مهدی زارع در یادداشتی با عنوان «عناصر کمیاب در گسل‌های فعال ایران» در روزنامه اعتماد نوشت: ایران کشوری با ذخایر متعددی از عناصر کمیاب و مواد معدنی حیاتی برای اقتصاد جهانی شناخته شده است. همزمان گسل‌های فعال در ایران شاخص لرزه‌خیزی کشور هستند. دست‌کم 120 گسل فعال شاخص در ایران شناخته شده است. ایران ذخایر عناصر کمیاب خاکی را به ویژه در مناطقی مانند خراسان و یزد شناسایی کرده است. این عناصر برای کاربردهای با تکنولوژی بالا، از جمله الکترونیک، انرژی‌های تجدیدپذیر و فناوری‌های دفاعی حیاتی هستند.
توسعه این منابع می‌تواند ایران را به عنوان یک بازیگر مهم در بازار جهانی REE معرفی کند و اتکا به منابع چینی را کاهش دهد. ایران با داشتن معادن بزرگی مانند سرچشمه و سونگون یکی از برترین تولیدکنندگان مس در جهان است. مس برای سیم‌کشی برق، سیستم‌های انرژی تجدیدپذیر و خودروهای برقی ضروری است. ایران دارای ذخایر قابل توجهی روی و سرب با معادن بزرگی مانند انگوران است. این فلزات در باتری‌ها، ساخت و سازها و کاربردهای مختلف صنعتی کاربرد دارند. ایران دارای ذخایر بزرگ سنگ آهن به ویژه در منطقه بافق است. ایران دارای چندین معدن طلا از جمله معادن زرشوران و تکاب و موته گلپایگان است. طلا در الکترونیک، جواهرات و به عنوان دارایی مالی استفاده می‌شود. ایران دارای ذخایر کروم به ویژه در منطقه سبزوار است. کروم برای تولید فولاد ضد زنگ و کاربردهای مختلف صنعتی ضروری است. استخراج کروم می‌تواند از صنعت فولاد ایران حمایت کند و فرصت‌های صادراتی را فراهم کند. ذخایر منگنز در ایران به ویژه در منطقه بافق شناسایی شده که در تولید فولاد و باتری استفاده می‌شود.
ایران دارای ذخایر اورانیوم نیز هست که برای انرژی هسته‌ای استفاده می‌شود. معدن گچین یکی از معادن مهم اورانیوم است. استخراج اورانیوم به دلیل ملاحظات ژئوپلیتیکی موضوعی حساس است. ایران دارای ذخایر سنگ فسفاته به ویژه در رشته کوه‌های زاگرس است. فسفر برای کودها و تولید مواد غذایی ضروری است. توسعه منابع فسفات می‌تواند از بخش کشاورزی ایران حمایت کرده و وابستگی به واردات را کاهش دهد. ذخایر باریت ایران به ویژه در منطقه کرمان است. باریت در صنعت نفت و گاز به عنوان عامل وزن‌دهنده در سیالات حفاری استفاده می‌شود. ذخایر بوکسیت در ایران به ویژه در منطقه جاجرم شناسایی شده است. بوکسیت سنگ معدن اولیه برای تولید آلومینیوم است. ذخایر تیتانیوم در ایران به ویژه در منطقه کهنوج شناسایی شده و در هوافضا، تجهیزات پزشکی و کاربردهای صنعتی استفاده می‌شود. وانادیوم ایران به ویژه در منطقه بافق شناسایی شده است. وانادیوم در تولید فولاد و باتری‌های جریان ردوکس وانادیوم استفاده می‌شود.
ذخایر منیزیم در ایران به ویژه در منطقه هرمزگان است و در آلیاژهای سبک‌وزن، الکترونیک و کاربردهای مختلف صنعتی استفاده می‌شود.
ایران دارای ذخایر گوگرد قابل توجهی است که به ویژه در ارتباط با میادین نفت و گاز، کودها، مواد شیمیایی و صنعت کاربرد دارد. ایران از نظر زمین‌شناسی پیچیده است و دارای پهنه‌های گسلی فعال متعددی است که پتانسیل میزبانی از عناصر کمیاب زمینی (REEs) را دارند.
حضور REEها اغلب با انواع خاصی از سازندهای زمین‌شناسی، مانند سنگ‌های آذرین قلیایی، کربناتیت‌ها و انواع خاصی از ذخایر هیدروترمال مرتبط است.
