به گزارش ایرنا، چهارشنبه سوری یکی از آیینهای بازمانده از نیاکان ایرانیان است که واژه سور نهفته در آن به دو تعبیر سرخ و شادی در تاریخ ذکر شده است، طوریکه در نوشتههای تاریخی مربوط به زمان ساسانیان درج شده که "۴" در آن زمان عدد مقدسی بوده و در همین راستا ابوریحان بیرونی اول شب چهارشنبه را لحظه متولد شدن خورشید دانسته است به همین مناسب جشنی از غروب سه شنبه آخر سال با برافروختن هفت آتش کوچک برپا میشد و افراد با سه بار پریدن از روی آن به شادی و شور با نیت زدودن غم و آرزوی سلامتی می پرداختند و شعر " زردی من از تو سرخی تو از من" را می خواندند که دعای خیر و سلامتی پیشینیان برای شب تولد خورشید است و تا بامداد روز چهارشنبه ادامه دارد.
آتش در زندگی نیاکان ایرانی برخلاف برخی کشورهای دیگر در ادوار مختلف زمانی مقدس بوده است، طوریکه براساس نوشتههای تاریخی و روایات ادیان مختلف آتش نماد روشنایی، نور و امید بوده است و علاوه بر تعابیر عرفانی آن برای پخت و پز، روشنایی، زدودن ناپاکیها و بیماریها نیز کاربرد داشته است.
فرهنگ غنی ایران زمین نه تنها در بُعد زمان گسترده شده که تنوع مکانی آن نیز به پهناوری این سرزمین باستانی است، چنانکه آیینهای چهارشنبه پایان سال درمیراث نیاکان بوشهری جز آتش با دریا نیز پیوندی مستحکم و نمادهای خردمندانه کهنی دارد که بازگشت به آنها ضروری است.
فرهنگ ریشه دار ایرانی، سرشار از آیینهایی است که هر یک به پشتوانهای فکری و فراخوری زمانی برگزار میشود تا صلح، سلامت و آرامش ارمغان آن باشد، چهارشنبه سوری یکی از این شمار است که برپایی نمادین آدابش آغازگر جشنهای نوروز است.
آیین و آداب پرپایی چهارشنبه آخر سال در میراث فرهنگی ایرانیان به تناسب خرده فرهنگهای هر نقطه از ایران زمینه متنوع و تماشایی است اما پریدن از آتش رسم مشترک ایرانیان است تا چنانکه میاندیشیدهاند بیماری و گناه سالانه با این عنصر ارزشمند پاک شود.
آیینهای چهارشنبه سوری در بوشهر
معرفی متناسب و کافی از رسوم و مناسک کهن چهارشنبه سوری میتواند شروعی برای باز برپایی آیینهایی باشد که از دل فرهنگ این بوم و بر ریشه میگیرد و بیشک توانایی نشستن متداوم بر دل مردمان این دیار را نیز دارد.
در سراسر کشور چهارشنبه سوری درکنار برپایی آتش مراسم دیگری نیز دیده می شود که فال گوش ایستادن، قاشق زنی، شال اندازی، کوزه شکستن، اسپند دود کردن، قربانی کردن و درست کردن غذاهای محلی معمول ترین مراسم در آیین چهارشنبه سوری در ایران بوده و بوشهر نیز به عنوان یکی از غنی ترین شهرهای ایران از منظر مراسم و آیینهای ارزنده چهارشنبه سوری را به زیبایی در دل خود جای داده است که مهم ترین آنها شکستن کوزه، برگزاری مراسم "زار" (لیوا) و قایق سواری است.
ممزوج شدن نور و گرمای آتش و صلح، دوستی، پاکی نیت و افکار مقدس در تمامی این مراسم امری بدیهی است اما آنچه امروزه تفاوت اجرای این آیینها نسبت به اصالت آن در سالیان دور چهره این آیین نیاکانی را مخدوش و زرد کرده است.
