به گزارش خبرگزاری حوزه، رَمَضان یا رَمَضانُ المُبارَک نهمین ماه قمری که روزه در آن بر مسلمانان واجب است. در روایات فضائل متعددی برای ماه رمضان گفته شده و این ماه، ماه میهمانی خدا، ماه رحمت و مغفرت و برکت و بهار قرآن خوانده شده است.
به همین مناسبت با حجت‌الاسلام محمدصالح مشفقی‌پور به گفتگو نشستیم تا در خصوص فضائل و اعمال این ماه نورانی نکاتی به مخاطبان عزیز خبرگزاری حوزه تقدیم شود.
فواید مهم روزه و روزه‌داری را بفرمایید؟
روزه از برترین اعمال عبادی در اسلام است به طوری که امام محمدباقر(ع) در آن روایت مشهور، روزه را به عنوان یکی از پایه‌ها و ارکان پنج گانه اسلام معرفی می‌کنند: «اسلام بر پنج چیز استوار و بنا شده است: نماز، زکات، حج، روزه و ولایت. و آن گونه که به ولایت ندا داده شده است، به چیزی ندا داده نشده است.» (کافی، جلد۲، صفحه۱۸)
روزه دارای فوائد و آثار متعددی است که در آیات و روایات نیز به بعضی از آن‌ها اشاره شده است. برای فوائد روزه، می‌توان تقسیم‌های مختلفی بیان کرد از قبیل، فردی-اجتماعی؛ روحی-جسمی؛ مادی و معنوی. بنده سعی می‌کنم برخی آثار، فوائد و برکات روزه و روزه داری را در قالب فوائد مادی و فوائد معنوی ذکر کنم.
رشد تقوا، پرهیزکاری و خدا ترسی
از فوائد مهم معنوی روزه، ایجاد و رشد تقوا، پرهیزکاری و خدا ترسی است. عبارت «لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ» در انتهای آیه ۱۸۳ سوره بقره و بعد از بیان وجوب روزه به همین فائده اشاره دارد.
ایجاد و تثبیت روح اخلاص
حضرت امیرالمؤمنین امام‌علی(ع) میفرمایند که خداوند روزه را برای آزمودن اخلاص بندگان واجب کرد. (نهج البلاغه، حکمت۲۵۲) همچنین حضرت فاطمه‌زهرا(س) فرموند: «خداوند روزه را برای تثبیت اخلاص واجب کرد.» (بحار الأنوار، جلد۹۳، صغحه۳۶۸)
تقویت اراده انسان در جهت مبارزه با نفس
این که روزه دار تشنگی و گرسنگی را تحمل و از لذایذ جنسی دوری میکند موجب افزایش عزم و اراده‌اش شده و در نتیجه در مقابل خواهش‌های نفسانی مختلف، استقامت، صبر و تسلط بیشتری خواهد داشت.
افزایش رحم و عطوفت در روزه‌دار
چشیدن طعم گرسنگی باعث می‌شود که فرد حال و روز گرسنگان و فقرا را درک کند و نسبت به آنان مهربان‌تر باشد. امام جعفرصادق(ع) در قسمتی از فرمایش خود در مورد علت تشریع روزه میفرمایند: «خداوند می‌خواهد میان بندگان خود مساوات باشد و طعم گرسنگی و درد و رنج را به اغنیاء بچشاند تا به ضعیفان و گرسنگان رحم کنند.» (علل الشرائع، جلد۲، صفحه۳۷۸)
در امان بودن از آتش جهنم و دوری از شیطان
رسول خدا(ص) در روایتی از روزه به عنوان سپر آتش نام می‌برد(کافی، جلد۲، صفحه۱۸) و در روایتی دیگر روزه گرفتن را موجب سیاه کردن روی شیطان و دوری او از انسان معرفی میکند.(کافی، جلد۴، صفحه۶۴)
پاداش ویژه در آخرت
امام جعفرصادق(ع) در روایتی میفرمایند: الله متعال در حدیثی قدسی میفرمایند: «الصَّوْمُ لِی وأَنَا أَجْزِی عَلَیْه » به این معنا که روزه مال من است و من پاداشش را می‌دهم. (کافی، جلد۴، صفحه۶۳) آیت‌الله مظاهری در شرح این روایت، معنای آن را این چنین بیان میکند: «خدای تعالی می‌فرماید: روزه به من شباهت دارد، عبد را شبیه من میکند و پاداشش خود من هستم. یعنی روزه می‌تواند انسان را به مقام لقاء و مقام فناء برساند به گونه‌ای که خدا بر دلش حکومت کند و آن دل عرش الرحمن بشود.
