اعلام آمادگی کرملین برای ایفای نقش میانجی بین واشینگتن و تهران به‌منظور نزدیک کردن دیدگاه‌ها در مورد پرونده هسته‌ای ایران، نشان می‌دهد که مسکو در حال بازبینی مواضع خود به‌عنوان بخشی از آماده‌سازی برای نشست آتی روسیه و آمریکا است؛ نشستی که کرملین امیدوار است بحث‌هایی جامع و فراگیر درباره تمام مسائل مطرح در دستور کار دو طرف باشد.

در کنار موضوع اوکراین که مسیر مذاکراتی جداگانه‌ای برای آن در نظر گرفته شده، کرملین در حال آماده‌سازی مجموعه‌ای گسترده از مسائل انباشته‌شده در دوران گسست کانال‌های ارتباطی بین مسکو و واشینگتن است. این مسائل از امنیت راهبردی و کنترل تسلیحات و کاهش زرادخانه‌ها گرفته تا پیشروی ناتو در حوزه نفوذ روسیه، امنیت جامع اروپا و موضوع‌های منطقه‌ای، از جمله پرونده هسته‌ای ایران، اوضاع خاورمیانه و روابط با اسرائیل را در بر می‌گیرد.

در مورد پرونده ایران، مسکو آمادگی خود را برای ایفای نقش میانجی در این پرونده به بعد از برگزاری اولین دور مذاکرات گسترده با آمریکایی‌ها، موکول کرد. مشخص است که دو طرف در جریان مذاکرات دو هفته پیش ریاض، پرونده هسته‌ای ایران را بررسی کرده‌اند، هرچند بنا بر اعلام کرملین، درباره جزئیات این موضوع بحث نشده است. البته کرملین اعلام کرد انتظار می‌رود دو طرف دور جدیدی از مذاکرات را به‌طور کامل به این پرونده اختصاص دهند.

روشن است که مسکو در این دیدار، پیشنهاد میانجی‌گری خود را در چارچوب برخورد «مثبت» روسیه با تلاش‌های دونالد ترامپ برای بهبود روابط با مسکو و حمایت کرملین از اقدام‌های ترامپ در مواجهه با پرونده‌های منطقه‌ای مهم مطرح کرده است. به همین دلیل، مسکو به چراغ سبز آمریکا اکتفا نکرد و یک هفته پیش، سرگئی لاوروف، وزیر خارجه روسیه، را به تهران فرستاد تا در کنار سایر موضوع‌های کلیدی، موضوع از سرگیری مذاکرات هسته‌ای را هم با مقام‌های جمهوری اسلامی مطرح کند.

از این‌ رو، دیمیتری پسکوف، سخنگوی ریاست‌جمهوری روسیه، اخیرا اعلام کرد که کشورش «در حال توسعه روابط دوجانبه سودمند با ایران است و آماده است تا هر آنچه در توان دارد، برای کمک به حل پرونده هسته‌ای انجام دهد». البته این بدان معنا است که مسکو موافقت هر دو طرف، یعنی واشینگتن و تهران، را برای ایفای این نقش دریافت کرده است.

پسکوف در گفتگو با خبرنگاران گفت: «ایران متحد و شریک ما است. کشوری که ما با آن روابطی جامع و مبتنی بر احترام متقابل داریم. بنابراین، روسیه آماده است هر اقدامی که می‌تواند برای حل مسئله هسته‌ای انجام دهد و ایالات متحده از این امر آگاه است.»

با این حال، پسکوف ترجیح داد درباره جزئیات اقدام‌هایی که مسکو برای نزدیک کردن دیدگاه‌های دو طرف می‌تواند انجام دهد، شتابزده صحبت نکند و تاکید کرد که کشورش «هنوز ابتکارعمل مشخصی را مطرح نکرده است».

از دید ناظران در مسکو، روسیه که در مراحل تدوین توافق هسته‌ای قبلی نقش مهمی ایفا کرد، این بار نیز قادر است بخش قابل‌توجهی از تضمین‌های فنی مرتبط با استفاده از مواد رادیواکتیو را ارائه دهد و در زمینه نظارت بر مواد هسته‌ای مورداستفاده در برنامه هسته‌ای ایران و بازگرداندن مواد غنی‌شده به انبارهای روسیه، همان‌طور که در توافق قبلی انجام شد، نقش ایفا کند.