چهارشنبه پایانی سال برای همسایههای خلیج همیشگی فارس که پیوندی دیرینه با دریا دارند، نان از آن برگرفتهاند و میراث ناملموس فرهنگی آنها در این همجواری عمق یافته، بیگانه از کرانه و دریا نیست؛ بوشهریها در گذشته بسیاری از آداب نمادین این روز باستانی را در کنار دریا برپا میکردهاند.
شکستن کوزه، مردم استان بوشهر عصر سه شنبه کوزه نو یا کهنهای را به زمین میزنند تا بشکند و معتقدند که قضا و بلاها را دور میریزد.
برگزاری مراسم زار (لیوا) ، از آیینهای ویژه مردم جنوب کشور است که این مراسم شب چهارشنبهسوری نیز در بوشهر برای فرد بیمار برگزار میشود و در آن مردان و زنان لباس مخصوص میپوشند و عطر مخصوص این مراسم را نیز به خود می زنند و خود را برای مراسم آماده میکنند.
هفت روز قبل از اجرای مراسم، معجون مخصوصی از گیاهان کندرک، ریحان، زعفران، هل، جوز و زبان جوجخ (نوعی گیاه) تهیه میکنند و بیمار را دور از چشم زنان یا بالعکس اگر مریض زن باشد دور از چشم مردان نگه میدارند و از این معجون برتن بیمار میمالند و مقداری نیز به خورد او میدهند.
قایقسواری، بوشهریها پس از آتشافروزی در خانههایشان و پریدن از روی آن، با قایق از روی آب میگذرند و معتقدند با این کار نحسی این شب از بین میرود.
پاگذاشتن و سنگ انداختن در آب دریا، مردم بوشهر در مراسم چهارشنبه سوری به کنار دریا میروند و پاهای خود را تا ساق در آب میزنند و ضمن این که چند عدد سنگ به دورن آب پرتاب میکنند؛ میگویند: «درد و غمم در بیشو/ تو آو دریه بیشو» ( درد و غمم در برو / توآب دریا برو).
در میان تمامی کتب تاریخی و آنچه از این آیین درج و یا دهان به دهان نقل شده است هیچ نام و نشانی از آسیب های جسمی و روحی بواسطه برگزاری این آیین نیک درج نشده است، اما امروزه بواسطه استفاده از وسایل خطرناک آتش بازی که شباهت بی بدیلی به جنگ افزارها دارد چهارشنبه سوری با آمار مرگ و تلفات و ناخوشی پایان می یابد.
آنچه بدیهی است مراسم چهارشنبه سوری قبل از پیدایش وسایل آتش بازی خطرناک باعث شادی و بهانهای برای دورهمیهای دوستانه و خانوادگی است، اما امروز از روزهای قبل از آخرین سه شنبه شب پایانی سال ترس و اضطراب جایگزین شادی و شور شده است.
پیدایش ترقه در چهارشنبه سوری
جشن چهارشنبه سوری از نمادهای خردمندی ایرانیان است، جشنی که باید با فرهنگ سازی مناسب از تبدیل آن به تهدید و نشانه بی خردی جلوگیری کرد و ضروری است این آیین اصیل و خردمندانه این روز از سوی متولیان فرهنگی و خانواده به جوانان و نوجوانان معرفی شود.
اما اکنون سالیانی است که آتش تغییرات نامیمون آداب چهارشنبه سوری، دامان سلامت جسم و روان شهروندان را گرفته است و چنانکه نباید، ترس از خطر ترقهبازیهای نا ایمن برای کودکان و نوجوانان پر شور و نا امنی و حریق ناشی از آتشبازیهای غیر متعارف را به خاطر میآورد.
انجام برخی اقدامات خطرناک در آیین چهارشنبه سوری سبب شده تا جشنی که میتوانست نشاط و همبستگی را برای جامعه به ارمغان آورد و به زندگی گرما بخشد به نوعی "عزاداری عمومی" بدل شود، به اندازهای که بسیاری از مردم بویژه سالمندان از رفتن به خیابان در این بعد از ظهر و شب واهمه دارند.
به عقیده بعضی از مورخان در بعضی از اقوام ایرانی تیراندازی هوایی با اسلحه در شب چهارشنبه سوری در بعضی مناطق ایران یک رسم معمول و متداول بوده است که از سال ۱۳۰۰ و ممنوع شدن اسلحه این امر کم کم جایش را به ترقه و وسایل آتش بازی داده است.
