روز گذشته عیسی بزرگ‌زاده، سخنگوی صنعت آب کشور از کاهش ۴۱ درصدی بارندگی نسبت به میانگین درازمدت و افت شدید ذخایر سدها در برخی مناطق خبر داد و نسبت به بحران آبی در استان‌های کم‌بارش هشدار داد. به گزارش «ایسنا»، محمدرضا کاویانپور، رئیس موسسه تحقیقات آب کشور نیز اظهار کرد: در مجموع بارش‌های کشور تا شانزدهم اسفندماه، ۴۲ درصد نسبت به بلندمدت کاهش یافته و این شاخص نسبت به سال گذشته ۲۳ درصد کاهش را ثبت کرده است.
اخیرا مهدی زارع، استاد پژوهشکده زلزله‌شناسی هم هشداری نسبت به بحران آب در مشهد داد و تاکید کرد: «مساله کم‌آبی در دشت مشهد پیچیده و عمیق است که در ناکافی بودن راه‌حل‌های انتقال آب مشهود است. تلاش‌های گذشته، به‌ویژه پروژه انتقال آب سد دوستی، با هدف کاهش مشکل کم‌آبی، به‌طور قابل‌توجهی کوتاه آمد و به دلیل مسائل دیپلماتیک بین ایران و افغانستان، سالانه تنها حدود ۱۵ میلیون متر مکعب آب انتقال یافت.»
بنابراین از یکسو با کاهش بارندگی و از سوی دیگر با ندادن حق‌آبه هیرمند از سوی طالبان روبه‌رو هستیم. بر این اساس به نظر می‌رسد که در موضوع دیپلماسی آب میان ایران و افغانستان اگرچه اقداماتی انجام شده، اما اتفاق مثبتی را تاکنون به دنبال نداشته است. اخیرا نیز اعلام شد که طالبان آب هیرمند را به سمت گودزره منحرف کرده است.
این در حالی است که در برنامه‌های پیشنهادی عباس عراقچی، وزیر امور خارجه «بر تسهیل مراودات تجاری و اقتصادی با همسایگان، به خصوص در نقاط مرزی» و «کمک به مهار و حل معضلات اقلیمی و زیست محیطی از مسیر همکاری‌های منطقه‌ای و بین‌المللی و توجه ویژه به دیپلماسی آب» تاکید شده بود. اخیرا نیز عراقچی سفری به افغانستان داشت و گفته شد که در این سفر در خصوص حق‌آبه هیرمند نیز گفت‌وگو شده است. اما با توجه به خبر رهاسازی آب به شوره‌زار گودزره به نظر می‌رسد که این گفت‌وگو نیز بی‌نتیجه بوده است.
ورود شورای عالی امنیت ملی به حق‌آبه هیرمند
فدا‌حسین مالکی، نماینده زاهدان و عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس در گفت‌وگو با «دنیای اقتصاد»، با تاکید بر لزوم دریافت حق‌آبه هیرمند، گفت: ما انتظار داشتیم بعد از سفر دکتر عراقچی به کابل اتفاقی بیفتد و مهم‌ترین محور بحث دو‌جانبه، موضوع حق‌آبه بود که متاسفانه تا الان عملیاتی نشده است. در حال حاضر نیز به دلیل سیلی که در افغانستان اتفاق افتاد و متاسفانه تعدادی جانشان را از دست دادند، سیلاب وارد ایران شد، اما این حق‌آبه نیست. او ادامه داد: متاسفانه بخشی از آب سیل هم وارد گودزره شده که به دلیل هدایت حاکمان افغانستان است در حالی‌که می‌توانستند آب را جهت بدهند که به سمت ایران بیاید تا ما حداقل این احساس را داشته باشیم که حداقل طالبان به تعهداتش عمل کرده است. مالکی تشکیل کمیته مشترک میان ایران و افغانستان برای ارائه حق‌آبه ایران را تکذیب کرد. او همچنین تاکید کرد: به دنبال حق‌آبه هیرمند هستیم و از حق‌مان کوتاه نمی‌آییم. حتی شورای عالی امنیت ملی نیز به موضوع حق‌آبه هیرمند ورود پیدا کردند و قطعا این موضوع به نتیجه می‌رسد.
توافق برای گرفتن حق‌آبه
ابراهیم رضایی، سخنگوی کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس نیز با اشاره به سفر اخیر عراقچی به افغانستان گفت: یکی از اهداف سفر وزیر امور خارجه به کابل که اخیرا صورت گرفت طبق گزارشی که ایشان به کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی دادند فعال کردن دیپلماسی آب، گرفتن حق‌آبه ما از هیرمند و توافق با طرف‌های افغانستان در حوزه آب بوده است.
او افزود: البته این یک بخش از پروسه و ارتباط ما با همسایگان است و در گذشته نیز با ترکمنستان و ارمنستان و حتی با عراق در این زمینه توافقاتی داشتیم. به نظر می‌رسد کار مهم‌تری که باید انجام دهیم این است که مانع خروج آب‌هایی شویم که مبدا آن کشورمان است. بنابراین این اولویت بیشتری دارد و وزارت نیرو باید در این زمینه اقدام کند البته در این زمینه وزارت نیرو پروژه‌هایی دارد که با سرمایه‌گذاری صندوق توسعه ملی در حال انجام است و سرمایه‌گذاری کلانی شده و کارهای بسیار ارزشمندی انجام شده است.
