به گزارش خبرگزاری حوزه، همایش ملی "منظومه فکری حضرت آیت‌الله خامنه‌ای با تأکید بر اندیشه فقهی" به همت پژوهشکده علوم‌انسانی اسلامی دانشگاه قم و همکاری دفتر قم مؤسسه پژوهشی فرهنگی انقلاب اسلامی برگزار شد. در این همایش مبانی فقهی و اندیشه راهبردی رهبر معظم انقلاب در حوزه‌های سیاست، اقتصاد، مطالعات اسلامی، فرهنگ، مدیریت، حقوق و تعلیم‌وتربیت مورد بررسی قرار گرفت.
*قرآن‌شناسی و استفاده از آموزه‌های قرآن، برجستگی مهم منظومه فکری رهبر معظم انقلاب
آیت‌الله کعبی در همایش ملی «منظومه فکری رهبر معظم انقلاب اسلامی با تاکید بر اندیشه فقهی» که امروز ۱۳ اسفندماه در سالن حکمت دانشگاه قم برگزار شد، عنوان کرد: وجه تمایز اجتهاد رهبر معظم انقلاب اسلامی با فقهای معاصر در چند مسئله است که یکی از آنها برخورداری از منظومه فکری نظام‌واره است که تاثیر مستقیمی در فتوا دارد، منظور از این منظومه همان نکاتی است که ایشان در طرح کلی اندیشه اسلامی بیان کرده‌اند.
وی افزود: از لحاظ معرفتی چند نکته در اندیشه رهبر معظم انقلاب برجسته است که یکی از آنها فلسفه و حکمت ناظر بر امتدادهای اجتماعی یا همان فلسفه مضاف است که ایشان در جهت تطبیق با اسلام مطرح کردند.
نایب رئیس جامعه مدرسین حوزه علمیه قم تصریح کرد: به امتداد فلسفه در مسائل اجتماعی، سیاسی کمتر اندیشمندان و فقیهان توجه کرده‌اند، در اندیشه شهید مطهری برخی از این رگه‌های امتداد فلسفه در بعد اجتماعی و سیاسی را می‌بینیم، در اندیشه‌های آیت‌الله مصباح، شهید صدر و غیره نیز به این مسئله پرداخته شده است، منتها تفاوت رهبر معظم انقلاب این است امتداد حکمت و فلسفه در علوم انسانی و در زندگی اجتماعی و سیاسی را ناظر با موضوع شناسی دقیق و چالش‌ها، راهبردها، آسیب‌ها و خط مشی‌گذاری‌ها مورد توجه قرار می‌دهند، به گونه‌ای که به یک گزاره تحول‌بخش در زندگی انسانی تبدیل شود.
آیت‌الله کعبی خاطرنشان کرد: یکی از ابعاد اندیشه فقهی رهبری همین منظومه فکری جامع است که نقطه عظیمت این منظومه جامع فکری رهبر معظم انقلاب توحید است، توحید به همان معنای نفی عبودیت غیر خدا است، ایشان اقامه توحید در همه بخش‌ها را هدف جامعه اسلامی مطرح کرده‌اند.
وی تصریح کرد: برجستگی دیگر منظومه فکری رهبر معظم انقلاب اسلامی، قرآن‌شناسی و استفاده از آموزه‌های قرآن در زندگی انسان است. در نگاه ایشان، آیات قرآن محدود به همان احکام نیست، بلکه ایشان تلاش می‌کنند از قرآن کریم اطلاقات عمومات و اخراج اصل قرآنی، فقهی و قاعده‌سازی فقهی استفاده کنند.
آیت‌الله کعبی خاطرنشان کرد: در بعد قرآنی، دغدغه اصلی ایشان که امتداد فقهی دارد، تبدیل نظام جاهلیت به یک نظام تمدنی است، کلمه نظام جاهلیت در دوران معاصر در میان اندیشمندان اهل سنت به صورت اجمالی توسط سیدقطب به کاربرده شده بود، اما آنچه که او گفته است یک امر مجملی است، اما رهبر معظم انقلاب اسلامی به اصطلاح و مفاهیم اکتفا نمی‌کنند، بلکه نظام‌واره جاهلیت و نظام‌واره تمدن اسلامی را طراحی می‌کند و در این ها را در بعد نظامات فقهی مطرح می‌کند.
