ترامپ پیش‌تر نیز با امضای یادداشت ریاست‌جمهوری دستور بازگشت فشار حداکثری علیه ایران را داده بود. هر چند این دستور فعلا به صورت بالقوه است و در صورتی که طبق گفته رئیس‌جمهور آمریکا شرایط به سمت مطلوب پیش نرود، این فرامین اجرایی می‌شود.
اما این سیاست‌های ترامپ برای مذاکره تحت فشار و ارعاب با واکنش مقامات تهران روبه‌رو شده است. در این راستا سیدعباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران، با تاکید بر اینکه ما تحت فشار و ارعاب مذاکره نخواهیم کرد، گفت: «ما چنین مذاکره‌ای را حتی قابل بررسی هم نمی‌دانیم، موضوع آن هر چه می‌خواهد باشد. مذاکره با قلدری و دستور دادن متفاوت است.» عراقچی در مطلبی در شبکه اجتماعی ایکس در واکنش به اظهارات اخیر دونالد ترامپ رئیس‌جمهور آمریکا تصریح کرد: «برنامه انرژی هسته‌ای ایران همیشه تماما صلح‌آمیز بوده و خواهد بود. بنابراین اساسا چیزی به نام «نظامی‌سازی بالقوه» آن وجود ندارد.»
وی با بیان اینکه ما تحت فشار و ارعاب مذاکره نخواهیم کرد، گفت: «ما چنین مذاکره‌ای را حتی قابل بررسی هم نمی‌دانیم، موضوع آن هر چه می‌خواهد باشد. مذاکره با قلدری و دستور دادن متفاوت است.» عراقچی با بیان اینکه ما اکنون با سه کشور اروپایی - و به طور جداگانه با روسیه و چین - در شرایط برابر و احترام متقابل در حال رایزنی هستیم، افزود: «هدف بررسی راه‌هایی است برای ایجاد اعتماد بیشتر و شفافیت بیشتر در مورد برنامه انرژی هسته‌ای ایران در ازای لغو تحریم‌های غیرقانونی.» عراقچی تصریح کرد: «در گذشته، آمریکا هرگاه در گفتمان خود نسبت به ایران با احترام برخورد کرده متقابلا از احترام برخوردار شده است، و هر زمان که موضع تهدید اتخاذ کرده با مقابله ایران مواجه شده است. هر عملی را اجبارا عکس‌العملی است.»
همزمان اسماعیل بقایی، سخنگوی وزارت خارجه، همین مواضع را تکرار کرد و در نشست خبری روز دوشنبه تاکید کرد: «ما هیچ‌گاه باب مذاکره به معنای واقعی کلمه را نبسته‌ایم و در عین حال در مورد پیشنهاد مذاکره که مبتنی بر ارعاب و تهدید باشد، قائل نیستیم که چنین چیزی مذاکره است.» سخنگوی وزارت خارجه افزود: «مذاکره در شرایط و تحت رویکردهای مبتنی بر تحکم، قلدرمآبی و فشار اساسا بی‌معناست و جمهوری اسلامی ایران موضع خود را خیلی صریح در این زمینه بیان کرده است.»
وی در پاسخ به سوالی در مورد استفاده از دوگانه جنگ یا مذاکره از سوی مقامات آمریکا گفت: «تهدید استفاده از زور طبق تمام موازین و حقوق بین‌المللی ممنوع است.» بقایی خاطرنشان کرد: «استفاده از دوگانه جنگ یا مذاکره نشان‌دهنده عدم جدیت در مورد مذاکره و گفت‌وگوست.» وی تاکید کرد که مذاکره تحت فشار و تهدید بی‌معناست. سخنگوی وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران در پاسخ به سوالی مبنی بر اینکه آیا ایران نامه‌ای از ترامپ دریافت کرده است، نیز گفت: «نامه‌ای دریافت نشده است.»
یکشنبه‌شب نیز نمایندگی جمهوری اسلامی ایران در نیویورک به اعلام آمادگی دولت جدید آمریکا برای مذاکره با ایران واکنش نشان داد. نمایندگی ایران در نیویورک در شبکه اجتماعی ایکس نوشت: «اگر مقصود از مذاکره، دستیابی به هدف رفع نگرانی از احتمال نظامی‌شدن برنامه هسته‌ای ایران باشد، قابل بررسی است؛ اما اگر برچیدن برنامه صلح‌آمیز هسته‌ای ایران باشد که گفته شود کاری را که اوباما نتوانست انجام دهد ما انجام دادیم، چنین مذاکره‌ای هیچ‌وقت شکل نخواهد گرفت.»
