فرارو– پاتریک وینتور، دبیر بخش دیپلماتیک روزنامه گاردین
به گزارش فرارو به نقل از روزنامه گاردین، محمدجواد ظریف، چهره‌ی سرشناس اصلاح‌طلبان ایران، اعلام کرد که بر اساس دستور یک مقام ارشد ناشناس، از سمت خود استعفا داده است.. او به‌عنوان معاون رئیس‌جمهور در امور راهبردی از سمت خود کناره‌گیری کرده است. این اقدام، که ضربه‌ای جدی به دولت مسعود پزشکیان محسوب می‌شود پس از استیضاح عبدالناصر همتی، وزیر اقتصاد رخ داد.
در این شرایط، جناح محافظه‌کار ایران به بهانه کاهش ارزش پول ملی، فشار‌های خود بر دولت پزشکیان را تشدید کرده است. این اتفاقات، که با حملات تند این جناح همراه شده، بازار بورس ایران را نیز در رکود عمیق‌تری فرو برده است. فعالان اقتصادی نگران‌اند که هرگونه تلاشی برای بازگشایی روابط تجاری با غرب، با مقاومت جناح محافظه‌کار ناکام بماند.
سیاست‌های دونالد ترامپ که شامل بازگرداندن تحریم‌های سخت‌گیرانه علیه ایران بود، نیز به این وضعیت دامن زده است. این تحریم‌ها اصلاح‌طلبانی را که در پی ایجاد یک توافق جدید برای نظارت بر برنامه هسته‌ای ایران بودند، تضعیف کرده است. محمد جواد ظریف پیش از این، در مردادماه نیز استعفا داده بود ولی دوباره به دولت بازگشت. با این حال، او همواره با انتقادات فراوانی روبهرو بوده است از جمله انتقاداتی که به ادعای منتقدان درباره تابعیت دوگانه فرزندانش بازمی‌گردد.
پشت پرده فشار‌ها به مسعود پزشکیان برای کنار گذاشتن محمد جواد ظریف
منتقدان سرسخت مذاکرات هسته‌ای ایران و آمریکا، معتقدند که انتصاب محمد جواد ظریف به‌عنوان معاون رئیس‌جمهور ناقض قانونی است که در سال ۲۰۲۲ به تصویب رسید؛ قانونی که افراد دارای ارتباط نزدیک با غرب را از عهده‌داری مناصب ارشد دولتی منع می‌کند. این موضوع، همراه با مسئله تابعیت فرزندان ظریف که به دوران حضور دیپلماتیک او در ایالات متحده بازمی‌گردد، فشار‌ها را بر او افزایش داد و موجب شد که وی مدت کوتاهی پس از پیوستن به دولت پزشکیان در مرداد ۲۰۲۴، تصمیم به استعفا بگیرد.
محمد جواد ظریف که از سال ۲۰۱۳ تا ۲۰۲۱ به‌عنوان وزیر امور خارجه ایران در دولت حسن روحانی فعالیت داشت، در جریان مذاکرات برای توافق هسته‌ای برجام نقش کلیدی ایفا کرد. این توافق که در سال ۲۰۱۵ به دست آمد، به لغو تحریم‌های بین‌المللی در ازای محدودیت‌های شدید بر برنامه هسته‌ای ایران انجامید. اما در سال ۲۰۱۸، با خروج آمریکا به ریاست دونالد ترامپ از برجام و بازگرداندن تحریم‌ها، توافق عملاً متوقف شد و شرایط برای اصلاح‌طلبانی نظیر محمد جواد ظریف به‌شدت دشوارتر شد.
اگرچه محمد جواد ظریف پس از پیوستن به دولت پزشکیان برای مدت کوتاهی به سمت اجرایی بازگشت، اما مخالفان سیاسی و محافظه‌کاران به‌ویژه با استناد به قانون مصوب ۲۰۲۲، به انتقاد از او ادامه دادند. به‌ویژه این باور که او ارتباط‌های نزدیک با غرب دارد، بهانه‌ای برای اعمال فشار‌های بیشتر علیه او شد. علاوه بر این، گفته می‌شود که یک مقام عالی‌رتبه از مسعود پزشکیان خواسته بود تا محمد جواد ظریف را از دولت خارج کند و او را به تدریس در دانشگاه بازگرداند. مسعود پزشکیان، به‌جای پذیرش این دستور، از مقام مذکور خواست که مستقیماً این موضوع را با محمد جواد ظریف در میان بگذارد.
پس از دیدار با این مقام، محمد جواد ظریف در نهایت استعفای خود را تسلیم کرد. محمد جواد ظریف، که همواره به‌عنوان یکی از برجسته‌ترین سخنگویان سیاست خارجی ایران در برابر افکار عمومی غرب شناخته شده است، یک دیپلمات مجرب و دارای سابقه طولانی در عرصه روابط بین‌الملل است. او بار‌ها تأکید کرده که وزارت امور خارجه باید اختیارات شفاف و مستقلی داشته باشد و سیاست خارجی کشور نباید تحت تأثیر نهاد‌های دیگر قرار گیرد.
