به گزارش بازار، به نقل از فرهیختگان: اتحادیه عرب از بدو تأسیس خود تاکنون اجلاس‌ها و سخنرانی‌هایی تاریخی را به خود دیده است. این‌بار اما اجلاس اضطراری اتحادیه عرب در اتفاقی نادر در ماه مبارک رمضان برگزار می‌شود که این خود نشان‌دهنده اهمیت و اضطرار رویداد است. در تاریخ ۴ مارس ۲۰۲۵، اتحادیه عرب نشست اضطراری‌اش را در پایتخت جدید اداری مصر (در شرق قاهره) برگزار کرد. این نشست به پیشنهاد و میزبانی رئیس‌جمهور مصر و با حضور ۲۲ کشور عضو برگزار شد. هدف کلی از این رویداد، رونمایی مصر از طرح جامعش برای بازسازی غزه است؛ طرحی با بودجه ۵۳ میلیارد دلاری و البته با تأکید بر عدم کوچ اجباری فلسطینیان.
این طرح و کلیه مباحثی که در این نشست مطرح شد، پاسخ مستقیمی به طرح پیشنهادی ترامپ مبنی بر کوچ اجباری ۲ میلیون فلسطینی ساکن غزه بود؛ کوچ اجباری که ترامپ صراحتاً اعلام کرد مقصد اصلی‌اش کشورهای اردن و مصر است. ترامپ در اوایل ماه فوریه پیشنهاد داده بود جمعیت ۲.۳ میلیون فلسطینی غزه جابه‌جا شوند و این منطقه به یک «ریویرای لوکس خاورمیانه» تغییر کاربری دهد. در مقابل این پس‌زمینه، این نشست تقلای رهبران عربی است برای اتحاد حول طرح مصر و جلوگیری از ایجاد یک بحران عربی- منطقه‌ای دیگر. در شرایطی که مصر و اردن از مهم‌ترین متحدان منطقه‌ای ایالات متحده هستند و سالانه رقم قابل توجهی کمک مالی و نظامی دریافت می‌کنند. باید دید که این اتحاد نادر کشورهای عربی حول این طرح چقدر امکان واقعی شدن دارد؟
اجلاس اضطراری و طرح مصری بازسازی
فوریت این اجلاس از اعلامیه ۴ فوریه ترامپ ریشه می‌گیرد که در آن ترامپ پیشنهاد داده بود که ایالات متحده کنترل غزه را به دست بگیرد، جمعیت آن را به کشورهای همسایه مانند مصر و اردن منتقل کرده و این نوار ساحلی را به یک مقصد گردشگری لوکس تبدیل کند. طرح به سرعت توسط مردم غزه و کل منطقه غرب آسیا محکوم شد؛ اما از سوی دیگر ترس اردن و مصر را بر انگیخت؛ کوچ اجباری ۲.۳ میلیون انسان از غزه به کشورهایی که خود درگیر بحران‌های اقتصادی و محیط زیستی هستند، می‌تواند سلسله‌ای از بحران‌های اجتماعی و معیشتی را در این کشورها رقم بزند. مصر که سال‌هاست نقش میانجی در درگیری رژیم‌صهیونیستی و فلسطین را ایفا کرده، حالا در یک اقدام تقریباً پیشدستانه این طرح را تدوین کرده است و مشارکت کشورهای عربی را برای اعتبار بخشی به این طرح جلب کرده است.
