احمد محمدغریبان - سالی که گذشت، شاهد حوادث تلخی بودیم، از شهادت سید ابراهیم رییسی، رییس جمهوری دولت سیزدهم، سیدحسین نصرالله، سید هاشم صفی الدین، اسماعیل هنیه تا تداوم نسل‌کشی در غزه.
اگرچه به رسم روزگار، زندگی ادامه دارد و کشور نیز با مسایل خاص خود اعم از جهش‌های نرخ ارز و تورم، ناترازی‌های انرژی و البته دستاوردهای مختلف مواجه بود و سالی دیگر هم به پایان رسید.
اما حوزه ارتباطات و فناوری اطلاعات که این روزها با نام اقتصاد دیجیتال نیز شناخته می‌شود، نیز فراز و فرودهای خاص خود را داشت. لیکن چالش اصلی و کلان این حوزه تلاش برای جلوگیری از روند کوچک شدن بازار فاوا و اقتصاد دیجیتال به عنوان پیشران اقتصاد است که این مهم نیازمند اتخاذ تدابیر زیادی برای سال آینده از سوی دولتمردان است.
اما در سالی که گذشت ما نیز با رصد اقدامات و فعالیت دستگاه‌ها و مدیران مختلف در حوزه اقتصاد دیجیتال، در متن حاضر یادی از ضعف‌ها و قوت‌ها کنیم.
با این مقدمه ابتدا باید به معرفی مدیرانی که عملکرد موفق و قابل دفاعی در حوزه کاری خود داشتند بپردازیم.
- حسین افشین «معاون علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان رئیس جمهور» از جمله این مدیران است. وی بر خلاف رویه مرسوم مدیران جدید که بعضا تا مدت‌ها سرگرم انتصابات و تدوین برنامه‌ها و آشنایی با مجموعه تحت مدیریت هستند، از ساعات اولیه قرارگرفتن در این مسوولیت و بدون فوت وقت مشغول به کار شد. میزان تسلط افشین بر معاونت علمی به حدی بود که نه تنها سکته‌ای در عملکرد این معاونت ایجاد نشد بلکه با شتاب بیشتری فعالیت‌های این مجموعه کلیدی در عرصه شرکت‌های دانش‌بنیان، اقتصاد دیجیتال و استارت‌آپ‌ها به پیش رفت و او را به یکی از مدیران فعال برای دولت چهاردهم تبدیل کرد.
- از تصمیمات مهم و باارزش دیگر در دولت چهاردهم، انتصاب محمد نبی شهیکی‌تاش به سمت معاون فناوری و نوآوری وزیر علوم، تحقیقات و فناوری بود. شهیکی‌تاش سابقه درخشانی در سیستان و بلوچستان به واسطه تحول در پارک علم و فناوری این استان داشت و در کنار آن مسوولیت‌های موثر و سوابق علمی باارزشی داشت. وی نیز بلافاصله بعد از این انتصاب به واسطه تسلط زیاد روی وضعیت پارک‌های علم و فناوری کشور، انبوهی از طرح‌ها و برنامه‌های تحول‌گرایانه و در راس آن «تحول پارک‌های فناوری در حوزه تجاری‌سازی» را در دستور کار گذاشت که اخبار و آثار این اقدامات در راه است.
- امین کلاهدوزان، رئیس مرکز توسعه تجارت الکترونیکی (تتا) مدیر دیگری است که اگرچه با تصمیم نادرست وزیر صمت جدید از دولت چهاردهم خداحافظی کرد، اما در مدت حضور در این مرکز، منشاء پیشرفت و تحولات زیادی در عرصه تجارت الکترونیکی کشور شد که آمار این اقدامات در دسترس است. شاخصه بارز و مهم دیگر در کلاهدوزان شجاعت در تصمیم‌گیری و اولویت‌دهی منافع ملی بود. به جز عملکرد موفق، هشدار در خصوص خالی‌فروشی طلا و ایستادگی در برابر تخلفات کسب‌وکارهای بزرگ اینترنتی در قبال تضییع حقوق ملی و مردم بود. اگرچه این ویژگی به مذاق برخی خوش نیامد و با عدم دفاع وزیر صمت از او به خروج از دولت انجامید.