سخنگوی کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس با تاکید بر لزوم استفاده از آبشیرینکن تصریح کرد: البته راه‌های دیگری هم داریم مانند فعال کردن نهضت ساخت آبشیرینکن بر روی خلیج فارس و تامین آب شرب و آب کشاورزی از خلیج فارس. این کاری است که عرب‌ها نیز انجام می‌دهند و ما در این زمینه از آنها خیلی عقب هستیم و نسبت استفاده‌ای که ما از خلیج فارس می‌کنیم به عرب‌ها حدود ۱۰ درصد است. بنابراین در این زمینه باید صنعتی‌سازی و تجاری‌سازی کنیم. از سوی دیگر نیاز داریم با توجه به وضعیت اقلیم کشور و محدودیت‌های آبی باید صنایع را در سواحل کشورمان مستقر کنیم تا نیاز‌های صنایع به خصوص صنایع آب‌بر از خلیج فارس یا دریای عمان تامین شود.
رضایی تاکید کرد: چند کار مهم دیگری که باید صورت بگیرد به‌روز کردن فناوری‌های ما در حوزه کشاورزی است. در حوزه آب شرب یکی از اصلی‌ترین کارها نوسازی شبکه انتقال آب است، چراکه شبکه انتقال فعلی فرسوده است و در برخی نقاط تا ۷۰ درصد آب هدر می‌رود. بنابراین نوسازی شبکه انتقال آب بسیار مهم و ضروری است. از سوی دیگر باید روی فرهنگ مصرف کار بیشتری صورت بگیرد.
او ادامه داد: پروژه‌های نیمه‌تمامی که داریم مانند پروژه‌های آبخیزداری و سدهایی که در حال ساخت است باید تکمیل شود. اگر امروز چالش اصلی کشور، چالش آب است برنامه‌ریزی، جهت‌گیری و هزینه‌کرد کشور نیز با توجه به محدودیت منابع باید در خدمت این چالش باشد، اما متاسفانه این‌گونه نیست. در حال حاضر شرکت‌های آب و فاضلاب ورشکسته هستند، بدهی دارند و دولت تمرکزش را در حوزه آب نمی‌گذارد و به همین دلیل ما در تابستان‌ها دچار چالش جدی آب هستیم.
سخنگوی کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی در خصوص حق‌آبه هیرمند، اظهار کرد: کمیته مشترکی در زمینه حق‌آبه هیرمند میان ایران و افغانستان شکل گرفته که بررسی صورت بگیرد و طرف افغانستانی نیز مخالفتی با بهره‌مندی ایران از آب ندارد.
حداکثر ۱۴ درصد آب‌های سطحی مهار می‌شود
عبدالوحید فیاضی، نماینده نور و محمود‌آباد در مجلس نیز با اشاره به بحران آب در کشور گفت: متاسفانه در خصوص بحث آب دو موضوع مطرح است یک موضوع داخلی و دیگری مربوط به دیپلماسی است. در بحث داخلی با وجود همه تنش‌های آبی که داریم به عنوان کسی که اهل شمال کشور هستم می‌گویم که با توجه به نزولات جوی ما برنامه‌ای برای مهار آب نداریم. مهار آب‌های سطحی در شمال کشور حدود ۱۲ تا ۱۴ درصد است.
او ادامه داد: از سوی دیگر در خیلی از مناطق شاهد سیاست‌های غلط هستیم و سدهایی در گذشته ساخته شده که به درستی آب‌گیری نمی‌شود و اصلا به درستی جایابی نشده است. بنابراین این موارد نشان می‌دهد که ما بی‌توجهی کردیم و بی‌عدالتی‌هایی در ارتباط با ساخت سد شاهد هستیم و در جایی که نباید، سد ساختند. همچنین شاهد فرسودگی شبکه‌ها هستیم و هدررفت آب نیز در کشور ما بسیار زیاد است.
این نماینده مجلس خاطرنشان کرد: مساله بعدی اینکه راجع به دیپلماسی آب باید خیلی قوی‌تر عمل کنیم. روس‌ها حدود ۱۷ رود خود را به سد ولگا بستند و در حال حاضر آب دریای خزر عقب‌نشینی می‌کند. بر این اساس باید دیپلماسی فعال شود. آنها رودخانه‌هایشان را روی سد ولگا بستند، اما چه اقدامی از سوی دستگاه دیپلماسی ما انجام شده است و دستگاه دیپلماسی باید در این خصوص جواب بدهد. متاسفانه در این زمینه شاهد بی‌برنامگی هست که امیدواریم وزیر نیرو در این زمینه اقدام کند.
فیاضی در خصوص اقدام مجلس در مورد بحران آب گفت: سوالی مطرح شده و به نظر می‌رسد بیش از این نیز مطرح خواهد شد چون هر چه پیش برود به فصل گرما نزدیک می‌شویم و تنش‌های آبی بیشتر می‌شود. ناترازی انرژی یک داستان است و اینکه ناترازی آب نیز به آن اضافه شود داستان دیگری. محمد‌جواد عسکری، رئیس کمیسیون کشاورزی، آب و منابع طبیعی مجلس نیز گفت: در بودجه مشکلات کم آبی، انتقال آب و ذخیره آب را دیدیم. بر این اساس وزارت نیرو باید مدیریت کند. نکته دیگر نیز مردم باید در صرفه‌جویی دقت کنند.
او در خصوص برنامه‌ای که دولت و مجلس با توجه به کمبود آب برای تابستان دارند، اظهار کرد: مجلس هفته گذشته جلسه‌ای با وزیر نیرو با موضوع کم‌آبی تابستان داشت. از سوی دیگر در بحث دیپلماسی آب هم وزارت امور خارجه را فعال کردیم و هم جلسه داشتیم.