بازار شب عید در ایران همواره یکی از پررونقترین و پرهیجان‌ترین مقاطع سال برای مردم و کسبه بوده است. خرید لباس نو، تهیه خوراکی‌های مخصوص عید و آماده‌سازی خانه برای استقبال از سال جدید، از سنت‌های دیرینه‌ای هستند که هر ساله در این ایام انجام می‌شوند. با این حال، در سال‌های اخیر، به‌ویژه در آستانه نوروز ۱۴۰۳، شرایط اقتصادی کشور تغییرات قابل‌توجهی را تجربه کرده که تأثیرات آن بر بازار شب عید مشهود است.
افزایش قیمتها و کاهش قدرت خرید مردم
یکی از مهم‌ترین عواملی که بر بازار شب عید تأثیر گذاشته، افزایش بی‌رویه قیمتها و تورم است. بر اساس گزارش‌ها، قیمت برخی از اقلام اساسی با شروع ماه رمضان و نزدیک شدن به عید نوروز جهش داشته است. این افزایش قیمتها، به‌ویژه در سبد غذایی مردم، به یکی از بحران‌های اقتصاد ایران تبدیل شده که به باور بسیاری از کارشناسان، با تداوم آن، بخش عظیمی از جامعه به اجبار به زیر خط فقر خواهند رفت.
در حوزه پوشاک نیز وضعیت مشابهی مشاهده میشود. مجید نامی، رئیس اتحادیه تولید و صادرات نساجی و پوشاک ایران، اظهار داشت که بازار شب عید فروش پوشاک امسال به شدت کم‌رونق است و قیمت پوشاک ۳۰ تا ۴۰ درصد افزایش داشته است. بسیاری از فروشندگان حتی با ارائه تخفیفهای بالا نیز نتوانسته‌اند بازار را رونق بخشند و برخی حتی نتوانسته‌اند لباس‌های جدید برای بهار بیاورند.
کسادی بازار و نارضایتی کسبه
افزایش قیمتها و کاهش قدرت خرید مردم، منجر به رکود و کسادی بازار شب عید شده است. کسبه بازار از نبود ثبات در قیمتها و نوسانات شدید گلایه دارند و معتقدند که در چنین شرایطی نه فقط مردم قدرت خرید ندارند، بلکه فروشندگان هم ضرر میکنند. بسیاری از آن‌ها مجبور شدهاند اجناس خود را زیر قیمت بفروشند و یا حتی به دلیل ناتوانی در پرداخت بدهی‌ها، بخش بزرگی از سرمایه‌های خود را از دست بدهند.
در برخی مناطق، عواملی مانند قطعی برق نیز به مشکلات بازار افزوده است. به عنوان مثال، رئیس انجمن پوشاک استان گلستان اظهار داشت که بازار فروش خراب‌تر از همیشه است و با خاموشی‌های برق تقریباً به صفر رسیده است. وی افزود که کیفیت اجناس خوب است، اما کسبه دلسرد هستند و فروش بسیار ضعیف است.
تأثیر نوسانات نرخ ارز و حضور کالای قاچاق
نوسانات نرخ ارز و حضور کالاهای قاچاق نیز از دیگر عواملی هستند که بر بازار شب عید تأثیر منفی گذاشته‌اند. افزایش قیمت ارز و حضور کالاهای قاچاق موجب شده تعادل بازار پوشاک به هم بخورد و تولیدکنندگان در خرید مواد اولیه خود تأمل کنند، زیرا امیدوار هستند نرخ ارز کاهش یابد تا بهای تمام‌شده تولیدات آن‌ها روند نزولی به خود بگیرد.
نمای کلی بازار
در گشت و گذار خبرنگار ما در بازار بزرگ تهران، راستههای مختلف از پارچهفروشان گرفته تا فروشندگان آجیل و خشکبار، همگی از کاهش محسوس قدرت خرید مشتریان خبر میدهند. علی رضایی، از کسبه قدیمی بازار پارچه در سرای امیر میگوید: «مردم میآیند، قیمتها را میپرسند و با تأسف سر تکان میدهند. بیشتر مشتریان امسال به خرید کالاهای ضروری بسنده میکنند و حتی برای خرید لباس عید هم محتاطتر شدهاند.»
بازار آجیل و خشکبار، که همیشه یکی از پررونقترین بخشهای خرید شب عید بوده، امسال با افت چشمگیر مشتری مواجه شده است. حاج اکبر میرزایی، از فروشندگان باسابقه آجیل و خشکبار در بازار تهران میگوید: «قیمتها نسبت به سال گذشته بین ۵۰ تا ۸۰ درصد افزایش داشته و همین باعث شده بسیاری از خانوادهها قید خرید آجیل را بزنند یا به حداقلها بسنده کنند.»
