به گزارش خبرنگار خبرگزاری حوزه، حجت الاسلام والمسلمین سیدمحمدحسن جواهری، پژوهشگر قرآن کریم در ویژه برنامه تلویزیون اینترنتی «پاسخ» وابسته به مرکز مطالعات و پاسخ گویی به شبهات حوزه های علمیه به بررسی پوشش در عصر پیامبر اکرم(ص) پرداخت و گفت: در زمان جاهلیت سه یا چهار نوع پوشش وجود داشته است. زنان اهل کتاب شامل یهودیان و مسیحیان غالباً پوشش کاملی داشته اند و منطقه زیست آن ها هم متفاوت بوده است. اما در مناطقی که بت پرست بوده اما بعداً به جامعه مسلمان تبدیل شدند، بنا بر اسناد و شواهد تاریخی سه نوع پوشش را می شناسیم.
وی اظهار کرد: عموم مردم و طبقه عادی جامعه زمان پیامبر(ص)، معمولاً به این صورت لباس می پوشیدند که در بیرون منزل چیزی موسوم به «ثیاب» شبیه به مانتو در عصر حاضر بر تن داشتند و همراه با آن پارچه ای که از پشت سر آن را می بستند به روی سرشان بود. علاوه بر این معمولاً دامن بلند می پوشیدند که روی پای آن ها می افتاد و یا اگر شلوار می پوشیدند فراخ بوده است.
حجاب، وسیله ای برای تمایز طبقات مختلف جامعه پیش از اسلام
حجت الاسلام والمسلمین جواهری، نوع لباس افراد جامعه حجاز پیش از اسلام به جز اهل کتاب را شامل دسته بندی هایی برشمرد و گفت: این دسته بندی با پوشیدن یا عدم پوشیدن برخی لباس ها مشخص می شد. مهمترین آن ها لچکی بوده که بر روی سر زنان بسته می شده است. زیرا کنیزها مطلقاً اجازه نداشتند چیزی روی سرشان بپوشند و به این وسیله از زنان آزاد شناخته می شدند.
وی بیان داشت: عده ای هم در آن زمان به نحوی سلبریتی های آن دوران محسوب می شدند و شامل زنان امرا، حاکمان قبایل و تجار بزرگ بودند. این افراد حجاب کامل و صددرصدی داشته و حتی روی صورتشان نقاب می پوشیدند. آن ها به حجاب خود افتخار می کردند و بر خود می بالیدند که حجابشان را جز برای شوهرشان یا برادر و پدرشان برنمی داشتند.
دین اسلام در قدم های اول به موضوع عفاف پرداخت
عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی با تأکید بر اینکه دین مبین اسلام و پیامبر اکرم(ص) در قدم های اول به موضوع عفاف پرداختند، تصریح کرد: پیامبر اسلام(ص) در مکه به حجاب نپرداختند اما با تأکید و پرداختن به عفاف زمینه را برای حکم حجاب آماده کردند. حکم حجاب دارای دو ویژگی است؛ یکی از آن ها این است که این حکم یک حکم اجتماعی است و دیگر اینکه نماد اسلامی بودن یک جامعه می باشد.
وی گفت: حکم حجاب نیازمند نهادینه شدن مقدماتش بود تا وقتی این حکم آمد کسی آن را پس نزند. از دیگر نیازهای این حکم شکل گرفتن نظام اسلامی و قوی بودن آن و سومین نیاز از بین رفتن نظام طبقاتی اجتماعی بود.
حکم حجاب به صورت تدریجی نازل شد
حجت الاسلام والمسلمین جواهری اظهار کرد: بعضی از احکام قرآنی به تدریج نازل شده است. مثلاً خداوند در قرآن کریم حکم شراب را به تدریج نازل کرد و به یکباره آن را تحریم ننمود.
وی نزول حکم حجاب را تدریجی خواند و افزود: این حکم پس از نهادینه شدن مقدماتی همچون ایمان و عفاف در مدینه نازل شد. بر اساس روایت مشهور حدود سال چهارم هجرت و بعد از جنگ احد اولین آیه حجاب نازل شد. این آیه بعد از حادثه ای نازل شد که طی آن چشم جوانی به سوی یک خانم خیره می شود؛ در اثر این خیره شدن حواس او پرت شده و ناگهان به دیواری اصابت می کند. با این اصابت تکه چوبی در چشمش فرو می رود و چشم او خونی می شود؛ سپس خدمت رسول الله(ص) رفت و در پی آن بود که اولین آیه حجاب نازل شد.