عضو مجلس خبرگان رهبری افزود: نظام‌واره جاهلیت در دنیای معاصر را رهبر انقلاب تحت عنوان جاهلیت پیچیده در مقابل جاهلیت ساده و جاهلیت مدرن را برخوردار از علم و سلاح کشتار جهانی برجسته می‌کنند، تبعا نظام جاهلیت در قرآن چهار خرده‌نظام دارد، خرده نظام پایه‌ای آن نظام معرفتی جاهلیت است که برمدار نادانی، حدس، گمان، توهمات، خیالات و جذابیت‌های حسی و مادی است و این ظن جاهلیت سقف تفکرجاهلیت و نادانی کف این تفکر است.
وی بیان کرد: در قرآن کریم این نظام معرفتی جاهلیت به نظام مبتنی بر یقین، حکمت، تزکیه و تعلیم تبدیل می‌شود، عقل و ایمان دو مسئله‌ای است که ایشان در امتداد حیات سیاسی و اجتماعی مطرح می‌کنند.
نایب رئیس جامعه مدرسین حوزه علمیه قم اظهار کرد: نظام معرفتی جاهلیت مربوط به گذشته است اما این طور نیست بلکه امروز علوم انسانی غربی، نظام معرفتی‌شان مبتنی بر حدس و گمان است، واقعیت در دیدگاه این‌ها حدس است و این‌ها آغازی برای حرکت‌های عمومی‌شان می‌شود و حدس را جایگزین حس می‌دانند، در حالی که نظام اسلامی دنبال علم است.
آیت‌الله کعبی خاطرنشان کرد: خرده‌نظام دوم، نظام سیاسی قبیله‌گرا است، دولت قبیله به همان حکم جاهلیت تعبیر می‌شود، قرآن کریم این نظام سیاسی قبیله‌گرا را به نظام سیاسی حق‌مدارانه تبدیل کرد، این نظام سیاسی که پایه‌اش توحید، برادری و برابری است امروز هم در برابر نظام جاهلیت کاربرد دارد، نظام سلطه نظام چرخش دولت بین یک افراد محدودی است اما نامش را مردم سالاری می‌گذارند، مردم سالاری منهای ارزش‌های اخلاقی، انسانی و ارزش‌های متعالی یک دروغ بزرگ و قبیله‌گرایی است.
آیت‌الله کعبی اظهار کرد: رهبر معظم انقلاب اسلامی در این مطلب به دور باطل بین قدرت و ثروت اشاره می‌کنند، لذا اگر به واقعیت‌های آنچه که در آمریکا به عنوان یکی از نظام‌های قبیله‌گرا نگاه کنیم. براساس داده‌های مرکز تحقیقاتی pew یک درصد ثروتمندترین افراد آمریکا در ۲۰۲۱ حدود ۳۲ درصد از کل ثروت کشور در اختیار داشتند، در حالی که ۵۰ درصد پایین افراد جامعه تنها دو درصد از ثروت را مالک بودند.
وی بیان کرد: منشاء همه این‌ها همان ادعای دروغین مردم سالاری است، حتی هنگامی که این‌ها در بعد حقوق بشر بحث می‌کنند، حقوق بشر آمریکایی و اروپایی را مطرح می‌کنند و انسان‌ها را در خاورمیانه اصلا انسان نمی‌دانند.
عضو مجلس خبرگان رهبری گفت: خرده‌نظام دیگر جاهلیت نظام اخلاقی است که بر مبنای خودنمایی و دیده‌شدن است و اسلام را این نظام جاهلیت مبتنی بر نخوت، تکبر و خودنمایی را به نظام اخلاقی کمال‌گرا برمبنای مراقبت و صیانت از خود تبدیل کرد.
آیت‌الله کعبی عنوان کرد: خرده نظام چهارم، نظام اجتماعی مبتنی بر تعصب است، نظام اجتماعی که اسلام جایگزین آن کرده است، نظام اجتماعی مبتنی بر رحمت، مسئولیت اجتماعی، وحدت، صلح و... است.