طرح پیشنهادی مصر که در پیش‌نویس ۱۱۲ صفحه‌ای قبل از اجلاس منتشر شده و توسط خبرگزاری آسوشیتدپرس گزارش شده است، شامل یک برنامه بازسازی ۵۳ میلیارد دلاری طی سه تا هفت سال می‌شود. این طرح با همکاری بانک جهانی و سازمان ملل متحد که در فوریه ۲۰۲۵ خسارات جنگی غزه را ۵۲.۸ میلیارد دلار برآورد کرده‌اند، تدوین شده است. این طرح شامل سه مرحله است و ادعا می‌کند که می‌تواند همه خرابی‌های ناشی از نسل‌کشی ۱۵ ماهه در غزه را بازسازی کند:
۱. بازیابی اولیه (۶ ماه): این مرحله اولیه بر پاکسازی بیش از ۵۰ میلیون تن آوار و نخاله، حذف مهمات منفجرنشده و ساخت واحدهای مسکونی موقت تمرکز دارد. مصر برآورد کرده است که این مرحله ۳ میلیارد دلار هزینه خواهد داشت، با استفاده مجدد از آوارها برای گسترش ساحل مدیترانه‌ای غزه.
۲. بازسازی (۲ سال): مرحله دوم که بودجه‌ای معادل ۲۰ میلیارد دلار دارد، اولویت را به بازسازی زیرساخت‌های حیاتی می‌دهد؛ بیمارستان‌ها، مدارس، خدمات عمومی و مسکن دائم. این مرحله غزه‌ای «پایدار، سبز و قابل پیاده‌روی» را پیش‌بینی می‌کند، با تصاویری از محله‌های پر از درخت و مراکز جامعه مدرن که در پیشنهاد مصر به نمایش گذاشته شده‌اند.
۳. توسعه بلندمدت (۳ الی ۵ سال): مرحله نهایی به ارزش ۳۰ میلیارد دلار قصد دارد تا غزه را به یک مرکز اقتصادی با یک بندر تجاری، مرکز فناوری، استراحتگاه‌های ساحلی و فرودگاه تبدیل کند. این چشم‌انداز، اگرچه بلندپروازانه است، به دنبال مقابله با طرح متمرکز بر گردشگری ترامپ است و توسعه را بر مبنای خودگردانی فلسطینی‌ها و نه جابه‌جایی بنا می‌کند.
این طرح علی‌رغم آنکه جامع و کامل به نظر می‌رسد شامل خلأ‌هایی است که به نظر می‌رسد آگاهانه در جریان تدوین طرح نادیده گرفته شده است؛ برای مثال این طرح مسئله حساس زرادخانه حماس را نادیده می‌گیرد و پیشنهاد می‌دهد که خلع سلاح پس از «پروسه معتبر سیاسی» به سمت استقلال فلسطینی‌ها دنبال شود بدون آنکه به طور واضح فرایند سیاسی معتبر را توضیح دهد. همچنین درخواست می‌کند که شورای امنیت سازمان ملل نیروی حافظ صلح بین‌المللی را به غزه و کرانه باختری اشغالی اعزام کند تا امنیت را برای فلسطینی‌ها و صهیونیست‌ها تأمین کند.
رهبران عرب، از جمله رئیس تشکیلات خودگردان فلسطین محمود عباس، امیر قطر شیخ تمیم بن حمد آل ثانی و وزیر امور خارجه عربستان سعودی، شاهزاده فیصل بن فرحان، از این طرح حمایت کرده و در بیانیه‌ای مشترک تأکید کردند که از «دولت مستقل فلسطین» حمایت کرده و هرگونه طرح جابه‌جایی فلسطینیان را رد می‌کنند. با این حال علی‌رغم این حمایت‌ها، غیبت برخی مقامات کشورهای عربی نظیر پادشاه اردن عبدالله دوم که در اجلاس شرکت نکرد و تنها یک نماینده فرستاد و نبود یک بیانیه نهایی جامع، مشکلات لجستیکی و بحران‌های درونی و عدم انسجام در داخل اتحادیه عرب را نمایان کرد.