بعد از کشف باروت داستان آتش و کاربردهای آن به سمت و سوی دیگری کشیده شد و ترقه در سده هفتم میلادی در چین کشف شد و از آن در جشن ها و مراسم خود استفاده می کردند تا اینکه در سده دهم میلادی از آن در جنگ ها استفاده شد، اما در چین نماند و راهش را از جاده ابریشم به هند، مالزی، مراکش، نپال و ایران پیدا کرد و نقش خود را برای شادیها و مراسم مردم ایران زمین از چهارشنبه سوری شروع کرد.
مرگ و تلفات جایگزین سلامتی و شادی
رئیس اورژانس پیش بیمارستانی و مدیر حوادث دانشگاه علوم پزشکی بوشهر در این باره به خبرنگار ایرنا گفت: چندین سال است که چهارشنبه سوری دیگر یک شب نیست و از اولین روزهای هفته پایانی سال شاهد اقدامات خطرناکی همچون استفاده از ترقه و مواد منفجره در معابر عمومی به نام چهارشنبه سوری هستیم که تاکنون پنج مورد سوختگی گزارش شده در استان بوشهر که سه مورد آن مربوط به شهرستان دشتستان است.
سید حسین موسوی افزود: ۳۵ درصد از آسیب دیدگان رهگذران بودند که آسیب هایی همچون سوختگی، از دست دادن بینایی و شنوایی، سقط جنین، ایست قلبی را برای آنها در پی داشته است.
وی با بیان اینکه بیشترین آمار مربوط به سوختگی بوده که سال گذشته ۲۴ مورد ثبت شده است، ادامه داد: اگرچه این تعداد نسبت به سال قبل آن کاهش ۱۱ درصدی داشته اما امیدواریم با همکاری خانواده ها و فرهنگ سازی درست این مقدار به صفر برسد تا در شب سال نو شاهد شادی تمامی خانواده ها باشیم.
رئیس اورژانس بوشهر ، نگهداری وسایل آتش بازی در ماشین و محیط های گرم را یکی از اقدامات خطرناک و حادثه آفرین عنوان کرد.
وی گفت: از اقدامات صورت گرفته برای ارائه خدمات به مصدومان، تولید محتوا و آموزش در مدارس، آماده سازی بیمارستان ها و مراکز درمانی و اورژانس از طریق آموزش به پرسنل، استقرار متخصصان طب اورژانس و جراح چشم و گوش به طور شبانه روزی در مراکز اورژانس از دو هفته پیش است.
موسوی به نقش مهم و حیاتی آمبولانس ها و نیروهای امدادی اشاره کرد و افزود: تخریب اموال و آسیب به مددجویان را یکی از اقدامات ناشایست و جبران ناپذیر حرکات خطر آفرین در چهارشنبه سوری به شمار می رود
وی اظهار کرد: خانواده ها مهم ترین نقش را در پیشگیری از حادثه های تلخ و ناگوار شب چهارشنبه سوری دارند اما از سوی دیگر تخلیه هیجانات جوانان امری انکار نشدنی است که مستلزم در نظر گرفتن فضای مناسب جایگزین کردن وسایل آتش بازی ایمن همچون فشفشه است.
رئیس مرکز فوریت های پزشکی به استفاده نکردن از وسایل آتش بازی خطرناک تاکید کرد و گفت: استفاده از تینر و بنزین و وسایل آتش بازی حاوی مواد منفجره دست ساز، شوخی های خطرناک همچون پرتاب ترقه به سمت دیگران، نزدیک کردن ترقه به صورت از علل مهم آسیب های چهارشنبه سوری به شمار می رود.
گرمای خانمان سوز چهارشنبه سوری ها
یکی از اعمال کودکانه و خطرناکی که شاهد آن هستیم پرتاب ترقه های بمبی و مواد منفجره به اسم آتش بازی به سمت منازل و یا زمین های خالی است که گاهی این مکان ها انباشته از محلول ها یا مواد قابل اشتعال هستند و علاوه بر ایجاد صدای آزار دهنده موجب آتش سوزی های جبران ناپذیر می شود.