وی بیان کرد: نظام جاهلیت امروز، نظام جاهلیت علم بدون ایمان است که موجب نابودی بشریت است، ایمان منهای علم نیز موجب عقب‌ماندگی بشریت می‌شود؛ اندیشه تمدنی رهبری در منظومه فکری‌اش تجمیع دوگانه‌هایی از جمله علم و ایمان، عقلانیت و معرفت، عدالت و آزادی، رافت در جبهه درونی و مرزبندی روشن در جبهه بیرونی است.
نایب رئیس جامعه مدرسین حوزه علمیه قم خاطرنشان کرد: نظریه تمدنی رهبر انقلاب بر پایه اجتهاد اصیل و جواهری اما متناسب با مقتضیات زمان و موضوع‌شناسی از وضعیت انسان معاصر و تطبیق موضوع انسان معاصر بر منظومه فکری اسلام ناب محمدی و مکتب اهل بیت(علیهم السلام) و استخراج احکام فقهی است که این نظریه تمدنی در چند ضلع برجسته و قابل تحقق است.
آیت‌الله کعبی تاکید کرد: ضلع اول، برجسته‌سازی هویت اسلامی ایرانی، ضلع دوم فتح مرزهای دانش با استفاده از تجارب بشری و تعمیق این تجارب، ضلع سوم و مهم تولید قدرت بازدارنده دفاعی، امنیتی و نظامی و مقاومت تمدنی است.
*مقام معظم رهبری آگاهی از مسائل و نیازهای عینی جامعه را شرط لازم اجتهاد پویا و زنده می‌دانند
حجت الاسلام والمسلمین احمدحسین شریفی نیز در این همایش ضمن تشکر از پژوهشگاه علوم انسانی اسلامی دانشگاه قم و همچنین موسسه پژوهشی فرهنگی انقلاب اسلامی در برگزاری این همایش، عنوان کرد: امیدواریم این همایش آغازی باشد تا بیش از گذشته، اندیشه‌های رهبر فرزانه انقلاب در محیط‌های علمی و دانشگاهی داخل و خارج از کشور بیان شده و ابعاد علمی ناشناخته این شخصیت کم‌نظیر که در عین شهرت، ابعاد علمی ایشان ناشناخته مانده است، گفته شود.
وی در رابطه با موضوع «دانش‌ها و مهارت‌های لازم برای نوآوری و اجتهاد دینی از منظر مقام معظم رهبری» افزود: از نخستین مرحله‌ای که بحث فقاهت در تاریخ شیعه مطرح شد، مجتهدین ما از سید مرتضی گرفته تا امام خمینی(ره) تقریبا به اتفاق، بحثی را در کتاب‌های اصولی خود تحت عنوان علوم و دانش‌های موردنیاز برای اجتهاد مطرح کرده‌اند که با عناوین مختلف فصل‌بندی شده‌است، اگر این سیر و تطوری که رخ داده‌است را نگاه کنیم، بسیار ارزشمند و مفید است که هر کدام از این علما کدام دانش‌ها را برای اجتهاد لازم می‌دانستند.
رئیس دانشگاه قم تصریح کرد: در تاریخ فکر شیعی در برخی برهه‌ها شاهد نقطه عطفی هستیم که جدی‌ترین آن در عصر امام خمینی(ره) است، ایشان نگاه متفاوتی به این دانش‌ها و مهارت‌های موردنیاز برای اجتهاد و نظریه‌پردازی دینی با تاکید بر مسئله فقه دارند. دکتر شریفی خاطرنشان کرد: رهبر معظم انقلاب نیز هر چند در همان چهارچوب فکری نظر امام خمینی(ره) اما خیلی جدی‌تر و ذو ابعادتر از امام خمینی(ره) این مسئله را مطرح کرده‌اند.
وی گفت: رهبر معظم انقلاب اسلامی، آگاهی و شناخت دقیق نسبت به منابع اصیل اسلامی (کتاب و سنت)، آگاهی نسبت به علوم و دانش‌هایی که در جهت دستیابی به منابع اصیلی اسلامی لازم هستند همچون ادبیات، صنایع ادبی و علم اصول را در فقاهت لازم می‌دانند که البته در این دو مسئله اکثر فقها و علما نظر مشترک دارند اما برخی علما، علومی مثل علم منطق را لازم نمی‌دانند لکن رهبر معظم انقلاب اسلامی منطق، فلسفه و حکمت را شرط لازم برای اجتهاد فقهی دانسته‌اند.
