با گذشت بیش از شش ماه از آغاز به کار دولت چهاردهم، تیم سیاست خارجی به راهبری سیدعباس عراقچی، وزیر امور خارجه، با شعار «سیاست خارجی فراگیر، فعال و اثرگذار»، ماموریت‌هایی را کلید زده که برآیند کلی آنها این وزارتخانه را به یکی از فعال ترین وزارتخانه های دولت چهاردهم بخصوص در روزهای پرالتهاب منطقه غرب آسیا تبدیل کرده است.
«سیدعباس عراقچی» پس از معرفی از سوی مسعود پزشکیان، رئیس جمهور برای تصدی سمت وزیر امور خارجه و پیش از آنکه برای ارائه برنامه خود به کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس برود، برنامه‌ای را با عنوان «سیاست خارجی فراگیر، فعال و اثرگذار» برای نمایندگان ارسال و منتشر کرد؛ برنامه عراقچی برای تصدی سمت وزیر امور خارجه شامل «ماموریت‌ها»، «اولویت‌ها» و «الزامات» بود که به درستی تمامی چالش‌های پیش روی او برای هدایت دستگاه دیپلماسی را در بر گرفته بود. در این برنامه از «تامین منافع ملی و حفظ، افزایش ثروت ملی»، «تحکیم امنیت ملی و ارتقاء قدرت» و «حفظ عزت و تقویت منزلت» به‌عنوان ماموریت‌های دولت چهاردهم نام برده شده و عناوینی همچون «اولویت‌بخشی به دیپلماسی اقتصادی»، «پیشبرد همه‌جانبه سیاست حُسن همجواری»، «استفاده حداکثری از ظرفیت سازمان‌های منطقه‌ای»، «گسترش میدان دیپلماسی»، «تداوم روابط مستحکم با چین و روسیه و گسترش همکاری با اقتصادهای نوظهور»، «تعامل عزتمندانه، کارکردگرا و فرصت‌محور با اروپا از موضع برابر و برمبنای احترام متقابل» و «استفاده از تمامی ظرفیت‌های سیاست خارجی برای خنثی‌سازی و بی‌اثرسازی تحریم‌ها و کاهش هزینه‌های آنها» در ذیل آنها مطرح شده بود. بررسی ایرنا از دستاوردهای دولت چهاردهم در حوزه سیاست خارجی در طول شش ماه از آغاز دولت، نتایجی دارد که برخی از آنها به نقطه عطفی در تاریخ سیاست خارجی ۲۰ سال اخیر تبدیل شده‌اند.
«اولویت‌بخشی به دیپلماسی اقتصادی»
یکی از ماموریت‌های دستگاه دیپلماسی در برنامه وزیر امور خارجه، موضوع دیپلماسی اقتصادی است و به همین منظور نیز عراقچی در تمامی ماموریت‌هایی که دستور کار دوجانبه داشتند، موضوع تبادلات تجاری را نیز در اولویت سفرهای خود قرار داده است. وزیر امور خارجه به همین منظور در آخرین ماموریت خود به افغانستان، یک تیم اقتصادی، متشکل از بازرگانان بخش خصوصی را با خود همراه کرده و به موضوع تجارت میان دو کشور نگاه ویژه داشت، تاجایی که این مساله از دید پایگاه‌های خبری- تحلیلی نیز نادیده نماند و برای مثال پایگاه تحلیلی دیپلمات که در گزارشی به بررسی آخرین تحولات در روابط تهران و کابل پرداخته بود در بخشی از این گزارش نوشت: «وزیر امور خارجه را یک هیئت تجاری بزرگ همراهی می کرد و او بیشتر سفر خود را به دیدار با مقام های تجاری اختصاص داد. او خواستار سرمایه‌گذاری مشترک بیشتر، حذف نهایی تعرفه‌ها و افزایش صادرات افغانستان به ایران شد و قول داد که روابط تجاری ترجیحی را دنبال کند. در صورت موفقیت این اقدامات، افغانستان می تواند به یک بازار صادراتی قابل توجه برای جمهوری اسلامی ایران تبدیل شود».