رئیس سازمان آتش نشانی و خدمات ایمنی شهرداری به خبرنگار ایرنا گفت: سال گذشته ۱۱ مورد آتش سوزی منجر به اعزام نیروهای آتش نشانی شد که طی ان دو نفر مصدوم شدند.
علی احمدی، ساده برگزار شدن این آیین را برای کاهش تلفات و آسیب های جبران ناپذیر الزامی دانست و گفت: این سازمان با کمک دستگاههای دیگر با برگزاری پویش چهارشنبه سوری خطرناک برای فرهنگ سازی این امر تلاش کرده است.
وی یادآورشد: هزینههای هنگفت مالی و جانی که بدعت در این مراسم به دنبال داشته هر ساله باعث در نظر گرفتن تمهیداتی بیشتر برای کاهش تلفات و آسیب ها می شود.
احمدی گفت: چهارشنبه امسال ضمن قرار دادن خودروهای آتش نشانی در سطح شهر و اضافه کردن ایستگاه در سمت تنگک ها پنج ایستگاه در سطح شهر به همراه ۶۰ نیرو با افزایش ۳۵ درصدی نسبت به سال گذشته در حال خدمت رسانی هستند.
ذره بینها متمرکز روی چهارشنبه آخر سال
تخریب اموال عمومی و تهدید و آسیب جان مردم همیشه و همواره جرم محسوب می شود و هر کس این اعمال از او سر بزند مجرم است.
فرمانده انتظامی استان بوشهر به خبرنگار ایرنا گفت: با توجه به خطرات جدی ناشی از استفاده غیرمجاز از مواد محترقه نیروی انتظامی در قالب طرح های ویژه نظارت های خود را تشدید کرده و با فروشندگان و توزیع کنندگان غیرقانونی این مواد برخورد قاطع خواهد داشت که در همین راستا در سال جاری ۷۲ هزار و ۵۳۲ عدد مواد محترقه در استان کشف شد.
سردار حیدر سوسنی افزود: فرهنگ سازی و آگاه سازی عمومی، آموزش خانواده ها مدارس و رسانه ها برای آشنایی با خطرات مواد محترقه می تواند نقش موثری در کاهش آسیب های احتمالی داشته باشد.
معاون اجتماعی فرماندهی انتظامی استان بوشهر نیز ضمن اشاره به شناسایی ۱۴ نفر در فضای مجازی گفت: دستگیری و برخورد با آنها در دست اقدام است.
سرهنگ جهانبخش طهماسبی افزود: چهارشنبه آخر سالی که با خرید و فروش ترقه و آتش افزارها و تلفات و صدمات و خسارات جانی بدنبال آن بوجود می آید نمی تواند تبلور نام خورشید و پاکی و سلامتی باشد و به بهای جهل و بهانه شادی تنها باعث تلخ کامی روز و سال نو می شود.
ضرورت حفظ میراث گذشتگان با امانتداری از اصالت آنها
حفظ و صیانت میراث گذشتگان قانون نانوشته اصول یکرنگی و نشان اصالت یک ملت است و چهارشنبه سوری نیز با تمام مراسم آن در گوشه گوشه خاک این سرزمین گوهر گرانبهایی است که در صندوقچه ملی ما به میراث گذاشته شده و تغییر و تحریف آن موجب کمرنگ یا مفقود شدن آن است و چیزی جز خیانت در امانت به حساب نمی آید ما وارثان ریشه های اصالت خویش و آیندگانمان هستیم و همین خوش خدمتی به میراث ارزشمندمان سخن و صدای رسای ما برای نسل های بعد و ضمانت پاسداشت اصالت ماست.
یکی از حلقه های زنجیر بهم پیوستگی ما احترام به سلامت روح و روان و جسم یکدیگر است و نباید بگذاریم جهل ما را از هم جدا کند، بهتر است از همین امسال برای ساختن چهارچوب های شادی بی خطر تلاش کنیم.