رئیس دانشگاه قم با اشاره به اینکه رهبر معظم انقلاب اسلامی، آشنایی با تاریخ را نیز برای یک فقیه لازم می‌دانند، افزود: ایشان فرموده‌اند «بسیاری از مسائل فقهی هست که به تاریخ ارتباط پیدا می‌کند ولی ما کمتر به این ارتباط توجه کرده و آن را کشف کرده ایم»، در کنار این‌ها همچنین آشنایی با جریان‌های فکری عالم، آشنایی با اندیشه‌های نو در حوزه دین و مذهب را از دانش‌های لازم یک فقیه می‌دانند.
حجت الاسلام والمسلمین شریفی با تاکید بر اینکه آگاهی از علوم انسانی و دانشگاه‌های مدرن غربی از مسائلی است که رهبر معظم انقلاب برای یک فقیه لازم می‌دانند، تصریح کرد: ایشان در این رابطه فرموده است «آشنایی با علوم انسانی و غیره که دارای تاثیر در استنباط و تنبیه موضوعات فقهی هستند باید مورد عنایت قرار گیرند» و یکی از رسالت‌های حوزه علمیه را آشنایی عمیق با علوم انسانی مطرح کرده‌اند.
وی گفت: رهبر معظم انقلاب اسلامی همچون امام خمینی(ره) تاکید ویژه‌ای بر اجتهاد و فقه جواهری دارند، روش سنتی و رایج اجتهاد را یک امر ضروری و لازم می‌دانند و فرموده‌اند هرگونه تحول و نوآوری و نظریه‌ای که در چهارچوب روش اجتهادی نباشد تحول به سمت سقوط است.
حجت الاسلام والمسلمین شریفی تصریح کرد: مقام معظم رهبری همچنین می‌فرمایند نباید به روش اجتهاد متعارف اکتفا کرد، بلکه باید با روش‌های مدرن نیز آشنا شد، نقاط قوت آنها را استفاده کرد و نقاط ضعفشان را کنار گذاشت، ایشان آگاهی از مسائل و نیازهای عینی جامعه را نیز شرط لازم برای فقاهت و یک اجتهاد پویا دانسته‌اند و فرموده‌اند از مهم‌ترین شرایط نظریه‌پردازی واقع‌بینانه، کارامد و مشکل‌گشا، توجه به واقعیت‌های جامعه است که این همان مسئله توجه به مکان و زمان در اجتهاد است که امام خمینی(ره) مطرح کرده بودند.
حجت الاسلام والمسلمین شریفی تبحر در موضوع‌شناسی را از مسائل مورد تاکید مقام معظم رهبری برای اجتهاد دینی مطرح کرد و گفت: ایشان فرموده‌اند اگر فقیهی موضوع را نداند بسیار مشکل است که حکم را درست بفهمد. همچنین ایشان توجه ویژه‌ای به ویژگی‌های اخلاقی و شخصیتی نظریه‌پردازان و نوآوران دینی دارند که از میان علمای گذشته، محقق بهبهانی بیش از همه به این مسئله توجه کرده است.
*منظومه فکری رهبر معظم انقلاب دارای چارچوب مستقل، روش و نگرش متفاوت است
حجت الاسلام والمسلمین صلح میرزایی نیز در ادامه این همایش ضمن تهنیت به مناسبت آغاز ماه مبارک رمضان گفت: همانطور که رهبر معظم انقلاب اسلامی فرمودند سه منظومه معرفتی، ارزشی و احکام وجود دارد که از این میان، منظور از منظومه معرفتی، همان جهان‌بینی ارزشی است. منظومه ارزشی نیز مجموعه‌ی ارزش‌ها یا همان ایدئولوژی است، منظومه احکام نیز بایدها و نبایدهای خرد را در بر می‌گیرد.
وی بیان کرد: منظومه فکری، شبکه‌ای از نظامات مختلف است که این‌ها در یک نظم مشخصی با یکدیگر مرتبط می‌شوند، همچون نظام تعلیم و تربیت، نظام سیاسی، نظام مدیریتی و غیره، هر کدام از این‌ها به تنهایی هویتی دارند اما هنگامی که این‌ها یک شبکه می‌شوند منظومه فکری را تشکیل می‌دهند.