عراقچی در هفتمین جلسه ستاد هماهنگی روابط خارجی که در ۱۳ آبانماه برگزار شد، با اشاره به فرمایش مقام معظم رهبری مبنی بر ضرورت گسترش میدان دیپلماسی اقتصادی تصریح کرد: ماموریت وزارت امور خارجه در بخش دیپلماسی اقتصادی همکاری و هماهنگی با سایر نهادهای مرتبط به منظور به ثمر رساندن فعالیت‌هایی مانند تاسیس خانه‌های فناوری در سایر کشورها، مشارکت فعال در نهادهای اقتصادی چند جانبه از جمله بریکس، تلاش برای اصلاح ساختارهای مالی بین‌المللی به منظور دلارزدایی و فعالیت‌هایی از این دست می‌باشد.
وزیر امور خارجه در جریان برگزاری دهمین جلسه ستاد هماهنگی روابط اقتصادی خارجی که ۱۹ دیماه به میزبانی دستگاه دیپلماسی و با حضور معاون اول رئیس جمهور برگزار شد، با اشاره به اهتمام وزارت امور خارجه نسبت به تسهیل و توسعه روابط اقتصادی-تجاری خارجی جمهوری اسلامی ایران و تلاش متمرکز معاونت دیپلماسی اقتصادی وزارت امور خارجه برای تحقق این امر، نقش ستاد هماهنگی روابط اقتصادی خارجی به‌عنوان یکی از ظرفیت‌های موثر در این زمینه را بسیار مهم و کلیدی توصیف کرد و تاکید کرد که وزارت امور خارجه با وقوف به وظائف و مسئولیت‌های خود در این زمینه از هیچ کوششی برای مساعدت به فعالان اقتصادی فروگذار نخواهد کرد.
«پیشبرد همه‌جانبه سیاست حُسن همجواری»
سیدعباس عراقچی در جریان سخنرانی خود در مراسم دیدار سفرای خارجی مقیم تهران با رئیس جمهور به مناسبت چهل و ششمین سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی گفت: «ایران آماده است تا در چهارچوب احترام متقابل و منافع مشترک، سیاست حسن همسایگی خود را با همسایگان گسترش داده و گسترش همه جانبه روابط با همه کشورهای جهان به ویژه در منطقه همسایگی را دنبال کند». وزیر امور خارجه پیش‌تر نیز در ماموریت های خود به کشورهای همسایه بر این گزاره تاکید کرده بود که «اولویت دولت چهاردهم توسعه همه‌جانبه با همسایگان است» و «ما بر سیاست حسن همجواری تاکید داریم و این اصل یکی از ارکان سیاست خارجی ماست». یکی از نقاط عطف ۶ ماه نخست وزارت امور خارجه عراقچی، سفر منطقه‌ای او در مهرماه سال جاری است که عراقچی در یک بازه زمانی ۱۹ روزه به ۱۲ کشور بحرین، مصر، اردن، عربستان سعودی، قطر، عمان، عراق، سوریه، لبنان، ترکیه و کویت سفر کرد. در این سفر منطقه‌ای، علاوه بر مسائل مرتبط با جنگ در غزه و لبنان، موضوعات دوجانبه نیز مورد گفت‌وگو و رایزنی قرار گرفت.
این سفر در ۱۳ مهرماه و یک هفته پس از شهادت سیدحسن نصرالله دبیرکل سابق حزب‌الله لبنان از بیروت آغاز شد. سفر عراقچی به لبنان در حالی که این کشور آماج حملات رژیم صهیونیستی بود با استقبال گسترده حامیان مقاومت همراه شد. وزیر امور خارجه کشورمان در پاسخ به این سوال که آیا در خصوص این سفر نگرانی نداشتید، گفت: ««وقتی ماموریتی بر عهده انسان است، باید انجام شود. ما از این صحنه‌ها هم در دوران جنگ و هم بعد از آن زیاد دیده‌ایم».