ایجاد روحیه قناعت و صبر
شاید بتوان به صورت خلاصه مهمترین فائده معنوی روزه را «افزایش روح ایمان» در انسان روزه‌دار دانست که ثمره و نتیجه ایمان، همه موارد ذکر شده در بالا است.
از دیگر آثار روزه‌داری، فوائد مادی آن است، که در ادامه به بخشی از این فوائد خواهیم پرداخت.
ایجاد و افزایش احساس همدردی و مسئولیت در اغنیاء نسبت به ادای حقوق فقرا
امام جعفرصادق(ع) میفرمایند: «روزه به این دلیل واجب شده است که میان فقیر و غنی مساوات برقرار گردد؛ و این به خاطر آن است که غنی طعم گرسنگی را بچشد و نسبت به فقیر ادای حق کند.»
سلامت جسمی
این مطلب در چند روایت از جمله روایتی منسوب به رسول‌خدا(ص) نیز مورد اشاره واقع شده است که روزه بگیرید تا سالم شوید.(بحارالأنوار، جلد۵۹، صفحه۲۶۷)
کاهش اضطراب و افسردگی و افزایش آرامش
امام محمدباقر(ع) در فرمایشی روزه را مایه آرامش قلب می‌دانند. (بحارالأنوار، جلد۷۵، صفحه۱۸۳)
مهمترین اعمال ماه مبارک رمضان چیست؟
در پاسخ به این سؤال به بخش‌هایی خطبه شعبانیه رسول‌خدا(ص) اشاره می‌کنم که در آستانه ماه مبارک رمضان برای اصحاب خود بیان فرموده‌اند. ایشان فرمودند: «ای مردم! ماه خدا با برکت و رحمت و آمرزش به سوی شما رو کرده است. ماهی که نزد خداوند بهترین ماه‌ها است، ماهی است که در آن به ضیافت الهی دعوت شده و مورد کرامت و احترام الهی قرار گرفته‌اید. نفس‌های شما در آن حکم تسبیح را دارد، خواب شما در آن عبادت، عمل شما در آن پذیرفته و دعای شما در آن مستجاب است. از خداوند بخواهید که به شما توفیق روزه این ماه و تلاوت قرآن در آن را عنایت کند.»
در ادامه رسول خدا(ص) توصیه‌های مهمی در مورد بعضی اعمال در این ماه می کنند از جمله: صدقه دادن، احترام به بزرگترها، محبت به کوچک‌ترها، صله رحم، حفظ زبان و گوش و چشم از گناه، توبه، یتیم نوازی، دعا کردن، افطاری دادن ولو به مقدار کم و ...
در انتها امیرالمؤمنین علی(ع) از ایشان سؤال می‌کنند که برترین اعمال در این ماه چیست؟ حضرت رسوااکرم(ص) پاسخ دادند: «أفضل الأعمال فی هذا الشهر الورع عن محارم الله» برترین اعمال در این ماه، پرهیز از گناهان است. (عیون أخبارالرضا(ع)، جلد۱، صفحه۲۶۵)
بنابراین با توجه به خطبه حضرت رسول(ع) می‌توان گفت که مهمترین اعمال ماه مبارک رمضان را روزه گرفتن، تلاوت قرآن و پرهیز از گناهان دانست.
حقیقت ماه رمضان چیست که سالیان سال ادامه داشته و خواهد داشت؟
برای فهم حقیقت ماه رمضان، به عنوان مقدمه می‌خواهم به چند روایت اشاره کنم. با توجه به روایتی از امام جعفرصادق(ع) متوجه می‌شویم که گویا همه کتاب‌های بزرگ آسمانی در ماه رمضان نازل شده است. ایشان میفرمایند: «تورات در ششم ماه رمضان، انجیل در دوازدهم، زبور در هیجدهم و قرآن در شب قدر نازل شده است.» (کافی، جلد۴، صفحه۱۵۷)
همچنین رسول خدا(ص) در حدیثی نورانی می فرمایند: «رمضان ماه خداوند متعال است.» (فضائل الأشهر الثلاثة، شیخ صدوق، صفحه ۹۵) رسول خدا(ص) در روایت دیگری ماه رمضان را به عنوان ماه امت خود معرفی می‌فرماید. (فضائل الأشهر الثلاثة، شیخ صدوق، صفحه ۲۴)
بعد از توجه به این روایات و البته روایات مشابه دیگر، می‌خواهم اینگونه نتیجه بگیرم که شاید بتوان گفت حقیقت ماه رمضان، «هدایت» است. این که تمام کتب بزرگ آسمانی از جمله آخرینِ آن‌ها یعنی قرآن کریم در این ماه نازل شده است، نشان از پیوند مهم این ماه با موضوع هدایت مردم هست.