عضو مجلس خبرگان رهبری تصریح کرد: منظومه فکری رهبر معظم انقلاب اسلامی، مجموعه‌ای از نظامات است که این‌ها چارچوب مستقل دارد و روش رسیدن به این نظامات و همچنین نوع نگرش به آن متفاوت است.
رئیس دفتر موسسه پژوهشی فرهنگی انقلاب اسلامی در قم عنوان کرد: رهبر معظم انقلاب اسلامی در ماه رمضان ۱۳۴۸ شمسی در تهران مبحثی را سخنرانی و مطرح می‌کنند و مفاهیمی همچون عدالت، آزادی، فقر و ... را که آن زمان مطرح نبوده است را بیان می‌کنند، در واقع از قدیم دغدغه ایشان این بوده‌است که مسائل را از جامعه بگیرد به قرآن کریم عرضه کند و مجددا پاسخ را به جامعه بازگرداند.
حجت الاسلام و المسلمین صلح میرزایی خاطرنشان کرد: عصاره منظومه فکری رهبر معظم انقلاب اسلامی در این چند سند تحولی است که موجود است، این منظومه در واقع امتداد اجتماعی خود را پیدا کرده است و به دنبال آن است تا انقلاب را به معنای حقیقی خودش در درون جامعه، در منطقه، جهان اسلام و در جهان بشریت انجام دهد.
رئیس دفتر موسسه پژوهشی فرهنگی انقلاب اسلامی در قم گفت: انقلاب اسلامی براساس آموزه‌های بعثت می‌آید تا از جاهلیت گذر کرده و به فرهنگ اصیل اسلامی برسد، ما انقلاب اسلامی را یک انفجار نمی‌دانیم که به یک لحظه درسال ۱۳۵۷ رخ داده باشد، بلکه از سال ۱۳۴۱ که حرکت آن شروع شده است باید تا ظهور امام زمان(ع) و آماده سازی جامعه برای آن روز ادامه پیدا کند.
وی تصریح کرد: یکی از اصرارهایی که رهبر معظم انقلاب دارند، این است که ایشان می‌خواهند بهشت ولایت را در همین دنیا نشان دهند و در کتاب طرح کلی اندیشه اسلامی نیز تلاش می‌کنند تا توحید، ولایت و نبوت را باهمین نگاه و در همین دنیا نشان دهند.
*جامع‌نگری در عرصه‌های علمی، بارزترین ویژگی منظومه فکری رهبر معظم انقلاب است
حجت الاسلام والمسلمین رضا نوروزی نیز در این همایش ملی ضمن تبریک به مناسبت حلول ماه مبارک رمضان و قدردانی از برگزارکنندگان این همایش عنوان کرد: جای خالی این همایش و نشست‌ها در مراکز علمی و دانشگاهی احساس می‌شود، در واقع گاهی جنبه‌های سیاسی و ولایتی رهبر معظم انقلاب اسلامی موجب می‌شود تا جنبه‌های علمی ایشان مغفول بماند.
وی اضافه کرد: اگر بخواهیم یکی از خصوصیات بسیار بارز مقام معظم رهبری در منظومه فکری ایشان را بیان کنیم، موضوع جامع‌نگری ایشان در عرصه‌های علمی است، گاهی در نگاه دینی، مباحث اعتقادی از مباحث فقهی فاصله می‌گیرد و یا مباحث ناظر بر اخلاق از مباحث فقهی فاصله می‌گیرد، هنر این است که یک شخص این درهم‌تنیدگی که بین همه عرصه‌ها وجود دارد، را منسجم کرده و در منظومه فکری خود ایجاد کند.
مسئول نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه قم بیان کرد: برای مثال توحید یک بحث اعتقادی و کلامی است اما وقتی مقام معظم رهبری وارد بحث توحید می‌شوند، بسیاری از مباحث اجتماعی را با نگاه توحیدی به آن پرداخته و بیان می‌کنند، در روابط بین‌الملل زمانی که مقام معظم رهبری سخنرانی می‌کنند از مسئله توحید شروع می‌کنند، لذا این انسجام بین همه عرصه‌های علوم اسلامی یک تفکر را ارائه می‌کند بدون اینکه بریدگی در این مسائل ایجاد شود.