موضوع ارتباط با همسایگان و سیاست حسن همجواری در جریان سفر وزیر امور خارجه به شرق آسیا نیز مغفول نماند و عراقچی در دیماه و در مسیر بازگشت از چین، بنا به دعوت شیخ عبدالله بن زاید، معاون نخست‌وزیر و وزیر امور خارجه امارات متحده عربی، توقف کوتاهی در دبی داشت. در جریان این سفر، موضوعات منطقه‌ای به ویژه تحولات سوریه و همچنین مناسبات دوجانبه از جمله تبادلات گسترده تجاری میان تهران و ابوظبی مورد رایزنی و تبادل نظر قرار گرفت. وزیر امور خارجه کشورمان که در جریان سفر منطقه‌ای مهرماه خود به جهت مواضع ابوظبی در قبال تمامیت ارضی ایران، در اقدامی معنادار، امارات را از لیست کشورهای مقصد سفر حذف کرده بود، به فاصله سه ماه، به جهت اهمیت روابط با همسایگان و تاکید برای سیاست حسن همجواری راهی این کشور شد.
«استفاده حداکثری از ظرفیت سازمان‌های منطقه‌ای»
یکی از آخرین دستاوردهای وزیر امور خارجه کشورمان در حوزه استفاده حداکثری از ظرفیت سازمان‌های منطقه‌ای حاصل رایزنی‌های فشرده تلفنی عراقچی به منظور تشکیل نشست اضطراری سازمان همکاری اسلامی در واکنش به توطئه جدید آمریکایی-اسرائیلی برای کوچاندن اجباری مردم غزه و اسکان آنها در کشورهای همجوار است که با استقبال کشورهای مسلمان مواجه شد. این نشست روز جمعه (۱۷ اسفندماه) در مقر سازمان همکاری اسلامی در جده برگزار شد و نتایج مهمی را نیز به همراه داشت. کاظم غریب آبادی، معاون امور حقوقی و بین المللی وزارت امور خارجه در تشریح دستاوردهای هیات ایرانی در این نشست، افزودن سه بند «درخواست از همه دولت ها برای اعمال تحریم علیه رژیم اسرائیل»، « درخواست از دبیرکل سازمان همکاری اسلامی برای ارائه گزارش در خصوص اقدامات بعمل آمده در راستای اعمال تحریم ها علیه رژیم اسرائیل و همچنین تدابیر اتخاذ شده درجهت اجرای تصمیم قبلی شورای وزیران مبنی بر ایجاد واحدی برای مستندسازی تحریم ها با هدف بهره برداری از آنها در رویه های حقوقی و قضائی» و «تاکید بر انجام تلاش های جدی در جهت بسیج حمایت بین المللی برای توقف شرکت رژیم اسرائیل در مجمع عمومی سازمان ملل و نهادهای وابسته به آن و همچنین کمیسیون مقام زن سازمان ملل و ارائه پیش نویس قطعنامه ای به مجمع عمومی سازمان ملل در این رابطه با تاکید بر نقض منشور ملل متحد توسط رژیم اسرائیل و تهدید آن برای صلح و امنیت بین المللی» را نتیجه رایزنی جمهوری اسلامی ایران اعلام کرد.
سفرهای مهم وزیر امور خارجه به مصر (پس از ۱۲ سال) و اردن (پس از ۱۰ سال)، نقطه عطفی در دیپلماسی جمهوری اسلامی ایران بود که به فاصله ۲ ماه پس از آغاز به کار عراقچی و در مهرماه محقق شد.
وزیر امور خارجه کشورمان همچنین پس از همراهی رئیس جمهور برای نشست سران بریکس در کازان روسیه که آبانماه برگزار شد، در خصوص دستاوردهای آخرین نشست این سازمان با بیان آنکه «روزهای اول تا سوم آبان به عنوان یکی از مقاطع مهم در سیاست خارجی کشورمان ثبت شد»، گفت: «در دیدارهایی که با سران کشورهای عضو گروه بریکس داشتیم، آنها با استقبال از پیوستن جمهوری اسلامی ایران به گروه بریکس، اظهار می‌کردند که عضویت ایران باعث قدرتمندتر شدن بریکس شده است». وی افزود: «بریکس در حال تبدیل به یک بلوک جدید قدرت در عرصه بین‌المللی، متشکل از کشورهایی است که مخالف یکجانبه‌گرایی هستند و به دنبال نظام جهانی عادلانه‌تر مبتنی بر چندجانبه‌گرایی بدون انحصارگرایی نهادهای غربی هستند».
