شفقنا رسانه- اخیراً لیستی از زیان آورترین سازمان ها و شرکت های دولتی در عملکرد ۱۴۰۲ منتشر شده که صداوسیما در این لیست قرار دارد. این درحالیست که سهم صداوسیما از بودجه عمومی در سال جاری ۲۴ هزار میلیارد تومان و برای سال ۱۴۰۴ بیش از کل بودجه ۱۰ وزارتخانه و حدود ۳۵ هزار میلیارد تومان تعیین شده که با وجود این بودجه انتظار عملکرد بهتر و موثرتری از آن می رود. چرا صداوسیما با وجود چنین بودجه ای همچنان زیان آور است؟ چه تغییراتی باید در ساختار مدیریتی یا اقتصادی ایجاد شود و چگونه می‌توان به بهبود عملکرد مالی صداوسیما کمک کرد؟ هادی جعفری نژاد، دکترای علوم ارتباطات در این باره می گوید: به عقیده من باید نگاهمان به قوانین و تفسیر قوانین با توجه به اقتضائات فضای رسانه ای دنیا که لحظه به لحظه در حال متحول شدن است، تغییر کند. یعنی قوانین ما به گونه ای نوشته است که بیش از 40 سال از تغییر در قوانین اداره صداوسیما می گذرد و در این 40 سال هیچ بازنگری در آن صورت نگرفته این درحالیست که دنیای رسانه روز به روز متحول شده و رقبایی برای این سازمان ایجاد شده اند و صداوسیما با همان قوانین در حال اداره شدن است و این نگاه سبب شده تا چنین هزینه هایی هم داشته باشد.

هادی جعفری نژاد، دکترای علوم ارتباطات با اشاره به بودجه اختصاص یافته به صداوسیما به شفقنا رسانه می گوید: در تبصره ذیل بند الف ماده 77 قانون برنامه هفتم توسعه، که به تصویب مجلس شورای اسلامی رسیده است، دولت موظف گردیده تا در سال اول برنامه، 43 درصد از سهم خود از بودجه صدا و سیما را افزایش دهد و این روند را در سال‌های بعدی نیز ادامه دهد. همچنین در بخش دیگری از این قانون، یک درصد از بودجه عمرانی کل کشور به صدا و سیما اختصاص یافته است. بنابراین، اگر دولت اقدام به افزایش یا رشد بودجه کرده باشد، این عمل در واقع انجام وظیفه و تکلیفی است که در قانون ذکر شده و عدم انجام آن می‌تواند منجر به شناسایی دولت به عنوان متخلف گردد.

او ادامه می دهد: شاید این انتقاد مطرح شود که صداوسیما چه می کند؟ چه برنامه های مفیدی دارد؟ این رشد برای کدام عملکرد صداوسیما باید اتفاق بیفتد و… . این ها موضوعاتی هستند که در این مدت رسانه ها به آن اشاره کرده اند. به عقیده من این ظاهر قضیه و اتفاقاتیست که در روبنای قضیه صورت می گیرد. با این حال اگر بحث مبنایی و ریشه ای داشته باشیم باید به موضوع نظام حکمروایی و نحوه اداره صداوسیما در کشور بپردازیم. به هرحال صداوسیما در قالب یک نظام حکمروایی اداره می شود که این شیوه اداره سبب ایجاد چنین هزینه هایی شده است.

با این اوصاف چه تغییراتی باید در ساختار مدیریتی یا اقتصادی صداوسیما ایجاد شود؟ جعفری نژاد ضمن تاکید بر لزوم تغییر نحوه حکمروایی صداوسیما می گوید: تا نحوه حکمروایی صداوسیما را تغییر ندهیم، وضع همین است و دولت ها هم مکلفند تا بودجه آن را تعیین کنند. به عنوان مثال فرض کنید از میدان آزادی به میدان انقلاب برویم. طبیعتاً روش های مختلفی برای طی کردن این مسیر وجود دارد. حال یک نفر بخواهد این مسیر را با قطار زمینی برود. طبیعتاً هزینه سنگینی بابت ریل گذاری و … متحمل می شود. از نظر من اداره صداوسیما در حال حاضر چنین شباهتی دارد. یعنی N تا روش برای اداره صداوسیما وجود دارد و ما پر هزینه ترین را انتخاب کرده ایم.

او ادامه می دهد: رسانه ای با حدود 50 هزار کارمند و صد شبکه دولتی- حاکمیتی ایجاد شده است. اگر خروجی صداوسیما را در قالب شبکه هایش در نظر بگیریم گویی هر شبکه را حدود 500 کارمند اداره می کند. با توجه به هزینه بالای نیروی انسانی، هزینه بالای اداره شبکه ها و تامین تجهیزات فنی، زیرساخت ها و … طبیعتاً این مدل اداره باید مورد تحقیق قرار بگیرد که کجای دنیا حاکمیت به این شکل صد شبکه تعریف می کند و همه را هم در اختیار خود قرار می دهد.