حجت الاسلام والمسلمین نوروزی تصریح کرد: انحراف‌هایی که امروز حتی در برخی ارائه مباحث دینی می‌بینیم نتیجه بریدگی‌ها و عدم انسجام‌هایی است که برخی ایجاد کرده‌اند.
وی گفت: نگاه جامعی که مقام معظم رهبری به عرصه انسان در فضای فردی، اجتماعی، ظاهری و باطنی دارد، بسیار قابل توجه است، در اوج مباحث سیاسی و اجتماعی می‌بینیم ایشان مباحث دینی و اعتقادی را هم بیان می‌کنند.
حجت الاسلام والمسلمین نوروزی تصریح کرد: امیدواریم خداوند توفیق دهد تا امت اسلامی، این ذخیره‌ای که برای ما قرارداده شده است را به بهترین نحو استفاده کرده و قدردان آن باشد.
*توجه به نوع مبانی و روش در منظومه فکری مقام معظم رهبری ضروری است
حجت الاسلام و المسلمین سیدرضا مؤدب نیز در این همایش ملی ضمن تهنیت به مناسبت آغاز ماه مبارک رمضان گفت: تفاوت مفسران قدیم و مفسران معاصر، روش تفسیری آن ها است و این تفاوت، به مبانی مفسران در تفسیر بازمی‌گردد، برای منظومه فکری رهبر معظم انقلاب اسلامی نیز بدون تردید باید به مبانی ایشان در نوع استفاده از قرآن که آن مبانی نوع روش ایشان را تولید کرده است، توجه شود و آن روش از سال های پیش از انقلاب اسلامی تاکنون در جامعه اسلامی مورد استفاده بوده و توانسته است منظومه فکری ایشان را شکل دهد.
وی افزود: در این منظومه فکری، نگاه و مبانی تفسیری ایشان اهمیت زیادی دارد، آغاز تفسیر ایشان از سخنرانی هایی است که برای تبیین عقاید اسلامی بر مبنای قرآن در سال‌های ۱۳۵۳ و قبل‌تر در مشهد انجام می‌شد، این تفسیرهای ارزشمند پس از انقلاب اسلامی نیز ادامه پیدا کرده و هم اکنون بسیاری از این تفاسیر همچون تفسیر سوره حمد و تفسیر سوره بقره، مجادله، تغابن و غیره چاپ و منتشر شده است.
رئیس دانشکده الهیات دانشگاه قم تصریح کرد: از جمله مبانی که اندیشه‌های تفسیری ایشان را مورد توجه قرارداده است این است که قرآن برای همه مخاطبان هم قابل فهم است و هم برای هر مرحله و مسئله‌ای از زندگی راه حل دارد، هم اکنون عده‌ای در جامعه علمی هستند که فهم ما را از قرآن ناچار به رجوع از روایات تفسیری می‌دانند، قرآن مستقیم خودش برای ما قابل فهم نیست، سطح قرآن، سطحی نورانی است که مستقیما ما در مقام فهم آن نیستیم و نیاز به روایات معصومین داریم.
حجت الاسلام والمسلمین مودب ادامه داد: رهبر معظم انقلاب در کتاب مقدمه بحث های طرح کلی اندیشه‌های اسلامی به چند مبنا به صورت خاص‌تر اشاره می کنند، از جمله ارائه اسلام به مثابه یک مسلک اجتماعی نه فردی، انسجام و همسویی همه اصول و فروع و معارف دین در جهت ایجاد نظام زندگی، ضرورت اولویت گذاری در ارائه اصول و معارف اسلامی برای تحقق نظام اسلامی، مستند بودن تبیین‌ها، نظریه‌پردازی‌ها و نظام‌سازی‌ها بر متون اصلی دین به ویژه قرآن کریم.
وی در پایان تاکید کرد: رهبر معظم انقلاب اسلامی معتقدند روش تفسیری هم روش عقلی و فلسفی است که مفسران معاصر بیشتر از آن استفاده می‌کنند و هم روش اجتهادی که از خود قرآن، روایت و براهینی که موجود است، استفاده می‌شود.
در بخش پایانی این همایش از صاحبان مقالات برگزیده تقدیر به عمل آمد.
انتهای پیام