روسیه چه در سر دارد؟
همزمان با تاکید مقامات ایران بر عدم مذاکره زیر سایه تهدید به جنگ، روس‌ها تلاش خود را برای میانجی‌گری بین تهران و واشنگتن شدت بخشیده‌اند. نخستین بار هفته گذشته خبرگزاری بلومبرگ به نقل از یک منبع آگاه از موافقت روسیه برای کمک به دولت آمریکا برای ارتباط با ایران در موضوعاتی مانند «برنامه هسته‌ای و حمایت‌های تهران از متحدان منطقه‌ای ضدآمریکایی» خبر داده بود. در این رابطه ماریا زاخارووا، سخنگوی وزارت خارجه روسیه، در گفت‌وگویی اشاره کرد که با بهبود روابط روسیه و آمریکا، مسکو تمایل خود را برای همکاری در حل مسائل غرب آسیا ابراز کرده است. این مقام روس همچنین گفت روسیه «احتمال» این را که ایران با «محدود» کردن برنامه هسته‌ای خود و افزایش «شفافیت» در ازای لغو تحریم‌های غرب موافقت کند، رد نمی‌کند.
به گزارش ایسنا، سخنگوی وزارت خارجه روسیه در گفت‌وگو با روزنامه هاآرتص بار دیگر بر ماهیت صلح‌آمیز انرژی هسته‌ای ایران تاکید کرد.زاخارووا در پاسخ به اینکه آیا روسیه احتمال استفاده از نفوذ خود بر ایران برای کُند کردن یا متوقف کردن برنامه هسته‌ای ایران را می‌بیند، پاسخ داد که ایران هیچ قصدی برای ساخت سلاح هسته‌ای ندارد و تنها به انرژی هسته‌ای برای مقاصد صلح‌آمیز علاقه‌مند است. زاخارووا علاوه بر تکرار موضع روسیه مبنی بر اینکه غرب مسوول عدم پیشرفت در دستیابی به مصالحه در مساله هسته‌ای ایران است، اشاره کرد که «یک رویکرد مشابه با برجام ۲۰۱۵ ممکن است اکنون برای تثبیت اوضاع مفید باشد.»
در‌حالی‌که ایران تاکید دارد تا زمانی که سیاست «فشار حداکثری» و تحریم آمریکا در جریان باشد حاضر به مذاکره نخواهد شد، سخنگوی وزارت خارجه روسیه افزود: «ما برای نزدیک‌ترین سطح همکاری با تهران و سایر طرف‌های درگیر آماده‌ایم تا تنش‌ها کاهش یابد و راه‌حل‌های پایداری برای یک توافق مؤثر و بلندمدت پیدا شود.»
این اولین بیانیه رسمی روسیه درباره احتمال تعامل ایران از زمان اعلام آمادگی کرملین برای کمک به یافتن راه‌حلی برای مساله هسته‌ای ایران است. زاخارووا همچنین تایید می‌کند که روسیه و آمریکا قصد دارند مذاکرات جداگانه‌ای در این باره برگزار کنند.از سوی دیگر میخائیل اولیانوف، نماینده روسیه در سازمان‌های بین‌المللی در وین در گفت‌وگویی با هشدار درباره وضعیت نامعلوم توافق هسته‌ای ایران، گفت که از نظر مسکو، مسیر مطلوب برای پیش رفتن در این زمینه، بازگشت به میز مذاکره است. به گزارش ایسنا، اولیانوف بیان کرد که وضعیت نامشخص توافق هسته‌ای(برجام) ممکن است به گسترش غیرقابل کنترل تنش‌ها منجر شود.
نماینده روسیه در سازمان‌های بین‌المللی در وین تاکید کرد که برجام در وضعیتی «نیمه‌منحل‌شده» قرار دارد. وی افزود: «علاوه بر این، تاریخ مفاد آن در ۱۸ اکتبر سال جاری به پایان می‌رسد. در حال حاضر، هیچ جایگزینی برای آن وجود ندارد. بنابراین، احتمال دارد که الان، درباره نوعی توافق اصلاحی گفت‌وگو کنیم، البته اگر اعضای اصلی توافق هسته‌ای در این باره به اتفاق نظر برسند. در هر حال، برجام نقطه آغاز مذاکرات جدید خواهد بود.»
