به گزارش سلامت نیوز به نقل از جام جم، درحالی‌که ایران با یکی از شدیدترین بحران‌های آبی تاریخ خود دست‌وپنجه نرم می‌کند، تصمیم سازمان آب برای حفر ۵۰حلقه چاه عمیق ۲۵۰متری به‌منظور تأمین آب شرب تابستان سال آینده، موجی از بحث ونگرانی را درمیان کارشناسان وفعالان محیط‌زیست برانگیخته است.
این تصمیم درشرایطی اعلام شده که آمارها از وجودحدود۵۰۰هزارحلقه چاه غیرمجاز در کشور حکایت دارند؛چاه‌هایی که سالانه ۵۰میلیارد مترمکعب آب از آبخوان‌های زیرزمینی برداشت می‌کنند وبه گفته کارشناسان، نقش اصلی را درتشدید پدیده فرونشست زمین ایفا کرده‌اند. حال سؤال این است: آیا حفر چاه‌های جدید، راه‌حلی پایدار برای رفع کمبود آب شرب است یا صرفا درمانی موقت که زخم‌های عمیق‌تر بر پیکر منابع آبی کشور وارد می‌کند؟
بر اساس اظهارات رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست،درحال‌حاضر۳۸۰شهرو۹۲۰۰ روستا درکشور درمعرض خطر فرونشست زمین قرار دارند. این پدیده که نتیجه مستقیم برداشت بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی است، در ۱۸استان کشور به مرحله‌ای رسیده که بیشینه فرونشست سالانه آن بیش از ۱۰سانتی‌متر گزارش شده و ۱۱درصد از وسعت سرزمینی ایران را تحت تأثیر قرار داده است. معضلی که نه‌تنها تهدیدی برای زیرساخت‌های شهری و روستایی محسوب می‌شود، بلکه با فشرده‌شدن لایه‌های خاک، ظرفیت ذخیره‌سازی آبخوان‌ها را برای همیشه از بین می‌برد و امکان تغذیه طبیعی آنها را مختل می‌کند.
تصمیم سازمان آب؛ چاره یا چالش؟
کاهش شدید بارندگی‌ها به نصف مقدار استاندارد رسیده و زنگ خطر را برای منابع آبی کشور به صدا درآورده! به‌طوری‌که به گفته احد وظیفه، رئیس مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی سازمان هواشناسی کشور تقریبا تا این مقطع از سال، کشور باید حدود۳۷درصد ازبارش‌های سالانه خود،یعنی۸۷میلی‌متر را دریافت می‌کرد،اماآنچه نصیب زمین تشنه شده،تنها ۱۸.۵درصد، معادل ۴۳میلی‌متر بوده است.
این وضعیت نه‌تنها تغذیه آبخوان‌ها را به مخاطره انداخته، بلکه فشار بر منابع زیرزمینی را در بحبوحه فرونشست و خشکسالی تشدید کرده و چشم‌انداز نگران‌کننده‌ای را برای ماه‌های پیش‌رو رقم زده است. در چنین شرایطی، سازمان آب اعلام کرده که برای جلوگیری از بحران تأمین آب شرب در تابستان ۱۴۰۴، قصد دارد ۵۰ حلقه چاه عمیق با عمق ۲۵۰متر حفر کند. این تصمیم، هرچند در نگاه نخست تلاشی برای پاسخگویی به نیاز فوری مردم به نظر می‌رسد، اما از منظر کارشناسان محیط‌زیست و منابع آب، می‌تواند تبعات بلندمدتی به دنبال داشته باشد.
مهدی چمران، رئیس شورای شهر تهران، در اظهارنظری انتقادی نسبت به این طرح هشدار داده و گفته است: «این چاه‌ها سایر چاه‌ها را خشک می‌کنند و ما این موضوع را صلاح نمی‌دانیم.» این نگرانی از آنجا نشأت می‌گیرد که حفر چاه‌های عمیق جدید، فشار مضاعفی بر آبخوان‌های شکننده وارد می‌کند و ممکن است نرخ فرونشست را در مناطق شهری و روستایی تشدید نماید.
ساز مخالف سازمان آب!
هفته گذشته بود که سازمان نقشه‌برداری کشور با صدور اطلاعیه رسمی در سایت اطلاع‌رسانی خود، از افزایش دوبرابری نرخ «فرونشست زمین» در منطقه۱۸شهر تهران و افزایش نرخ فرونشست از۱۷سانتی‌متر از ابتدای سال‌جاری به ۳۱سانتی‌متر خبر داده است. البته نکته جالب این است که در این هشدار «وزارت نیرو» و «مدیریت تامین آب شرب برای تهران»، مورد خطاب مستقیم قرار گرفته‌اند و از آنها خواسته شده برای جلوگیری از آسیب احتمالی به ساختمان‌ها و زیرساخت‌های شهری تهران، هرچه سریع‌تر و به‌صورت فوری، روند استفاده از منابع آب‌های زیرزمینی مورد بازنگری قرار بگیرد!