عراقچی همچنین در جریان سفر به پکن که در دیماه و به دعوت همتای چینی وزیر امور خارجه صورت گرفت، با نورلان یِرمک بایف، دبیرکل سازمان همکاری شانگهای دیدار و گفت‌وگو کرد.
«گسترش میدان دیپلماسی»
سفرهای مهم وزیر امور خارجه به مصر (پس از ۱۲ سال) و اردن (پس از ۱۰ سال)، نقطه عطفی در دیپلماسی جمهوری اسلامی ایران بود که به فاصله ۲ ماه پس از آغاز به کار عراقچی و در مهرماه محقق شد. وزیر امور خارجه کشورمان در جریان سفر به قاهره با عبدالفتاح السیسی، رئیس‌جمهور و بدر عبدالعاطی، وزیر امور خارجه این کشور دیدار و گفت‌وگو کرد. رئیس دستگاه دیپلماسی در خصوص این رایزنی‌ها به خبرنگاران گفت: «مسائل دو جانبه‌ای بین ایران و مصر وجود دارد که در خصوص آن صحبت کردیم، روابط دوجانبه را مرور کردیم و فکر می‌کنم که الان چشم‌انداز بهتری وجود دارد». عراقچی همچنین در سفر به اردن با ملک عبدالله دوم، پادشاه و ایمن الصفدی، وزیر امور خارجه این کشور دیدار کرد. عبدالله الاشعل، معاون سابق وزیر خارجه مصر در خصوص اهمیت سفر عراقچی به قاهره و چشم انداز ازسرگیری روابط دیپلماتیک دو کشور گفت: «از سرگیری روابط در آینده نزدیک در سایه تحولات منطقه رخ می دهد».
عراقچی همچنین در یک سفر ویژه به افغانستان که نخستین سفر وزیر امور خارجه ایران به کابل پس از روی کار آمدن مجدد دولت طالبان بود، در بهمن ماه راهی همسایه شرقی شد. موضوعات فیمابین دو کشور از جمله مسائل مرتبط با حق آبه ایران از رودهای هیرمند و هریرود، مسائل امنیتی و مرزی، موضوعات مرتبط با مهاجرین افغانستانی و حجم تجارت از جمله موضوعاتی است که اهمیت سفر وزیر امور خارجه را مشخص می‌کند.
وزیر امور خارجه ابتدای ماه جاری ( اسفندماه) نیز به منظور استفاده حداکثری از ظرفیت سازمان‌های بین‌المللی به منظور بیان مواضع جمهوری اسلامی ایران و گسترش میدان دیپلماسی، در ساعات پایانی روز یکشنبه (۵ اسفندماه) وارد ژنو، مقر اروپایی سازمان ملل متحد شد تا ضمن دیدار با آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل و فولکر تورک، کمیسر حقوق بشر این سازمان، در دو نشست عالیرتبه کنفرانس خلع سلاح و شورای حقوق بشر سخنرانی کند. عراقچی در این سفر یک روزه، برخی همتایان خود را از کشورهای حاشیه خلیج فارس همچون بحرین و کویت تا ارمنستان و وزرای خارجه کشورهای فرامنطقه‌ای همچون اندونزی ونزوئلا و کوبا را ملاقات کرد.