از یک طرف هدایت‌گر حقیقی خداوند متعال است، از طرف دیگر کتب آسمانی برنامه هدایت انسان است، از طرف دیگر مقصد و هدف هدایت خود خداوند متعال است و از طرف دیگر موضوع هدایت و آن که باید به سوی خداوند از طریق کتاب الهی هدایت بشود، انسان است. لذا در این روایات، چند مفهوم «خداوند»، «ماه رمضان»، «امت» و «قرآن» و سایر کتاب‌های آسمانی به چشم می‌خورد.
خداوند در آیه ۱۸۵ سوره مبارکه بقره میفرمایند: «شَهْرُ رَمَضانَ الَّذِی أُنْزِلَ فِیه الْقُرْآنُ هُدیً لِلنَّاسِ وَبَیِّناتٍ مِنَ الْهُدی وَالْفُرْقانِ» ماه رمضان که در آن، قرآن برای هدایت و راهنمایی مردم و نشانه‌های هدایت و فرق میان حق و باطل نازل شده است. پیوند آن مفاهیم چهارگانه برای هدایت یعنی خداوند، رمضان، امت و قرآن در این آیه روشن است و به هدایت نیز تصریح شده است. بنابراین حقیقت ماه رمضان، هدایت است و از آنجا که از جانب خداوند متعال و عین حق و حقیقت می‌باشد، در طول تاریخ خلقت بشر، ماندگار بوده و هست.
بر اساس روایات اهل‌بیت عصمت و طهارت(ع) از ماه مبارک به عنوان «شهر الله» یا «ضیافة الله» یاد شده است. به نظر شما چرا اینگونه عناوین به این ماه اطلاق شده است؟
با توجه به توضیحاتی که در جواب سؤال قبل عرض کردم، می توان اطلاق «شهر الله» یا «ضیافة الله» را بر این ماه متوجه شد. وقتی حقیقت این ماه را هدایت دانستیم طبیعتا این ماه، ماه خداوند متعال است، چرا که او هادی و هدایت‌گر حقیقی است. وَ إِنَّ اللَّهَ لَهَادِ الَّذِینَ آَمَنُوا إِلَی صِرَاطٍ مُسْتَقِیمٍ(سوره حج آیه۵۴) و خداوند کسانی را که ایمان آوردند، به سوی صراط مستقیم هدایت می کند. و همچنین فرمود: وَکَفَی بِرَبِّکَ هَادِیًا وَنَصِیرًا (سوره فرقان، آیه۳۱) برای تو همین بس که پروردگارت هادی و یاور تو باشد.
و او برای هدایت مردم، در همین ماه مبارک، قرآن را بر قلب نازنین پیامبرش نازل کرده و فرموده است: إِنَّ هَذَا الْقُرْآَنَ یَهْدِی لِلَّتِی هِیَ أَقْوَمُ وَیُبَشِّرُ الْمُؤْمِنِینَ الَّذِینَ یَعْمَلُونَ الصَّالِحَاتِ أَنَّ لَهُمْ أَجْرًا کَبِیرًا(سوره اسراء، آبه۹) این قرآن، به راهی که استوارترین راه‌ها است، هدایت میکند؛ و به مؤمنانی که اعمال صالح انجام می‌دهند، بشارت می‌دهد که برای آن‌ها پاداش بزرگی است.
از طرف دیگر، این ماه، ماه میهمانی و ضیافت الهی است. رسول خدا(ص) در همان خطبه شعبانیه که بخش‌هایی از آن را خواندم، فرمودند: «ماهی است که در آن به ضیافت الهی دعوت شده و مورد کرامت و احترام الهی قرار گرفته‌اید.» چه ضیافتی بالاتر از این که خداوند با لطف و کرم خود همه اسباب و شرایط هدایت انسان را فراهم کرده تا انسان با اعمال صالح و حتی با نفس کشیدن و استراحت کردن بتواند به سوی حقیقت انسانیت خود و هدف والای خلقتش یعنی قرب الهی پرواز کند. چه زمانی بهتر از ماه رمضان؟ ماهی که رسول خدا(ص) فرمود: «ای مردم! درهای بهشت در این ماه گشوده است، از خداوند بخواهید آن را به روی شما نبندد، و درهای جهنم بسته است، از پروردگار خود بخواهید آن را به روی شما نگشاید! و شیاطین در این ماه در غل و زنجیرند، از خداوند بخواهید آن ها را بر شما مسلط نکند.»