اولین آیه حجاب شامل کنیزها نمی شد
این پژوهشگر قرآنی با اشاره به اینکه اولین آیه حجاب مربوط به حجاب ابتدایی بود، گفت: از آنجا که این آیه مربوط به حجاب ابتدایی بود و این میزان از حجاب را زنان پیامبر(ص) داشتند، خطاب آن به زنان آن حضرت نبود. در این آیه آمده است که این لچک یا خِماری که بر سر می کنید را طوری ببندید که سر، سینه و گردن و گلو را کامل بپوشاند. از برخی روایات استفاده می شود که این خِمار بزرگ بوده و حتی ذِراع(از آرنج تا نوک انگشتان) را هم می پوشانده است. این دستور فقط در مورد مؤمنات بوده و شامل کنیزها نمی شده است. خداوند در این آیه می فرماید: وَ قُلْ لِلْمُؤْمِنَاتِ یَغْضُضْنَ مِنْ أَبْصَارِهِنَّ وَ یَحْفَظْنَ فُرُوجَهُنَّ وَ لَا یُبْدِینَ زِینَتَهُنَّ إِلَّا مَا ظَهَرَ مِنْهَا وَ لْیَضْرِبْنَ بِخُمُرِهِنَّ عَلَی جُیُوبِهِنَّ.
وی اولین آیه حجاب را شامل تعیین محارم دانست و گفت: نکته دیگری که در این آیه(آیه ۳۱ سوره نور) مشاهده می شود، تأکید خداوند بر این موضوع است که زنانی که پاهای آن ها ملحقات و زینت هایی داشتند، پاهایشان را بر زمین نکوبند. خداوند در این مرحله لباس زنان را مورد تصریح قرار نداد و به این ترتیب حکم حجاب ابتدایی در سال چهارم هجری تا این مرحله نازل شد.
زنانی که از حکم حجاب مستثنی شدند!
حجت الاسلام والمسلمین جواهری در پرداخت به روند تداومی احکام حجاب در قرآن کریم، تصریح کرد: پس از اینکه مدتی(حدود چند ماه) از نزول اولین آیه حجاب گذشت، خداوند در آیه ۶۰ سوره نور عده ای از حکم حجاب مستثنی کرد. این استثنا شامل زنان سالمند و کسانی بود که به دلیل کهولت سن زمان ازدواجشان گذشته است. اینجا خداوند می فرماید این افراد مشکلی ندارد که ثیابشان(لباس رویین) را بردارند. برداشت این است که وقتی اجازه هست ثیاب را برداند پس خِمار هم به طریق اولی قابل برداشتن می باشد.
وی افزود: البته خداوند در ادامه تبیین استثنای زنان مسن از حجاب کامل، می فرماید در عین اینکه کهنسال هستید و نیاز به حجاب کامل ندارید، اما عفت و پاکدامنی شما می طلبد ثیاب را همچنان داشته باشید و اگر ثیاب را بردارید عفت شما از بین می رود؛ هرچند که این بی عفتی به شرط اینکه زینتی بر خودتان ملحق نکرده باشید، مفسده چندانی برای جامعه نخواهد داشت.
خداوند عفاف و حجاب را لازم و ملزوم یکدیگر اعلام می کند
عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی ادامه داد: خداوند عفاف و حجاب را لازم و ملزوم یکدیگر اعلام می کند. حجاب مرز عفاف است و کسی که آن را کنار بگذارد عفتش مخدوش می شود؛ اما این به طور قطع به معنای فاسد بودن شخص نیست ولی این امر می تواند شروع و زمینه ساز مفسده هایی باشد.
وی زنان پیامبر اسلام(ص) را دارای نقش الگویی برای جهان اسلام دانست و عنوان داشت: تقریباً حدود دو و نیم سال بعد از اولین آیات حجاب خداوند متعال برای جامعه اسلام الگو ایجاد کرد. از آن زمان به بعد بود که خداوند زنان پیامبر(ص) را خیلی اوج داد و آن ها را مادران امت اسلامی خواند. از آن وقت به بعد مسلمانان زنان پیامبر اکرم(ص) را مادر خطاب می کردند.
حجت الاسلام والمسلمین جواهری یادآور شد: خداوند در آیه ۳۲ سوره احزاب می فرماید: یَا نِسَاءَ النَّبِیِّ لَسْتُنَّ کَأَحَدٍ مِنَ النِّسَاءِ إِنِ اتَّقَیْتُنَّ فَلَا تَخْضَعْنَ بِالْقَوْلِ فَیَطْمَعَ الَّذِی فِی قَلْبِهِ مَرَضٌ وَ قُلْنَ قَوْلًا مَعْرُوفًا. ای همسران پیامبر! شما اگر پرهیزکاری پیشه کنید، مانند هیچ یک از زنان نیستید، پس در گفتار خود، نرمی و طنّازی نداشته باشید تا کسی که بیمار دل است طمع کند، و سخن پسندیده و شایسته گویید.
وی گفت: پس از این بود که آیه نازل شد که «وَ قَرْنَ فِی بُیُوتِکُنَّ»؛ در خانه هایتان بمانید. بعد از این بود که حمامات را در داخل منازل ساختند که زنان پیامبر(ص) بی دلیل به بیرون از خانه نروند. سپس آیه نازل شد که اگر نامحرمی مثلاً از قبیله خانم پیامبر(ص) آمده و بخواهد چیزی به او بدهد یا از او بگیرد، می بایست از پس پرده این کار انجام گیرد. آیه ۵۳ سوره احزاب می فرماید: وَ إِذَا سَأَلْتُمُوهُنَّ مَتَاعًا فَاسْأَلُوهُنَّ مِنْ وَرَاءِ حِجَابٍ؛ و زمانی که از همسرانش متاعی خواستید از پشت پرده و حجابی از آنان بخواهید.