«تداوم روابط مستحکم با چین و روسیه و گسترش همکاری با اقتصادهای نوظهور»
امضای معاهده جامع راهبردی میان ایران و روسیه هرچند در نتیجه روندی چندساله به امضا رسید اما، عراقچی از بدو آغاز به کار، پیگیری های لازم را جهت امضای آن در زمانی مناسب در دستور کار قرار داد. وزیر امور خارجه در یادداشتی در راسیاسیوودنیا روسیه در خصوص این معاهده نوشت:«روابط ایران و روسیه که در طول تاریخ، بارها آزمون‌های دشوار را پشت سر گذاشته، امروز در مرحله‌ای قرار دارد که می‌توان آن را نمادی از همکاری‌های پایدار و آینده‌محور دانست». موضوع ابعاد همکاری‌های میان تهران و مسکو که در سال‌های اخیر در پروژه راهبدری کریدور شمال-جنوب جلوه گر شده و همچنین موضوع تحریم‌های یکجانبه غرب علیه روسیه و ایران، اهمیت امضای این معاهده را چندبرار کرده است که با تدبیر دستگاه دیپلماسی و در آستانه بازگشت دوناد ترامپ به کاخ سفید در مسکو به امضا رسید.
عراقچی همچنین در یک سفر ارزشمند به دیگر کشور مهم در روابط خارجی جمهوری اسلامی ایران، برای سفری دو روزه، هفت دیماه عازم چین شد. اسماعیل بقائی، سخنگوی وزارت امور خارجه ایران در صفحه شخصی خود در شبکه اجتماعی ایکس در خصوص این سفر نوشت: «سیدعباس عراقچی، وزیر امور خارجه گفتگوی بسیار مفید و جامعی با همتای چینی خود، وانگ یی، در مورد طیف گسترده‌ای از موضوعات دوجانبه، منطقه‌ای و بین‌المللی داشت».
در این دیدار طرفین با تاکید بر اراده رهبران دو کشور برای تحکیم و توسعه روابط راهبردی دو کشور، آخرین وضعیت روابط در حوزه‌های اقتصادی، تجاری، سرمایه‌گذاری، انرژی، حمل و نقل، راه‌های تقویت مناسبات دوجانبه و گسترش همکاری‌ها در چارچوب برنامه همکاری جامع دو کشور را مورد بررسی قرار دادند. عراقچی همچنین هنگام ورود به پکن گفت پرونده هسته‌ای ایران در سال جدید میلادی وارد مرحله‌ای خواهد شد که نیاز به مشورت‌های بیشتر با چین دارد.
«تعامل عزتمندانه، کارکردگرا و فرصت‌محور با اروپا از موضع برابر و برمبنای احترام متقابل»
یکی از نخستین اولویت‌های وزیر امور خارجه دولت چهاردهم در نخستین هفته‌های بازگشت به میدان مشق، آغاز سازوکاری برای کاهش تنش با اتحادیه اروپا به ویژه سه کشور انگلیس، فرانسه و آلمان بود که امکان استفاده از مکانیسم موسوم به اسنپ بک را در چهارچوب قطعنامه ۲۲۳۱ در اختیار دارند. به همین منظور نیز عراقچی در جریان سفر خود به نیویورک برای شرکت در مجمع عمومی سازمان ملل متحد، با همتایان آلمانی و انگلیسی خود دیدار و آغاز گفت و گوهایی را که تاکنون برای دو دور توسط معاونین سیاسی و حقوقی و بین‌الملل هدایت شده است را کلید زد.
کاظم غریب‌آبادی، معاون حقوقی و بین‌الملل وزیر امور خارجه در پایان دور جدید این گفت‌وگوها در حساب ایکس خود نوشت: «در حاشیه سفر وزیر امور خارجه به ژنو برای شرکت در نشست عالی رتبه کنفرانس خلع سلاح و شورای حقوق بشر، دور جدیدی از گفت وگوهای سازنده با مدیران سیاسی سه کشور اروپایی داشتم. ما درخصوص موضوعات هسته ای و رفع تحریم به تبادل نظر پرداختیم. تمامی طرف‌ها بر تعهد خود بر یافتن یک راه حل دیپلماتیک و مذاکره شده، تاکید کردند. توافق شد که گفت وگوها ادامه یابد».