در این میهمانی بزرگ و کریمانه، می توانیم با اعمال صالح و دوری از گناهان، به صاحب این میهمانی نزدیک بشویم. شاعر خوب سروده است که:
رسد آدمی به جایی که به جز خدا نبیند
بنگر که تا چه حد است مکان آدمیت
طیران مرغ دیدی، تو ز پایبند شهوت
به در آی تا ببینی طیران آدمیت
قرآن در زندگی انسان‌ها چه جایگاهی دارد و تا چه حد در عرصه‌های مختلف اعم از سیاسی و اجتماعی در مهجوریت قرار دارد؟
در مورد جایگاه قرآن در زندگی انسان‌ها باید گفت که قرآن در کنار اهل‌بیت(ع) محوری‌ترین نقش و جایگاه را در زندگی انسان‌ها دارد. مگر نه این است که انسان به دنبال رسیدن به سعادت در دنیا و آخرت هست؟ مگر نه این است که روزانه حداقل ده مرتبه در نمازهای روزانه خود از خداوند متعال طلب هدایت می‌کنیم که اهْدِنَا الصِّرَاطَ الْمُسْتَقِیمَ.
تنها راه هدایت، قرآن‌کریم و اهل‌بیت(ع) هستند. رسول خدا(ص) در حدیث ثقلین، راه هدایت و گمراه نشدن را تمسک به قرآن و اهل‌بیت(ع) معرفی میکند: «من دو چیز گرانبها در میان شما می گذارم، تا زمانی که به آن دو چنگ بزنید، هرگز گمراه نخواهید شد: کتاب خدا و عترت من.» (احتجاج، جلد۲، صفحه۱۴۷)
بنابراین قرآن، کتاب هدایت است که بارها در قرآن با این وصف آمده است، به عنوان نمونه: هُدًی لِلْمُتَّقِینَ(سوره بقره، آیه۲)؛ هُدًی وَبُشْرَی لِلْمُؤْمِنِینَ(سوره بقره، آیه۹۷)؛ هُدًی لِلنَّاسِ(سوره بقره، آیه۱۸۵)؛ هُدًی وَمَوْعِظَةٌ لِلْمُتَّقِینَ(سوره آل‌عمران، آیه۱۳۸)؛ هُدًی وَرَحْمَةٌ(سوره انعام، آیه۱۵۷)؛ هُدًی وَرَحْمَةً لِقَوْمٍ یُؤْمِنُونَ(سوره اعراف، آیه۵۲)؛ هُدًی وَرَحْمَةً وَبُشْرَی لِلْمُسْلِمِینَ(سوره نحل، آیه۸۹)؛ هُدًی وَبُشْرَی لِلْمُسْلِمِینَ(سوره نحل، آیه۱۰۲) و ...
اما سؤال این است که آیا انسان‌ها توجهی به جایگاه واقعی قرآن دارند؟ آیا قرآن در میان مردم، در آن جایگاه حقیقی خود قرار دارد؟ آیا آن طور که باید و شاید، به قرآن‌کریم که شامل بهترین و جامع‌ترین برنامه زندگی است عمل می‌شود؟ پاسخ منفی است که البته یک واقعیت تلخی است. حال و روز بسیاری از مسلمانان در دنیا گواه این حقیقت تلخ است، مگر نه این است که در این روزگار، قرآن‌کریم تبدیل به یک کتاب تشریفاتی و مقدس بر روی طاقچه‌ها شده است!؟ قرآن را هدیه می دهیم، مهریه زنان می‌گذاریم، می‌بوسیم، احترامش می‌کنیم، مسابقات قرائت و تلاوت برگزار می‌کنیم، به آن قسم می‌خوریم، از آن تبرک می‌جوییم، اما دریغ از تدبر در آن و عمل کردن به دستورات آن.
