سال‌هاست که اولین شادی فرا رسیدن بهار به عزا تبدیل شده و وقتی اسفند به روزهای شلوغ آخر سال می‌رسد، همه می‌دانند که چهارشنبه آخر سال باید با احتیاط از خیابان‌ها و کوچه‌هایی با احتمال انفجار ترقه و نارنجک روبرو است، عبور کنند.
به گزارش همشهری آنلاین، باورش سخت است اما چهارشنبه سوری که قرار بود به رسم قدیم، نقطه‌ای برای شاد و دورهمی ایرانی‌ها باشد، هر سال با آمار کشته‌شده‌ها و قطع عضوها گره می‌خورد و این شادی قدیمی به یک عزا تبدیل میشود.
آتش‌سوزی، سوختگی‌های شدید و صداهای ناهنجار، چهارشنبه‌سوری را از یک جشن ملی به کابوسی برای خانواده‌ها و نیروهای امدادی بدل کرده است اما میتوان با احیای آیین‌های سنتی و پرهیز از وسایل غیرمتعارف برای شادی، این جشن را به ماهیت اصلی خود بازگرداند.
خداحافظی با یک جشن ساده
تا چند دهه پیش که هنوز مواد محترقه صنعتی پایشان به سرگرمی‌ها باز نشده بود، چهارشنبه سوری در پریدن از روی آتش و خواندن شعرهای قدیمی خلاصه می‌شد. خانواده‌ها از هر نقطه از شهر که بود خود را به آتش روشن شده در حیاط یا کوچه می‌رسانند تا با پریدن از روی آتش و زمزمه کردن شعر «زردی من از تو، سرخی تو از من»، بیماری را به آتش داده و به جای آن شادی را هدیه بگیرند.
شاید بتوان گفت از اوایل دهه ۱۳۸۰، با افزایش ورود مواد محترقه قاچاق و ساخت ترقه‌های قوی در خانه‌ها، تعداد حوادث به‌طرز چشمگیری بالا رفت. آتش‌سوزی‌های گسترده، آسیب‌های چشمی، سوختگی‌های شدید و حتی از دست دادن جان، دیگر به خبرهای عادی این شب تبدیل شدند.
میدان جنگ یا جشن پایان سال؟
این جشن ساده دیگر آرامش خود را از دست داده است و در روزهای منتهی به چهارشنبه سوری باید هر لحظه انتظار سقوط یک ترقه و نارنجک‌های پر شده با اکلیل و سرنج را در خیابان‌ها داشت. استفاده از مواد محترقه خطرناک چنان رونق گرفته است که برخی حتی با احتمال خطر مرگ در خانه خود دست به تولید آن‌ها می‌زنند.
در کنار تولیدکنندگان زیرزمینی این مواد محترقه، پای قاچاقچیان هم به پرونده مرگ و میرهای چهارشنبه سوری باز شده است، موضوعی که بهزاد ملکی رئیس اتحادیه تهیه‌کنندگان و فروشندگان مواد شیمیایی چندی پیش در این مورد توضیح داده بود: «مواد منفجره‌ای که در حال فروش است همه به صورت قاچاق از چین و هند وارد کشور میشود، به همین دلیل هیچ داده و اطلاعاتی در این باره در دسترس نیست. تنها اطلاعاتی که ما داریم و بر مبنای آن عمل می‌کنیم این است که از اوایل اسفندماه به همه کسانی که در بازار و صنف خود اکلیل و سرنج می‌فروشند اعلام می‌کنیم که به هیچ عنوان حق فروش و مواد محترقه و اکلیل و سرنج را ندارند.»
راهی برای جشن امن و خانوادگی
خطر مثل یک پرونده شوم در روزهای منتهی به چهارشنبه سوری در کوچه و خیابان مشغول پرواز است و برای اینکه مانعی در برابر آمار صعودی این روزها گذاشته شود، در کنار پویش‌هایی که مسئولان و سازمان‌های مختلف پای ثابت آن هستند، نباید از نقش خانواده‌ها غافل شد.
خانواده‌ها با اجرایی کردن چند توصیه ساده میتوان بستری برای زنده نگه داشتن یک جشن کهن را آماده کنند:
۱- آموزش به کودکان و نوجوانان: درباره عواقب استفاده از مواد محترقه توضیح دهید و اگر سن فرزندتان مناسب تماشای تصاویر و ویدئوهای حوادث قبلی است، تصاویری که جزئیات کمتری از آسیب را نمایان میکنند را به آن‌ها نشان دهید.
۲-استفاده از جایگزین‌های کم‌خطر: به جای مواد محترقه خطرناک، از وسایل کم‌خطر مانند فشفشه، نورافشانی‌های ایمن و آتش‌بازی‌های کنترل‌شده استفاده کنید.
۳- نظارت والدین بر فعالیت فرزندان: کودکان و نوجوانان را در این شب تنها نگذارید و بر رفتار آن‌ها نظارت کنید. بهتر است که این جشن در یک فضای خانوادگی برگزار شود.