قیمتهای نجومی و سبد خرید کوچکتر
بررسیهای میدانی نشان میدهد قیمت پسته از کیلویی ۶۰۰ هزار تومان سال گذشته به حدود یک میلیون تومان رسیده است. بادام درختی با افزایش ۷۰ درصدی به کیلویی ۵۰۰ هزار تومان رسیده و فندق با قیمتی حدود ۴۰۰ هزار تومان در هر کیلو عرضه میشود. این در حالی است که تورخ عمومی در بخش خوراکیها و آشامیدنیها طبق گزارش مرکز آمار ایران، بیش از ۵۰ درصد در مقایسه با سال گذشته افزایش یافته است.
محمد امینی، کارشناس اقتصادی، در تحلیل این وضعیت میگوید: «افزایش هزینههای تولید، نوسانات نرخ ارز و تأثیر تحریمها بر زنجیره تأمین، همگی دست به دست هم دادهاند تا هزینه سبد خرید خانوار ایرانی به شکل بیسابقهای افزایش یابد. امسال بسیاری از خانوادهها مجبور شدهاند اولویتهای خرید خود را بازنگری کنند و از بسیاری از اقلام سنتی سفره هفتسین صرف نظر کنند.»
بازار پوشاک؛ رونق نمایشی، فروش واقعی
بازار پوشاک که همیشه در آستانه سال نو با استقبال چشمگیر مواجه میشد، امسال وضعیت متفاوتی را تجربه میکند. مجتمعهای تجاری و پاساژهای معروف شهرهای بزرگ مملو از جمعیت است، اما فروشندگان از کاهش فروش خبر میدهند.
سعید محمدی، مدیر یکی از فروشگاههای زنجیرهای پوشاک در تهران میگوید: «مردم بیشتر برای تماشا میآیند تا خرید. امسال حتی با اعمال تخفیفهای ۳۰ تا ۵۰ درصدی هم نتوانستهایم به فروش سال گذشته نزدیک شویم. مشتریان یا خرید نمیکنند یا به خرید یک یا دو قلم کالای ضروری بسنده میکنند.»
این وضعیت در بازار کفش نیز مشهود است. علی رضایی، از تولیدکنندگان کفش در تبریز میگوید: «هزینههای تولید به شدت افزایش یافته و این مستقیماً بر قیمت تمام شده محصولات تأثیر گذاشته است. یک جفت کفش چرم که سال گذشته با قیمت ۸۰۰ هزار تومان عرضه میشد، امسال با قیمتی حدود ۱.۵ میلیون تومان به فروش میرسد.»
طرح های دولتی و تأثیر آن بر بازار
دولت برای کنترل بازار شب عید، طرحهای متعددی از جمله نمایشگاه‌های بهاره و عرضه مستقیم کالا را اجرا کرده است. در این نمایشگاهها که در اکثر استانها برپا شده، کالاهای اساسی با قیمتهای مصوب عرضه میشود.
دکتر احمد رضایی، کارشناس سیاست‌های اقتصادی، در ارزیابی این طرحها میگوید: «اگرچه این نمایشگاهها میتوانند در کوتاه مدت تأثیر مثبتی بر کنترل قیمتها داشته باشند، اما راهحل اساسی مشکلات اقتصادی کشور نیستند. تورم ساختاری و مشکلات عمیق اقتصادی نیازمند اصلاحات بنیادین است.»
بررسیهای میدانی نشان میدهد استقبال از این نمایشگاهها در سراسر کشور قابل توجه بوده، اما بسیاری از مراجعه‌کنندگان از کیفیت پایین برخی کالاها گلایهمند هستند.
وضعیت بازار میوه و ترهبار
بازار میوه و ترهبار نیز در آستانه نوروز با افزایش قیمتها مواجه شده است. سیب که یکی از اقلام اصلی سفره هفتسین است، با قیمتی بین ۳۰ تا ۵۰ هزار تومان در هر کیلو عرضه میشود. پرتقال با قیمت ۳۵ تا ۶۰ هزار تومان و موز با قیمتی حدود ۸۰ هزار تومان در بازار عرضه میشود.
کاهش تقاضا و تغییر الگوی مصرف
با افزایش قیمتها و کاهش قدرت خرید، الگوی مصرف مردم نیز تغییر کرده است. بسیاری از خانوادهها حتی برای خرید مایحتاج اولیه شب عید هم با مشکل مواجه شدهاند. زمانی خرید لباس نو، خرید خوراکی‌های مخصوص عید و آماده‌سازی خانه برای استقبال از سال جدید یک سنت دیرینه بود، اما حالا برای بسیاری از مردم به یک دغدغه و حتی آرزو تبدیل شده است.
در مجموع، بازار شب عید ۱۴۰۳ در ایران با چالش‌های متعددی مواجه است که از جمله آن‌ها می‌توان به افزایش قیمتها، کاهش قدرت خرید مردم، نوسانات نرخ ارز، حضور کالاهای قاچاق، کسادی بازار و نارضایتی کسبه اشاره کرد. این شرایط نیازمند توجه جدی مسئولان و برنامه‌ریزی‌های مؤثر برای بهبود وضعیت اقتصادی و معیشتی مردم است تا بتوان در سال‌های آینده شاهد رونق دوباره بازار شب عید و بازگشت شور و نشاط به جامعه بود.