برخی از مناطق گسلی فعال در ایران
همراه با REEهای خاص موجود:
عناصر REE بالقوه در رشته کوه‌های زاگرس: لانتانیم (La)، سریم (Ce)، نئودیمیم (Nd) قابل کاوش است. رشته کوه‌های زاگرس سرشار از سنگ‌های رسوبی است، اما نفوذی‌های آذرین نیز وجود دارد که می‌تواند میزبان عناصر REE باشد. مناطق گسلی در این منطقه دارای فعالیت هیدروترمال است که می‌تواند REE را متمرکز می‌کند.
عناصر REE بالقوه در رشته کوه‌های البرز: ایتریوم (Y)، دیسپروزیم (Dy)، اربیوم (Er) قابل توجه هستند. در رشته کوه‌های البرز مناطق گسل فعال می‌توانند میزبان عناصر REE مرتبط با رگه‌های گرمابی و پگماتیت‌ها باشند.
عناصر REE بالقوه در کپه داغ: پراسئودیمیم (Pr)، ساماریوم (Sm)، گادولینیم (Gd) با حوضه‌های رسوبی و مناطق گسلی است که می‌تواند میزبان عناصر REE در ارتباط با نهشته‌های فسفات و فعالیت هیدروترمال باشد.
عناصر REE بالقوه در ایران مرکزی (منطقه یزد و کرمان): یوروپیوم (Eu)، تربیوم (Tb)، لوتتیوم (Lu) در سنگ‌های آذرین قلیایی و کربناتیت‌ها است که به عنوان میزبان REE شناخته شده‌اند. پهنه‌های گسلی فعال در این منطقه می‌توانند عناصر REE را از طریق فرآیندهای گرمابی متمرکز کنند.
عناصر REE بالقوه در منطقه مکران: هولمیوم (Ho)، تولیوم (Tm)، ایتربیوم (Yb) با فرآیندهای مربوط به فرورانش مربوطند که می‌تواند شرایط مساعدی را برای تمرکز و نهشته شدن عناصر REE ایجاد کند. مناطق گسل فعال در مکران میزبان عناصر REE در ارتباط با فعالیت‌های آتشفشانی و هیدروترمال هستند.
عناصر REE بالقوه در نوار سنندج سیرجان: نئودیمیم (Nd)، ساماریوم (Sm)، گادولینیم (Gd) به دلیل سنگ‌های دگرگونی و نفوذهای گرانیتی که می‌تواند میزبان عناصر REE باشد. در ناحیه لوت در شرق ایران عناصر REE بالقوه: سریم (Ce)، لانتانیم (La)، نئودیمیم (Nd) هستند. با فعالیت آتشفشانی می‌توانند میزبان عناصر REE در ارتباط با فعالیت هیدروترمال باشند.
چندین پهنه گسلی فعال در ایران پتانسیل میزبانی ذخایر قابل توجهی از عناصر کمیاب خاکی را دارند. توسعه این منابع می‌تواند اثر قابل توجهی بر اقتصاد ایران و زنجیره تامین جهانی مواد معدنی حیاتی داشته باشد. با این حال، تحقق این پتانسیل مستلزم سرمایه‌گذاری قابل توجه و مدیریت دقیق محیط زیستی است. افزایش عرضه عناصر کمیاب از مغولستان داخلی، وابستگی جهانی به چین را بیشتر می‌کند و توانایی این کشور برای تنظیم قیمت‌ها یا اعمال تحریم‌های صادراتی را افزایش می‌دهد. اگر عرضه افزایش یابد، ممکن است قیمت‌های جهانی REEs کاهش یابد، که برای تولیدکنندگان فناوری‌های پاک (مثل تسلا یا زیمنس) مفید است. دسترسی بیشتر به عناصر کمیاب، تولید خودروهای الکتریکی و توربین‌های بادی را تسریع می‌کند و به کشورها کمک می‌کند تا اهداف کربنزدایی خود را محقق سازند.اتحادیه اروپا، امریکا، و ژاپن سرمایه‌گذاری در معادن جایگزین (مثل استرالیا، ویتنام، یا برزیل) یا فناوری‌های بازیافت REEs را افزایش داده‌اند تا وابستگی به چین را کاهش دهند. پروژه‌هایی مانند معدن مونتن پاس در کالیفرنیا (امریکا) یا همکاری‌های استرالیا با هند نمونه‌هایی از این تلاش‌ها هستند. استخراج و فرآوری REEs آلاینده است و باعث انتشار مواد رادیواکتیو (مانند توریم و اورانیوم) می‌شود. توسعه این نوع معدنکاری باید با ملاحظات شدید محیط زیستی انجام شود.