۴-پرهیز از خرید مواد محترقه پرخطر: ترقه‌ها و مواد آتش‌زا را تهیه نکنید و به فرزندان خود بیاموزید که از این وسایل استفاده نکنند.
۵- برگزاری جشن در محیط‌های کنترل‌شده: چهارشنبه‌سوری را در محیطی ایمن، مانند حیاط خانه یا پارک‌های تعیین‌شده، برگزار کنید.
۶- خاموش کردن آتش پس از اتمام مراسم: پس از پایان مراسم، خاکستر آتش را با آب یا خاک خاموش کنید تا از بروز حوادث جلوگیری شود.
۷- دوری از مکان‌های شلوغ و پرخطر: از تجمع در کوچه‌های شلوغ و مکان‌هایی که افراد ناشناس از مواد محترقه خطرناک استفاده میکنند، خودداری کنید.
۸- آماده داشتن جعبه کمک‌های اولیه و وسایل ایمنی: در صورت بروز حادثه، جعبه کمک‌های اولیه در دسترس باشد و شماره اورژانس (۱۱۵)، آتش‌نشانی (۱۲۵) و پلیس (۱۱۰) را حفظ کنید.
۹- احترام به آرامش دیگران: ایجاد صداهای مهیب و انفجار، به ویژه در نزدیکی بیمارستان‌ها، خانه سالمندان و مناطق مسکونی، باعث آسیب روحی به افراد، به‌خصوص سالمندان، بیماران و کودکان میشود.
۱۰- همکاری با نیروهای امدادی و انتظامی: به توصیه‌های پلیس و آتش‌نشانی توجه کنید و در صورت مشاهده خطر، به نیروهای امدادی اطلاع دهید.
چرا چهارشنبه سوری دلهره‌آور شد؟
علیرضا شریفی یزدی، روانشناس اجتماعی توضیح داد: برای بسیاری سئوال است که چرا چهارشنبه سوری از یک جشن قدیمی به یک شب دلهره‌آور تبدیل شد؟ پاسخ به این سئوال نیازمند بررسی ابعاد مختلف است و نمی‌توان یک عامل را دخیل دانست: در سال‌های اخیر شاهد هستیم که مسئولان و دولت‌ها نگاه مثبتی به چهارشنبه سوری دارند اما در دورانی این نگاه وجود نداشت، نبود نگاه فرهنگی به این جشن موجب شد تا آیینی که می‌توانست مانند شب یلدا یک جشن خانوادگی و ماندگار باشد به یک بستر خطرآفرین تبدیل شود.
او افزود: سودجویان با وارد کردن انواع ترقه و نارنجک از موقعیت سوء‌استفاده میکنند. بخشی از این مواد محترقه به شکل غیرقانونی وارد کشور میشود و برخی هم در داخل با ساخت نارنجک‌های خطرناک و دست ساز وارد بازار زیرزمینی شدند. رسانه‌ها در معرفی فلسفه چهارشنبه سوری کوتاهی کردند، زمانی که روی این موضوع کار نشده و نسل جدید شناختی از ماهیت جشن چهارشنبه سوری پیدا نکرده است، براساس مشاهده‌های خود دست به اقدام می‌زند به عبارت دیگر از آنجایی که نوجوان‌ها از وقتی چشم باز کردند، افرادی را می‌بینند که ترقه در دستشان است، پس این جشن را به این تصویر گره می‌زنند.
به گفته شریفی یزدی «از سوی دیگر مشکل مربوط به‌عدم نظارت دقیق خانواده است، خانواده‌ها به راحتی ترقه و نارنجک در اختیار فرزندانشان قرار می‌دهند و نتیجه این میشود که این آمارهای عجیب از مرگ و قطع عضو هر سال از چهارشنبه سوری به یادگار می‌ماند. اینکه چرا مردم به همان آیین قدیمی باز نمی‌گردند، به طور کلی قابل تحلیل نیست.
باید اول دست به تحلیل سنی بزنیم، عمده افرادی که قربانی این مراسم می‌شوند، نوجوان‌ها و جوان‌ها هستند. براین اساس باید گفت که خانواده‌ها توان پیشگیری و کنترل هیجان جوانان را ندارند. این مشکل به ضعف نظام تعلیم و تربیت و همچنین آموزش و پرورش بازمی‌گردد. آموزش و پرورش میلیون‌ها دانش آموز در اختیار دارد اما اقدام درستی انجام نمیدهد. آموزش ما باید به درستی مفاهیم فرهنگی را منتقل کند.»
او افزود: بسیاری از خانواده‌ها به دلیل خطر در خیابان‌ها حاضر نمی‌شوند و برخی خانواده‌ها هم تلاش میکنند با مهمانی‌های کوچک این جشن را زنده نگه دارند، آن قشری که هنوز درگیر این جریان هستند، مشکلشان آگاهی نداشتن است. به همین نباید آگاهی در مورد چهارشنبه سوری را محدود به هفته‌های آخر سال نشود و باید در طول سال نسبت به این موضوع روشنگری شود.