تماس‌های فشرده در پیش است
علاوه بر مقامات وزارت خارجه روسیه، سخنگوی کاخ کرملین نیز در جمع خبرنگاران گفت که ایران در زمینه برنامه هسته‌ای خود به دنبال «مذاکرات سازنده مبتنی بر احترام دوجانبه» است و روسیه هر کاری که از آن ساخته باشد، برای حل‌وفصل «صلح‌آمیز» این مساله انجام خواهد داد. به گزارش ایسنا، خبرگزاری تاس با انتشار این مطلب گزارش داد که دمیتری پسکوف در جمع خبرنگاران در پاسخ به سوالی در این باره گفت: «ایران کشوری با حاکمیت مستقل است که می‌تواند موضع خود را در زمینه مسائل سیاست خارجی، به طور مستقل، مشخص کند.» به گفته او، «تماس‌های فشرده‌ای» در پیش است.
ایران به‌رغم خروج یک‌جانبه دولت آمریکا از توافق هسته‌ای در سال ۲۰۱۸ در دور اول ریاست‌جمهوری دونالد ترامپ، به تعهدات خود در متن توافق متعهد بوده و تنها پس از یک سال و نیم تحمل تحریم‌ها و بدعهدی شرکای اروپایی توافق در عمل به تعهداتشان مبنی بر ایجاد سازوکاری برای کاهش تاثیر تحریم‌ها و عادی‌سازی روابط تجاری با ایران، اعلام کرد در چند گام تعیین‌شده از تعهدات داوطلبانه خود در توافق هسته‌ای فاصله می‌گیرد.
این اقدام ایران، واکنشی مشروع به بدعهدی طرفین توافق، ذیل بند ۳۶ برجام و با اطلاع آژانس بوده است. با این حال، مقامات ایران اعلام کردند به‌رغم بازگشت تمامی طرفین به اجرای تعهداتشان، این اقدامات بازگشت‌پذیر به حالت اولیه بازگردانده خواهند شد.مذاکرات وین در دولت جو بایدن برای احیای این توافق بی‌نتیجه ماند، اما ایران تاکید کرده است در صورتی که طرفین اراده سیاسی نشان دهند، آماده نهایی کردن توافقی برای لغو تحریم‌ها خواهد بود. از آن زمان، مذاکرات در این زمینه چندین بار از سر گرفته شده، اما در نهایت، نتیجه ملموسی به همراه نداشته است.
در مدت اخیر، رئیس‌جمهور آمریکا در اظهاراتی متناقض گفته است ترجیح می‌دهد از طریق مذاکره، به یک توافق هسته‌ای صلح‌آمیز با ایران دست پیدا کند که منجر به شکوفایی ایران شود.این در حالی است که دولت دوم او نیز باز هم با در پیش گرفتن سیاست «فشار حداکثری» علیه ایران، تحریم‌های متعددی را علیه ایران و شرکت‌های خارجی به بهانه همکاری تجاری و اقتصادی با ایران اعمال کرده است. رهبر معظم انقلاب اسلامی ایران نسبت به اقدامات گذشته واشنگتن هشدار داده و آن را فریبکارانه ارزیابی کرده است.حضرت آیت‌الله خامنه‌ای همچنین در سخنانی گفتند: «بعضی دولت‌ها و شخصیت‌های قلدر خارجی اصرار به مذاکره می‌کنند در‌حالی‌که هدف آنها از مذاکره حل مسائل نیست بلکه از مذاکره به دنبال تحکّم و تحمیل مسائل مورد نظرشان هستند که اگر طرف مقابل قبول کرد چه بهتر، اما اگر قبول نکرد، جنجال راه بیندازند و او را به ترک مذاکره متهم کنند.»
ترامپ مذاکره محدود را می‌پذیرد؟
رحمن قهرمانپور، پژوهشگر ارشد مسائل بین‌الملل، درباره واکنش مقامات ایرانی به مدل درخواست ترامپ برای مذاکره به روزنامه «دنیای اقتصاد» گفت که ایران با مذاکره محدود مخالف نیست؛ اما به دنبال توافق جامع یا عادی‌سازی نیست.
به گفته این کارشناس، ضمنا ایران نمی‌خواهد در موضوع موشکی و منطقه مذاکره کند. همچنین قهرمانپور در پاسخ به اینکه ترامپ به دنبال مذاکره جامع است آیا مذاکره محدود را خواهد پذیرفت، گفت:« بله احتمالا تحت شرایطی می‌پذیرد که مذاکره محدود با ایران داشته باشد.» به گفته این کارشناس، اگر رئیس‌جمهور آمریکا در موضوعات اوکراین و غزه توفیق نداشته باشد، شاید توافق محدود با ایران را بپذیرد. قهرمانپور در توضیح اینکه آیا تلاش‌های روسیه راه به جایی می‌برد، گفت که روسیه هم توان دیپلماتیک دارد و هم معتمد ایران است و ممکن است بتواند کارهایی انجام دهد.