«مدیریت تخاصم با ایالات متحده و مقابله با سیاست‌های خصمانه آمریکا و رژیم صهیونیستی»
دولت چهاردهم در حالی کار خود را در مردادماه سال جاری کار خود را آغاز کرد که همزمانی این آغاز با ماه‌های پایانی دولت جو بایدن، رئیس جمهور پیشین ایالات متحده و همچنین جنگ در غزه که روابط بین‌الملل را به شدت تحت تاثیر خود قرار داده بود، موجب شد تا هیچ مجالی برای آغاز گفت‌وگو میان تهران و واشنگتن شکل نگیرد. پیروزی دونالد ترامپ در انتخابات سال جاری نیز علی رغم آنکه گمانه بازگشت سیاست فشار حداکثری را به وجود آورده بود اما شاید کمتر کسی گمان میکرد او در یکی از نخستین اقدامات خود، در بامداد چهارشنبه ( ۱۷ بهمن ماه ۱۴۰۳) به وقت تهران، با امضای بخشنامه‌ای، بار دیگر سیاست فشار حداکثری را در قبال جمهوری اسلامی ایران اعمال کرد. این اقدام کاخ سفید با واکنش تهران مواجه شد و رهبر انقلاب در سخنانی، مذاکره با این دولت آمریکا را غیرعاقلانه و غیرهوشمندانه دانستند. وزیر امور خارجه نیز پس از این سخنان رهبر انقلاب گفت: «به لحاظ کارشناسی، زمینه‌ای برای مذاکره عادلانه با آمریکا وجود ندارد».
عراقچی همچنین در حساب شبکه ایکس خود نوشت: «آنچه «فشار حداکثری» خوانده می‌شود یک تجربه شکست خورده است. تکرار آن فقط بار دیگر به «مقاومت حداکثری» منجر می‌شود. افراد زیرک به جای آن «عقلانیت حداکثری» را انتخاب می‌کنند». اسماعیل بقایی، سخنگوی دستگاه دیپلماسی نیز در این رابطه نوشت: «تصمیم دولت جدید آمریکا برای اعمال فشار بر ملت ایران از طریق ممانعت از تجارت قانونی ایران با شرکای اقتصادی خود، اقدامی نامشروع، غیرقانونی و متخلفانه است که متضمن مسئولیت بین‌المللی دولت آمریکا می‌باشد. جمهوری اسلامی ایران ، آمریکا را مسئول عواقب و تبعات ناشی از چنین تحرکات یکجانبه و قلدرمآبانه می‌داند».
کاظم غریب آبادی، معاون حقوقی و بین الملل وزیر امور خارجه ۲۳ بهمن ماه در حساب ایکس خود با تاکید بر اینکه «حضور گسترده مردم شریف و بزرگ ایران در راهپیمایی بزرگداشت چهل و ششمین سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی، پاسخ محکمی به تهدیدات اخیر رئیس جمهور آمریکا بود»، از ارسال نامه اعتراضی ایران به شورای امنیت سازمان ملل متحد در واکنش به اظهارات رئیس جمهور آمریکا خبر داد.
در بیانیه وزارت امور خارجه در خصوص بخشنامه ترامپ نیز آمده است:«جمهوری اسلامی ایران در عین پایبندی به سه اصل عزت، حکمت و مصلحت در سیاست خارجی خود معتقد است مذاکره با آمریکایی که امروز به صراحت نسخه اعمال فشار همه‌جانبه علیه ملت ایران را دستور کار خود قرار داده و صراحتا ایران را به اقدام نظامی تهدید می‌کند، تأمین کننده منافع ملی ایران نخواهد بود». با این حال در پایان بیانیه آمده است: «ایران همچنان به یافتن راهکاری دیپلماتیک به منظور احقاق حقوق ملت ایران و رفع تحریم‌ها متعهد بوده و به رایزنی با طرف‌های مربوطه ادامه خواهد داد و در عین حال، از تمام عناصر قدرت ملی خود برای پاسخ و مقابله با تهدیدات بهره خواهد گرفت»./ایرنا