- پلیس فتا در سالی که گذشت با انبوهی از فشارها اعم از مرزبانی فضای مجازی و حفاظت از کسب‌وکارهای مجازی با فشارهای ناشی از افزایش جرایم و کلاهبرداری‌های سایبری و معضلات جدیدی همچون حواشی رمزارزها، خالی‌فروشی طلا و دیگر پرونده‌های کثیرالشاکی مواجه بود. در کنار این اقدامات بازدارنده، پلیس فتا به ویژه با آمدن سردار رادان، حضور سردار مجید به عنوان رییس پلیس فتا کشور، حضور سردار گودرزی رییس پلیس فتا تهران و دیگر روسای زحمت‌کش پلیس در سراسر کشور، تلاش گسترده‌ای در اطلاع‌رسانی، فرهنگ‌سازی و آگاهی مردم ایفا کرده و می‌کنند.
- حسن سالاریه رییس سازمان فضایی کشور که پس از سال‌ها توقف فعالیت‌های فضایی کشور در دولت‌های یازدهم و دوازدهم، در حالی با آغاز بکار دولت شهید رییسی و به عنوان یک انتخاب طلایی در این مسوولیت قرار گرفت که سازمان فضایی، با انبوهی از چالش‌های و مشکلات مواجه بود. سالاریه اما در مدت کوتاهی سازمان فضایی را به نقطه قوت دولت قبل تبدیل کرد و رکوردهای بی‌سابقه‌ای در عرصه فضایی کشور به جا گذاشت. حجم فعالیت‌ها و خدمات زیربنایی وی به حدی بود که با آغاز بکار دولت پزشکیان، سالاریه در سمت خود ابقا شد تا همچنان شاهد دستاوردهای بیشتر از این سازمان باشیم.
اما در سالی که گذشت عملکرد برخی مدیران و نهادها در حوزه اقتصاد دیجیتال با نقایص و ضعف‌هایی همراه بود که در ادامه باید به این موارد نیز پرداخته شده و خواستار تحرک و اقدامات بیشتر شد.
- مرکز مدیریت راهبردی امنیت فضای تولید و تبادل اطلاعات (افتا) ریاست جمهوری که نقش حلقه واسط بین سه بخش اصلی یعنی مراجع حاکمیتی، دستگاه‌های اجرایی و بخش خصوصی را در حوزه افتا برعهده دارد، در زمره نهادهایی قرار می‌گیرد که به واسطه ماموریتش، شاید در خصوص عملکرد و اقداماتش کمتر امکان اطلاع‌رسانی دارد. اما با توجه به تحولات و مسایل پیرامون امنیت فضای مجازی و شرایط خاص کشور، این امر به منزله کم خبری و عدم ارتباط با جامعه مخاطب و رسانه‌های تخصصی این عرصه نیست. کمااینکه نهادهای مشابه در دیگر کشورها، فعالیت‌های به مراتب گسترده‌تری در این بخش دارند و لذا این کاستی باید مدیریت شود.\
- محمدرضا عارف معاون اول رییس جمهوری که البته به واسطه سوابقش آشنایی بالایی با مسایل حوزه ارتباطات، فناوری اطلاعات، امنیت سایبری و … دارد، اقدامات او قرابت چندانی با سرعت و شتاب تحولات این عرصه به ویژه حوزه حساس هوش مصنوعی ندارد. لذا از معاون اول انتظار شتابدهی بیشتر به مسایل این عرصه می‌رود.