با این حال، به نظر می‌رسد نقش روسیه تنها به جنبه فنی محدود نخواهد شد، زیرا همان‌طور که کارشناسان نزدیک به کرملین می‌گویند، مسکو می‌داند این بار خواسته‌های واشینگتن گسترده‌تر است و  سیاست‌های منطقه‌ای جمهوری اسلامی و مسائل نظارت بر توانمندی‌های تسلیحاتی آن را هم شامل می‌شود.

به گفته کارشناسان، تغییرات عمده‌ای که در خاورمیانه، به‌ویژه در سوریه و لبنان، رخ داده است، به کرملین کمک می‌کند تا در برخورد با پرونده ایران با رویکردی عمل‌گرایانه‌تر و انعطاف‌پذیرتر عمل کند.

مسکو از نیاز واشینگتن به یک حل‌وفصل سریع برای این پرونده آگاه است و بر این باور است که در مذاکرات آینده با ایالات متحده «کارت ایران» به روسیه وزن دیپلماتیک بیشتری می‌دهد. بر این اساس، سفر وزیر خارجه روسیه به ایران بلافاصله پس از اعلام سیاست فشار حداکثری ترامپ بر تهران و پس از تحول سیاسی ناشی از نشست‌های ریاض انجام شد، به‌ویژه اینکه نشست مقام‌های روسیه و‌ آمریکا در ریاض به از سرگیری گفتگوهای جدی بین مسکو و واشنگتن که سال‌ها متوقف شده بود، انجامید.

به گفته ایاد العناز، پژوهشگر مسائل ایران، نکته قابل‌توجه این است که سفر اخیر لاوروف به تهران موردتوجه ویژه‌ رهبری جمهوری اسلامی قرار گرفت، زیرا ایران نگران توسعه روابط آمریکا و روسیه است. بر این اساس، لاوروف درباره مذاکراتش با وزیر خارجه آمریکا، به‌ویژه در مورد ابتکار سیاسی و شروط ایالات متحده درباره برنامه هسته‌ای ایران «توضیحی مفصل» ارائه کرد. مسکو همچنین سعی کرد پیشاپیش به مقام‌های جمهوری اسلامی درباره روند مذاکرات اطمینان دهد تا شاید اعتراض جناح‌های محافظه‌کار در ایران به هرگونه نقش میانجی‌گری احتمالی روسیه را کاهش بدهد.

بنابراین به گفته ایاد العناز، روسیه در تلاش است تا «موضع ایالات متحده در قبال ایران، به‌ویژه در مورد ضرورت تنظیم رفتار سیاسی و راهبردهای منطقه‌ای تهران، در نظر گرفتن تحولات میدانی در منطقه، بازگشت به سیاست آرام‌سازی و گفتگو، دوری از نمایش قدرت و سرسختی در تعامل با ابتکارات بین‌المللی و منطقه‌ای را روشن کند».

اما همان‌طور که پژوهش مرکز مطالعات و پژوهش‌های راهبردی روابط در اردن نشان می‌دهد، اختلاف‌ها و تنش‌های سیاسی بین جناح‌های مختلف رژیم ایران همچنان عامل اصلی در نحوه برخورد با میانجی‌گری روسیه و خواسته‌های آمریکا خواهد بود. به نظر می‌رسد که این مسئله یکی از چالش‌های عمده در مسیر موفقیت میانجی‌گری روسیه است.

بر اساس پژوهش یادشده، میانجی‌گری روسیه بین ایران و آمریکا می‌تواند با گزینه‌های مختلفی مواجه شود و در نتیجه، یا روند میانجی‌گری روسیه را تسریع می‌کند یا روابط مسکو و تهران را به خطر بیندازد. ممکن است ایران از طریق میانجی‌گری روسیه با آمریکا وارد گفتگو شود تا فشار واشینگتن را کاهش دهد و موضع خود را شفاف‌تر کند.

در غیر این‌ صورت، جمهوری اسلامی باید برای رویارویی با آمریکا و متحدش اسرائیل آماده شود و این تحولی است که مسکو در تلاش برای جلوگیری از وقوع آن است، زیرا تشدید تنش در خاورمیانه به نفع سیاست‌های روسیه در حل‌وفصل بحران اوکراین نیست و مسکو را با چالش‌های بیشتری روبرو می‌کند.

برگرفته از روزنامه الشرق‌الاوسط