مسئله حاکمیت غزه
چالش اصلی طرح مصری اتحادیه عرب که حمایت رؤسای عرب را جلب کرده، پرسش درباره حاکمیت بر غزه است. طرح مصر پیشنهاد می‌کند یک «کمیته مدیریت غزه» متشکل از تکنوکرات‌های فلسطینی «مستقل» تشکیل شود که زیر نظر تشکیلات خودگردان فلسطین به مدت شش ماه بر کمک‌های بشردوستانه و بازسازی نظارت کنند. این نهاد تأسیسی پیشنهادی قرار است شامل حماس و دیگر گروه‌های مقاومت مسلح نباشد. در نهایت این طرح، قدرت در غزه را به تشکیلات خودگردان تحت رهبری محمود عباس واگذارد خواهد کرد. محمود عباس در این اجلاس از این طرح استقبال کرد.
این طرح اگرچه روی کاغذ یک فرایند انتقال قدرت بی‌دردسر را پیشنهاد می‌دهد، با چالش‌های متعددی در عرصه اجرا روبه‌رو است. اول آنکه نتانیاهو طرح ترامپ را «آینده‌نگرانه» خوانده است، بر کنترل دائمی رژیم‌صهیونیستی بر اراضی فلسطینی تأکید دارد؛ موضعی که از سوی هم‌پیمانان دست‌راستی او نیز تکرار می‌شود. ایالات متحده، در حالی که از لفاظی‌های افراطی ترامپ فاصله گرفته است (سخنگوی کاخ سفید، کارولین لوویت، تصریح کرد که جابه‌جایی «موقت» خواهد بود)، همچنان از هر طرحی که نتواند تأثیر حماس را به طور کامل از بین ببرد، ابراز نگرانی می‌کند. سخنگوی شورای امنیت ملی، برایان هیوز، تأکید کرد که «رئیس‌جمهور ترامپ به طور واضح گفته است که حماس نمی‌تواند همچنان بر غزه حکومت کند.»
علی‌رغم این لفاظی‌ها حماس همچنان به عنوان یک نیروی تعیین‌کننده در غزه حضور دارد. رژه گردان‌های القسام در غزه پس از آتش‌بس و نمایش مقتدرانه آزادی اسرا همه ادعاها مبنی بر نابودی حماس در این نسل‌کشی ۱۵ ماهه را باطل کرد. چندی پیش آکسیوس از عضویت ۱۵ هزار سرباز جدید به گردان‌های القسام خبرداد و طی فرایند بازگشت مردم غزه از جنوب به شمال، کنشگری پلیس غزه نشان داد که حماس نه تنها نابود نشده است بلکه دستگاه بروکراسی آن نیز هنوز از بین نرفته است.
علاوه بر این واقعیت‌ها، همچنان بخش مهمی از مردم غزه بر اساس نظرسنجی‌ها از حماس حمایت می‌کنند و این تشکل را به عنوان نماینده خود معتبر می‌دانند. این در حالی است که تشکیلات خودگردان از نازل‌ترین سطح مشروعیت در داخل کرانه باختری برخوردار است و ۸۰ درصد مردم کرانه باختری بر اساس نظرسنجی‌های مؤسسه مطالعات فلسطین، محمود عباس را قبول ندارند.
این واقعیت‌های روی زمین، بین طرح مصری و لفاظی‌های ترامپ و حقیقت آنچه در غزه می‌گذرد، شکاف بزرگی ایجاد می‌کند.
مسائل مالی و لجستیکی
در طرح مصری بازسازی غزه، رقم کلی بازسازی ۵۳ میلیارد دلار برآورد شده که این برآورد با پیمایش‌ها و گزارش‌های بانک جهانی مطابقت دارد. مصر برای تأمین مالی این طرح به‌طور خاص به کشورهای نفتی شورای همکاری خلیج فارس مانند عربستان سعودی، قطر و امارات متحده عربی امیدوار است تا بخش عمده‌ای از این هزینه‌ها را تأمین کنند، همچنین این طرح چشمی به کمک‌های مالی غربی و نهادهای مالی جهانی دارد. در این اجلاس، رهبران کشورهای شورای همکاری خلیج‌فارس حمایت محتاطانه‌ای از این طرح ابراز کردند، در حالی که عربستان سعودی و امارات متحده عربی در گزارش‌هایی اشاره کرده‌اند که پشتیبانی آن‌ها مشروط به اخراج کامل حماس است. شرطی که همان‌طور که پیش‌تر اشاره شد احتمال به وقوع پیوستنش در آینده نزدیک دور از دسترس است.
