آمارهای جدید اداره تنظیم بازار انرژی ترکیه از جهش ۳۰ درصدی واردات گاز این کشور از ایران در سال ۲۰۲۴ نسبت به سال قبل آن خبر می‌دهد.
ترکیه پارسال حدود هفت میلیارد متر مکعب گاز از ایران خریداری کرده است.
نکته مهم‌تر این که، صادرات گاز ایران به ترکیه در چهار ماه پایانی سال گذشته میلادی (پاییز و ابتدای زمستان سال جاری خورشیدی) که کشور با کسری هنگفت گاز مواجه بود، نسبت به مدت مشابه پارسال ۷۵ درصد افزایش داشته است.
چنین جهش شدیدی در صادرات گاز کشور در ماه‌های سرد سال در حالی است که طی ماه‌های گذشته کشور با بحران شدید کسری گاز مواجه بوده و به غیر از اعمال محدودیت شدید بر تحویل گاز به صنایع، کسری گاز نیروگاه‌های برقی نیز منجر به خاموشی‌های گسترده در کشور شده است.
دقیقا مشخص نیست درآمد ایران از صادرات گاز به ترکیه چه میزان بوده، اما گزارش مرکز آمار ترکیه نشان می‌دهد در کل سال گذشته، کل واردات این کشور از ایران که شامل گاز هم می‌شود، تنها دو میلیارد و ۴۵۰ میلیون دلار بوده است.
ایران در پی کسری گاز، نه تنها فعالیت صنایع و نیروگاه‌ها را محدود کرده، بلکه حجم عظیمی از مازوت را با آن جایگزین کرده است.
هفت میلیارد متر مکعب گاز معادل هفت میلیارد لیتر مازوت یا گازوئیل است. اگر ایران به جای صادرات گاز، همین مقدار مازوت یا گازوئیل را به بازارهای جهانی صادر می‌کرد، دست کم ۳.۵ میلیارد دلار درآمد داشت که از کل درآمد صادرات کالا و گاز ایران به ترکیه نیز بیشتر است.
میزان صادرات گاز ایران به عراق حتی بیشتر از ترکیه است.
به رغم کسری فزاینده گاز، دولت مسعود پزشکیان در بودجه سال آینده صادرات ۱۶ میلیارد متر مکعب گاز به ارزش پنج میلیارد دلار در نظر گرفته که دو میلیارد متر مکعب بیشتر از قانون بودجه سال جاری است.
دقیقا مشخص نیست چرا ایران با وجود امکان صادرات مازوت یا گازوئیل و کسب درآمد بیشتر، اصرار بر صادرات گاز و مصرف سوخت‌های مایع آلاینده در داخل کشور دارد.
توافق ۲۵ ساله صادرات گاز ایران به ترکیه سال آینده به اتمام می‌رسد و مقامات ایران بارها خواستار تمدید این توافق شده‌اند.
جایگزینی گاز ایران در ترکیه و عراق
ترکیه بعد از ماه‌ها مقاومت مقامات جمهوری اسلامی، نهایتا واردات گاز ترکمنستان از طریق ایران را از روز شنبه هفته جاری آغاز کرد و قرار است در سال جاری میلادی کلا ۱.۳ میلیارد متر مکعب گاز ترکمنستان در قالب سوآپ (معاوضه) با ایران تحویل ترکیه شود.
عراق نیز توافق مشابهی با ترکمنستان امضا کرده، اما هنوز ایران به سوآپ گاز ترکمنستان به عراق رضایت نداده است.
دولت دونالد ترامپ اخیرا به عراق هشدار داد که خرید گاز از ایران را متوقف کند. دولت بغداد نیز از پارسال چندین قرارداد بزرگ خارجی، برای رهایی از وابستگی به گاز ایران امضا کرد و هفته گذشته، همزمان با اولتیماتوم آمریکا، با شرکت «بی‌پی» بریتانیا برای توسعه بیشتر میادین نفت و گاز خود به توافق رسید.
جمهوری اسلامی دو قرارداد سوآپ گاز نیز با جمهوری آذربایجان دارد؛ یکی سوآپ گاز ترکمنستان به جمهوری آذربایجان برای صادرات به بازارهای غربی و دیگری سوآپ گاز خود جمهوری آذربایجان به نخجوان.
الهام شبان، مدیر مرکز مطالعات نفت خزر به رادیو فردا گفت که حجم سوآپ گاز ترکمنستان به جمهوری آذربایجان در سال گذشته بیش از سه برابر افت کرد و به ۴۰۰ میلیون متر مکعب سقوط کرد و امسال نیز این رقم کاهش بیشتری خواهد داشت.
ایران در ازای این معامله، ۱۵ درصد حق سوآپ گاز دریافت می‌کند.
از طرفی، ایران دو دهه است که سالانه ۴۰۰ میلیون متر مکعب گاز جمهوری آذربایجان را از منطقه آستارا دریافت و با کسر ۱۵ درصد به عنوان حق سوآپ، بقیه آن را از منطقه جلفا تحویل نخجوان می‌دهد.
ترکیه و جمهوری آذربایجان برای پایان دادن به وابستگی نخجوان به قرارداد سوآپ گازی با ایران، از دو سال پیش احداث خط لوله ایغدیر-نخجوان با ظرفیت انتقال سالانه ۵۰۰ میلیون متر مکعب گاز را آغاز کردند و آلپ ارسلان بایراکتار، وزیر انرژی ترکیه روز گذشته اعلام کرد که این خط لوله به پایان رسیده و از هفته جاری گاز نخجوان از ترکیه تامین خواهد شد.
خود جمهوری آذربایجان نیز یک خط لوله با ظرفیت انتقال سالانه ۱.۵ میلیارد متر مکعب از باکو تا منطقه زنگزور احداث کرده که در صورت باز شدن کریدور زنگزور، هم گاز نخجوان و ارمنستان را تامین کند و هم گاز مازاد به منطقه ایغدیر ترکیه ارسال کند.
جمهوری آذربایجان پارسال ۲۵ میلیارد متر مکعب صادرات گاز داشت که نیمی از آن راهی ۱۰ کشور اروپایی و بقیه راهی گرجستان و ترکیه شد.