این دکترای علوم ارتباطات در ادامه به بیان چهار گام جهت افزایش کیفیت برنامه ها و کاهش هزینه های صداوسیما می پردازد. او گام اول را ضرورت تغییر در نگاه به قوانین درباره اداره صداوسیما می داند و می گوید: به عقیده من در قدم اول باید نگاهمان به قوانین و تفسیر قوانین با توجه به اقتضائات فضای رسانه ای دنیا که لحظه به لحظه در حال متحول شدن است، تغییر کند. یعنی قوانین ما به گونه ای نوشته شده است که بیش از 40 سال از تغییر در قوانین اداره صداوسیما می گذرد و در این 40 سال هیچ بازنگری در آن صورت نگرفته. این درحالیست که دنیای رسانه روز به روز متحول شده و رقبایی برای این سازمان ایجاد شده اند ولی صداوسیما با همان قوانین در حال اداره شدن است و این نگاه سبب شده تا چنین هزینه هایی هم داشته باشد.

او ادامه می دهد: سال هاست که تاکید می شود باید نظام جامع رسانه ای داشته باشیم اما تاکنون هیچ نظام جامع رسانه ای تدوین نشده است. علاوه بر آن ماهیت حقوقی صداوسیما مشخص نیست و نمی دانیم به لحاظ حقوقی چه نوع دستگاهی است! آیا دستگاه اجرایی محسوب می شود یا دستگاه دولتی و یا نهاد زیر مجموعه رهبری و…؟ در قوانین متعدد، ماهیت حقوقی متعددی برای صداوسیما تعریف شده است. لذا در گام اول باید با توجه به تغییرات رسانه های نوین، نگاهی به قوانین و مقررات داشته باشیم.

او گام بعدی را مشارکت سایر نهادها در تولید برنامه های صداوسیما عنوان می کند و می گوید: حاکمیت باید به مجموعه سایر دستگاه های اجرایی، دولت، نهادهای صنفی، انجمن ها و NGO های بخش خصوصی اعتماد کند تا گام اساسی در تحول کیفی برنامه ها اتفاق بیفتد چرا که علاوه بر مشارکت نهادها موجب کاهش هزینه های این سازمان می شود. در دوره ای صداوسیما به یک مجموعه ای از نظام اعتماد کرد و تولید برنامه شبکه افق را به مجموعه ای از نظام سپرد و قرار بود برای سایر شبکه هایش هم این الگو مورد استفاده قرار گیرد که نشد. یعنی دستگاه یا نهادی تولید برنامه را برعهده بگیرد ولی خروجی و پخش در اختیار صداوسیما باشد. شبکه های متعددی از صداوسیما این ظرفیت را دارند که تولید برنامه های آن در اختیار نهادهای دیگر قرار بگیرد و صداوسیما تنها متولی پخش آن باشد. به عنوان نمونه شبکه آموزش می تواند در اختیار وزارت آموزش و پرورش، سازمان فنی و حرفه ای و…، یا شبکه سلامت در اختیار نهادهای مرتبط با سلامت، شبکه شما در اختیار نهادهای مرتبط با گردشگری و… قرار بگیرد.

جعفری نژاد گام بعدی را تحول در نحوه اداره صداوسیما عنوان می کند و توضیح می دهد: اداره کنندگان صداوسیما باید شفافیت را دستور کار خود قرار دهند. نهادهای نظارتی باید بر حساب های صداوسیما نظارت داشته باشند، روابط مالی و محاسباتی مشخص تر شود و… . علاوه بر این مسئله، توجه به سایر منابع هم مهم است چراکه ظرفیت آگهی ها که از سوی صداوسیما پخش می شود خیلی بزرگ است و باید به صورت شفاف ساماندهی شود. به عبارتی باید در یک فرایند شفاف مالی و اداری، هزینه ها و درآمدهای صداوسیما مشخص شود.

او با اشاره به لزوم بازنگری صداوسیما در نگاه به سایر رسانه ها و پلفرم ها به عنوان رفیق خود نه رقیب،  تاکید می کند: صداوسیما باید فضای موجود رسانه را یار و کمک خود بداند نه رقیب خود. به عبارتی پلتفرم ها یار صداوسیما هستند و آمده اند تا بخشی از بار صداوسیما را بر دوش بکشند چراکه محدودیت ها در این پلتفرم ها کمتر است و می توانند بخشی از مخاطب گریزان از صداوسیما را جذب کنند. صداوسیما به جای نگاه رفیقانه به این پلتفرم ها، نگاهی رقیبانه دارد و در تلاش برای حذف آن ها است. لذا اگر این گام ها در صداوسیما طی شود هم هزینه ها کم می شود و هم کیفیت برنامه ها ارتقاء می یابد.