با این حال، وعده‌های مالی هنوز مبهم است. الجزیره از قول یک مقام سابق مصری که خواسته است نامش فاش نشود هشدار داد که کشورهای حاشیه خلیج فارس از تعهد مالی بدون ضمانت‌هایی مبنی بر اینکه منابع به درستی مورد استفاده قرار خواهند گرفت و از سوی حماس یا تشکیلات خودگردان مصادره نمی‌شوند، خودداری می‌کنند. مصر قصد دارد ماه آینده کنفرانس اهداکنندگان را برای تأمین تعهدات مالی واقعی برگزار کند، اما آتش‌بس شکننده که با توقف اخیر رژیم‌صهیونیستی در کمک‌های بشردوستانه و آزادی اسرا تهدید می‌شود و مرحله دومش در هاله‌ای از ابهام قرار دارد، شک و تردید سرمایه‌گذاران را افزایش داده است. یکی از اعضای گروه یوراسیا در این رابطه گفت: «هیچ‌کس میلیاردها دلار را به غزه نخواهد فرستاد اگر احتمال بمباران دوباره آن وجود داشته باشد.»
آتش‌بس غزه که پیش از ورود ترامپ به کاخ سفید در سه مرحله طراحی شده بود. مرحله اول، که به مدت ۴۲ روز ادامه داشت و در ۱ مارس به پایان رسید، آرامش نسبی ایجاد کرد؛ در این مدت، حماس ۳۳ اسیر صهیونیستی از جمله زنان، کودکان و سالمندان را در ازای آزادی صدها زندانی فلسطینی آزاد کرد. کمک‌های بشردوستانه وارد غزه شد؛ هرچند بسیار کمتر از سطح پیش از جنگ.
مرحله دوم که قرار بود از ۲ مارس آغاز شود، شامل آزادی باقی‌مانده اسرا (از جمله نظامیان)، خروج کامل نیروهای صهیونیستی و مذاکرات برای رسیدن به «آرامش پایدار» بود. اما این مرحله تا به امروز اجرا نشده است.
از نظر لجستیکی، وابستگی این طرح به نیروهای حافظ صلح بین‌المللی پرسش‌هایی را درباره قابلیت اجرایی آن مطرح می‌کند. کدام کشورها آماده‌اند نیرو اعزام کنند؟ کشورهای عربی مانند مصر و اردن پیشنهاد داده‌اند که نیروی پلیس فلسطینی را آموزش دهند، اما یک مأموریت گسترده‌تر تحت رهبری سازمان ملل نیاز به تصویب شورای امنیت دارد که ممکن است توسط ایالات متحده وتو شود یا با مخالفت رژیم‌صهیونیستی مواجه گردد. درخواست اجلاس برای نیروهای حافظ صلح نمایانگر تمایل به تثبیت خارجی است، اما فقدان جزئیات دقیق، این عنصر را غیرقابل پیش‌بینی می‌کند. به طور کلی این طرح مصری و حمایت ضمنی سران عرب از آن، اقدامی واکنشی به طرح ترامپ است. با این حال با توجه به کارشکنی‌های تل‌آویو در مسیر آتش‌بس و امکان‌های محدود کشورهای عربی در برابر آمریکا باید گفت آنچه که غزه در حال حاضر به آن نیاز دارد طرح و برنامه نیست، بلکه تضمین برای عدم اشغالگری و پایبندی به آتش‌بس از سوی رژیم تل‌آویو است.