- شرکت مخابرات ایران در سال‌های اخیر با مشکلات متعددی از جنبه‌های مالی و برخی بلاتکلیفی‌ها مواجه بوده که پیشتر در هفته‌نامه عصر ارتباط به شکل مشروح به آن پرداخته شده است. لیکن از زمان انتصاب محمد جعفرپور مدیرعامل جدید شرکت مخابرات ایران در این مسوولیت (۱۴ آبان ۱۴۰۳) که پیشتر سابقه مدیر عاملی شرکت ارتباطات زیرساخت در وزارت زارع‌پور را داشت، شاهد تغییر و تحولات متناسب با سرعت فناوری و مشکلات این شرکت نبوده‌ایم. اگرچه وی شخصا از مدیران جوان و با تجربه در عرصه ارتباطات شناخته می‌شود، اما به نظر می‌رسد او نیز باید با سرعت بیشتری به اعمال تغییرات مدیریتی در بخش‌های مختلف این شرکت بپردازد تا کاستی‌ها رفع شود.
- مرکز ملی فضای مجازی بی‌شک در دوره محمدامین آقامیری که از اسفندماه سال ۱۴۰۱ و با حکم شهید رییسی به عنوان دبیر شورا و رییس مرکز ملی فضای مجازی منصوب شد، تفاوت گسترده‌ای با دوره مدیریت قبلی ایجاد کرد. اما کماکان این مرکز با توجه به ماموریت‌ها و اختیاراتی که دارد امکان نقش‌آفرینی بیشتر و گسترده‌تری در عرصه فضای مجازی دارد که در این خصوص به نظر می‌رسد اعمال تغییراتی در تیم همراه وی کمک‌کننده باشد.
- نمایندگان مجلس به ویژه در کمیسیون‌های مرتبط با عرصه سایبری کشور، نتوانسته‌اند نقش فعال و موثری ایفا کنند. در این خصوص به جز رضا تقی‌پور (وزیر اسبق ارتباطات و فناوری اطلاعات) که در سال‌های اخیر بیشترین تحرک را در این حوزه ایفا کرده، نمی‌توان نام نماینده دیگری از مجلس را به خاطر آورد که علاوه بر آشنایی و تسلط با مباحث، نقش موثری در خانه ملت ایفا کرده باشد. اگرچه مشخص نیست برای رفع این نقص چه باید کرد اما مجلس قادر است نقش مهمی در مسایل حوزه اقتصاد دیجیتال ایفا کند.
در نهایت اما چند کلامی برادرانه و دوستانه باید خطاب به ستار هاشمی وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات داشت. اگرچه در سالی که گذشت بخش عمده فعالیت‌های وی به جلسات برای رفع فیلترینگ‌ها و اقدامات و سفر به کشورهای مختلف برای توسعه دیپلماسی سایبری گذشته که قابل توجه است، اما فشار ناشی از کوچک‌شدن سهم سرمایه‌گذاری‌ها در حوزه فاوا که از سال‌های گذشته به کشور تحمیل شده و افزایش نرخ ارز و تورم آن را تشدید خواهد کرد، نیازمند تلاش‌های ویژه‌ای است.
برای مثال حوزه فیبرنوری که در دولت گذشته، اولویت نخست وزیر ارتباطات بود و اخبار متعددی از اقدامات و تلاش‌های این وزارتخانه منتشر می‌شد، در ماه‌های گذشته با نوعی افت مواجه شده است. این در حالیست که مطابق برنامه‌های وزیر، مساله رفع چالش‌ها و مشکلات زیرساخت‌های ارتباطی، رکن اساسی در توسعه کسب‌وکارهای دیجیتال، انبوهی از خدمات الکترونیکی، هوش مصنوعی، اقتصاد دیجیتال و رضایت مردم به شمار می‌رود که گذشت هر یک روز نقش مهمی در آینده کشور خواهد داشت.
از این رو انتظار می‌رود از سال آینده شاهد اقدامات، خروجی و دستاوردهای ملموس و موثر وزارت ارتباطات در این بخش باشیم.