دکترعلی بیت‌اللهی، عضو هیات علمی مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی می‌گوید: اگر هشدار سازمان نقشه‌برداری کشور و تصمیم سازمان آب مبنی بر حفر ۵۰ حلقه چاه را کنار هم قرار دهیم، به تناقض رفتاری کاملا آشکاری می‌توان پی برد.
وی می‌افزاید: تا چند سال پیش میزان فرونشست زمین کاهش یافته بود و امید می‌رفت که این روند کم‌کم بهبود یابد اما اکنون براساس برآوردهای جدید در مناطقی مثل ۱۷ و ۱۸ این شدت بسیار بیشتر شده است. این درحالی‌است که فرونشست مستقیما با افت سطح آب زیرزمینی در ارتباط است.
نمک بر زخم زمین!
بیت‌اللهی می‌گوید: مهم‌ترین نگرش برای کاهش خطرات فرونشست این است که فشار بر آبخوان کمتر شود اما از طرفی مسئولان برای تامین آب شرب که موضوع مهم دیگری است، همان روش‌های قدیمی مثل حفر چاه و فشار مضاعف بر آبخوان‌ها را در پیش می‌گیرند. روشی که قطعا باعث تشدید بیشتر فرونشست و آسیب به زیرساخت‌ها خواهد بود و روش درستی نیست. درحالی‌که راهکارهایی مثل کاهش مصرف آب در کشاورزی و صنعت وجود دارد که به‌راحتی می‌تواند پاسخگوی آب شرب باشد اما متاسفانه این روش کنار گذاشته می‌شود و روش‌های مستقیم زودبازده مثل حفر چاه را در نظر می‌گیرند.
عضو هیات علمی مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی با بیان این‌که حفر چاه‌ها عمدتا در محل‌های آبخوان یعنی دشت تهران و جایی که تا چند سال پیش فرونشست آن ۲۰ سانتی‌متر در سال بود و اخیرا به ۳۰ سانتی‌متر رسیده صورت می‌گیرد، می‌گوید: هرچند رویکرد ما این است که سطح آب‌ها بیش از این کاهش پیدا نکند اما عملا روش‌هایی اتخاذ می‌شود که فرونشست تشدید پیدا کند.
وی می‌افزاید: امیدواریم جایگزین مناسبی برای تامین آب شرب تهران جست‌وجو شود و با جلوگیری از هدررفت آب و تامین منابع آب از روش‌های دیگر، فشار بر آبخوان به‌ویژه آبخوان دشت تهران که مناطق شهری و اقماری تهران را با جمعیتی بالغ بر سه‌میلیون نفر را شامل می‌شود کاهش یابد و گزینه حفر چاه نیز اگر قابل حذف نیست به کمترین حالت خود برسد.
حفر چاه از نظر بهداشتی هم منطقی نیست
عضو هیات علمی مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی درخصوص این‌که آیا حفر این چاه‌ها تا چه حد می‌تواند پایداری داشته باشد، می‌گوید: حفر چاه یک مسکن موقتی است. در گذشته، دوره‌ای بود که وقتی در مناطقی مثل یافت‌آباد و جنوب تهران ۶ ــ ۵ متر زمین حفر می‌شد به سطح آب زیرزمینی می‌رسیدیم اما الان سطح آب‌ها بیش از ۴۰ تا ۵۰ متر پایین رفته است و در مناطقی مثل ورامین حتی به ۱۲۰متر رسیده است.
این افت سطح آب اگر به نهایت حد خود برسد ما با مرگ آبخوان مواجه خواهیم شد که عارضه زیست‌محیطی بسیار عظیمی است.
وی می‌افزاید: از طرفی هم هرچه سطح آب پایین‌تر می‌رود کیفیت آب نیز به همان میزان کاهش می‌یابد، یعنی آب املاح‌دار به‌دلیل سنگینی در لایه‌های تحتانی آب است و وقتی سطح آب پایین می‌رود ما مجبور به خروج آب از لایه‌های تحتانی هستیم که این آب از نظر املاح و کیفیت به‌شدت برای شرب مضر است و تصویه آن هم هزینه بالایی دارد، لذا از منظر بهداشتی نیز این کار منطقی نیست.