این شکایت رسول خدا(ص) از ما مسلمانان است که در آیه ۳۰ سوره فرقان آمده است: وَ قالَ الرَّسُولُ یا رَبِّ إِنَّ قَوْمِی اتَّخَذُوا هذَا الْقُرْآنَ مَهْجُوراً. پیامبر در قیامت می‌گوید: پروردگارا، قوم من این قرآن را متروک گذاشتند. خوب است در این زمینه، کلام ملاصدرا را نقل کنم که واقعا قابل تأمل است. ایشان در مقدمه تفسیر واقعه می‌گوید: «بسیار به مطالعه کتب حکما پرداختم تا آنجا که گمان کردم کسی هستم؛ ولی همین که کمی بصیرتم باز شد، خودم را از علوم واقعی خالی دیدم. در آخر عمر به فکر رفتم که به سراغ تدبر در قرآن و روایات محمد و آل محمد(ص) بروم. یقین کردم که کارم بی اساس بوده است؛ زیرا در طول عمرم به جای نور در سایه ایستاده بودم. از غصه جانم آتش گرفت و قلبم شعله کشید، تا رحمت الهی دستم را گرفت و مرا با اسرار قرآن آشنا کرد و شروع به تفسیر و تدبر در قرآن کردم، درِ خانه‌ی وحی را کوبیدم، درها باز شد و پرده‌ها کنار رفت و دیدم فرشتگان به من می‌گویند: سَلَامٌ عَلَیْکُمْ طِبْتُمْ فَادْخُلُوهَا خَالِدِینَ. (سوره زمر، آیه۷۳) سلام بر شما، پاکیزه و نیکو شدید، پس وارد آن شوید و جاودانه بمانید.
مهمترین تأثیر اخلاقی روزه چیست؟
با توجه به توضیحاتی که داده شد و فوائدی که در ابتدای عرایضم بیان کردم، به نظرم می‌رسد مهمترین تأثیر روزه افزایش و تقویت ایمان و در نتیجه تقرب به خداوند است که افزایش ایمان، سرمنشأ تمام خیرات و برکات اخلاقی و دینی دیگر از جمله تقوا، اخلاص، حیا و جهاد و مبارزه با نفس است.
برای درک بهتر این ایام و استفاده از اعمال ماه مبارک رمضان چه کار کنیم؟
در این زمینه عبارتی را از مقام معظم رهبری نقل می‌کنم. ایشان در فروردین سال۱۴۰۰ و در محفل انس با قرآن‌کریم این گونه فرمودند: «ماه رمضان ماه قرآن است و حقّا می توان در این ماه از هدایت قرآنی بهره برد. قرآن را بخوانیم، زیاد بخوانیم، با دقت بخوانیم، با تدبر بخوانیم، با توجه به خدای متعال بخوانیم، از خود خدای متعال در تلاوت قرآن طلب کمک کنیم و بدانیم که دل با قرآن جلا پیدا میکند؛ این تعبیر حضرت امیرالمؤمنین امام‌علی(ع) است که «وَ اِنَّ اللَهَ سُبحانَهُ لَم یَعِظ اَحَداً بِمِثلِ هَذَا القُرآن»؛ این خطبه‌ی بسیار زیبای صد و هفتاد و ششم نهج‌البلاغه است که امیرالمؤمنین(ع) در مورد قرآن بیان کردند و فقراتی از آن را ما گاهی در صحبت‌ها خوانده‌ایم. اینجا می‌فرماید: وَ اِنَّ اللَهَ سُبحانَهُ لَم یَعِظ اَحَداً بِمِثلِ هَذَا القُرآن؛ خدای متعال در هیچ یک از کتاب های آسمانی، مثل قرآن آحاد بشر را موعظه نکرده، به آن ها درس نداده، آن‌ها را راهنمایی نکرده است.
فَاِنَّهُ حَبلُ اللهِ المَتینُ وَ سَبَبُهُ الاَمینُ وَ فیهِ رَبیعُ القَلب؛ بهار دل؛ دل را بهاری می کند، دل را باطراوت میکند، دل را سرسبز می کند، دل را زمینه‌ی رویاندن معارف و توجّهات حقیقی قرار می دهد؛ وَ فیهِ رَبیعُ القَلبِ وَ یَنابیعُ العِلمِ وَ ما لِلقَلبِ جِلاءٌ غَیرُه؛ این کلمه‌ی «جلا» در فرمایش حضرت امیرالمؤمنین امام‌علی(ع) است.
انتهای پیام/