این قرآن پژوه مسئله حجاب را یکی از مهمترین مسائل اجتماعی در دوران صدر اسلام برشمرد و اظهار کرد: در زمان پیش از اسلام نیز این مسئله از اهمیت بالایی برخوردار بود. یکی از جنگ های بزرگ تاریخ عرب در حجاز بر سر این بود که چند جوان می خواستند نقاب از چهره یک زن بردارند و این جنگ تعداد عظیمی کشته داد و سال های به طول انجامید.
پرده نشین شدن زنان پیامبر اکرم(ص)
وی افزود: زنان پیامبر(ص) با نزول آیه ۵۳ سوره احزاب دیگر پرده نشین شدند و سپس با نازل شدن آیه نهایی حجاب الزام به حجاب عمومیت پیدا کرد. آخرین آیه حجاب که در آن بر پوشیدن «جلباب» تأکید دارد، می گوید که ای پیامبر با همه الگوهایت (همسرانت) به میدان بیا و مردم را به رعایت حجاب دعوت کن.
پوشیدن جلباب، حکم نهایی حجاب
حجت الاسلام والمسلمین جواهری تصریح کرد: در آیه جلباب خداوند می فرماید خانم ها در مقابل نامحرم باید جلباب بپوشند. جلباب لباس بسیار بلند و پوشش کاملی بود که سراسر بدن را می گرفت و از ثیاب هم بی نیاز بود. در برخی از روایات آمده است که بعد از آمدن این آیه زنان ملحفه(چادر شب) می پیچیدند و نصف صورت خود را می پوشاندند. لذا برخی از فقها بر اساس این روایات واجب کرده بودند که خانم ها بخشی از صورت خود را هم بپوشانند. این موضوع را در سبک پوشش افراد نسل های گذشته خودمان هم مشاهده کرده ایم.
وی در تبیین موارد استفاده «جلباب» اظهار کرد: این نوع لباس پوششی کامل محسوب می شد که در قرن دوم هجری با تغییرات واژگانی به عنوان عبا برای مردان نیز مورد استفاده قرار گرفت.
نهی قرآن در مورد لباس های بدن نما
عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی گفت: آخرین مرحله حکم حجاب در مورد پوشیدن جلباب نازل شد. در این آیه تأکید شده است بر اینکه پوشش کامل باشد و به بدن هم نچسبد(یُدْنِینَ عَلَیْهِنَّ مِنْ جَلَابِیبِهِنَّ). این موضوع چیزی شبیه چادر و عبای حال حاضر را در ذهن تداعی می کند.
وی جامعه صدر اسلام را جامعه ای برشمرد که در آن افراد مشهور و ممتاز دارای پوشش محکم تری بودند و این موضوع یک برتری اجتماعی را برای فرد به دنبال داشت.
چرا پیامبر اکرم(ص) اقدام به قانونگذاری برای رعایت حجاب نکردند؟
حجت الاسلام والمسلمین جواهری با یادآوری اینکه پیامبر اکرم(ص) نیازی به ایجاد الزامات قانونی برای رعایت حجاب پیدا نکردند، ابراز داشت: با توجه به اینکه در جامعه عصر حیات رسول الله(ص) مسئله حجاب یک برتری عرفی و ترفیع اجتماعی محسوب می شد، پیامبر اکرم(ص) در این زمینه نیاز نبود الزامات قانونی را در این رابطه وضع نمایند. زیرا خود جامعه به این سمت رغبت داشته و خود به خود به سوی رعایت حجاب تلاش می نمود.
وی اظهار کرد: باید دقت کرد در جامعه کنونی ما که بحث کنیزها به طور کلی برچیده شده است؛ زیرا اسلام با برنامه ای که آورد موجب از بین رفتن این نوع دسته بندی اجتماعی و اختلاف طبقاتی شد. از سوی دیگر در این عصر جمع زیادی از سلبریتی ها هم بالعکس مسئله حجاب عمل می کنند. حال می بایست نظام اسلامی تدبیری بیندیشد در جهت اینکه این حکم اجتماعی الهی که نماد اسلامیّت یک جامعه هم می باشد، به خوبی در سطح جامعه پیاده شود.
حکمت جاودان
عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی در پایان تشویق به حجاب و الگوسازی را از مباحث برگرفته شده از آیات قرآن کریم برشمرد و گفت: در حجاب ابتدایی هرچند ثمراتی داشته است، اما خداوند ثمره ای برای آن مشخص نکرد. اما در مورد حجاب کامل فرمود: ذَلِکَ أَدْنَی أَنْ یُعْرَفْنَ فَلَا یُؤْذَیْنَ؛ زن اگر با حجاب کامل بیرون بیاید مورد طمع مردان قرار نمی گیرد و مصون تر می ماند. این حکمت بزرگی است که در جوامع مختلف بشری تجربه شده و الی الابد وجود خواهد داشت.