محمد جواد ظریف: تلخ‌ترین ۶ ماه دوران خدمتم را گذراندم
در همین حال، در روز شنبه، مجلس شورای اسلامی ایران عبدالناصر همتی، وزیر اقتصاد را با ۱۸۲ رأی برکنار کرد. عبدالناصر همتی تنها شش ماه و دوازده روز در این سمت بود که این مدت به‌عنوان کوتاه‌ترین دوره وزارت در تاریخ جمهوری اسلامی ایران پس از انقلاب ۱۳۵۷ ثبت شده است. مسعود پزشکیان، اگرچه برای نشان دادن همبستگی در جلسه مجلس شورای اسلامی حضور یافت، اما نتوانست مانع از برکناری همتی شود. مجلسی که عمدتاً تحت سلطه جریان‌های تندرو است و در سال ۲۰۲۴ تشکیل شده بود، همچنان از انتخاب غیرمنتظره مسعود پزشکیان به ریاست‌جمهوری در تابستان گذشته رضایت ندارد و مخالفت با دولت او را ادامه می‌دهد. مسعود پزشکیان که به‌خوبی می‌دانست دولتش احتمالاً از سوی مقامات انتصابی تضعیف خواهد شد، بار‌ها بر لزوم دستیابی به اجماع تأکید کرده بود، اما رویداد‌های ۴۸ ساعت گذشته نشان دادند که این تلاش‌ها به نتیجه نرسیده‌اند.
محمد جواد ظریف در توضیح دلایل استعفای خود، از افشای نام فردی که با او ملاقات کرده بود، خودداری کرد و تنها اظهار داشت: «دیروز، به دعوت رئیس قوه قضائیه با ایشان دیدار کردم. وی با اشاره به شرایط کشور، توصیه کرد که برای کاهش فشار‌ها بر دولت، به دانشگاه بازگردم. من نیز بلافاصله پذیرفتم.» این استعفا در بهبود وضعیت بازار بورس ایران نیز تأثیری نداشت. بازار همچنان به سقوط خود در محدوده منفی ادامه داد.
محمد جواد ظریف همچنین از نحوه برخورد با خود ابراز نارضایتی کرد و گفت: «در شش ماه گذشته، با مضحک‌ترین توهین‌ها، افترا‌ها و تهدید‌ها علیه خود و خانواده‌ام روبهرو شدم. حتی در درون دولت نیز تلخ‌ترین دوران ۴۰ سال خدمتم را تجربه کردم، اما به امید خدمت به مردم، تحمل کردم. من هرگز کسی نبوده‌ام که از مشکلات و سختی‌ها در راه خدمت به این کشور گریخته باشم. در این ۴۰ سال، برای ایفای نقش کوچک خود در پیشبرد منافع ملت از پایان جنگ ایران و عراق تا نهایی‌کردن توافق هسته‌ای بسیاری از افترا‌ها و دروغ‌ها را تحمل کرده‌ام و با وجود همه اینها، سکوت کرده‌ام تا منافع کشور از سیل تحریف‌ها و کژگویی‌ها آسیبی نبیند.» او در پایان اظهار داشت: «امیدوارم که با کناره‌گیری من، بهانه‌ها برای جلوگیری از اراده مردم و موفقیت دولت از بین برود.»
برکناری همتی؛ بخشی از یک سناریوی بزرگ‌تر برای تضعیف دولت
آذر منصوری، رئیس جبهه اصلاحات، تأکید کرد که مشکلات اقتصادی ایران بدون رفع تحریم‌ها حل‌شدنی نیستند. او تصریح کرد که خروج ایران از لیست سیاه کارگروه اقدام مالی (FATF)، نهادی که بر شفافیت مالی جهانی نظارت می‌کند، برای بهبود شرایط اقتصادی ضروری است. در همین حال، جناح محافظه‌کار با اشاره به برخورد تحقیرآمیز دونالد ترامپ با ولودیمیر زلنسکی در دیدار اخیر، این موضوع را به‌عنوان هشداری برای کسانی دانسته‌اند که همچنان به مذاکره با رئیس‌جمهور آمریکا دل‌بسته‌اند.
مخالفان عبدالناصر همتی از جمله اعضای جبهه پایداری انقلاب اسلامی، معتقدند که برکناری او تنها بخشی از یک برنامه بزرگ‌تر برای تضعیف دولت بوده است. این برنامه تلاش‌های همتی برای بازگرداندن ایران به اقتصاد جهانی از جمله حذف نام کشور از فهرست سیاه کارگروه اقدام مالی (FATF) را نیز در بر می‌گیرد.
ابوالفضل ابوترابی، نماینده مردم نجف‌آباد در مجلس، در مصاحبه‌ای با یک روزنامه داخلی اظهار داشت: «مشکلات بازار ارز با استیضاح وزیر امور اقتصادی و دارایی حل نخواهد شد. باید پذیرفت که مسئله اصلی به رویکرد دولت برمی‌گردد و این رویکرد نیاز به اصلاح دارد. طبق گزارشی که مرکز پژوهش‌های مجلس منتشر کرده، رشد اقتصادی ایران در شش ماه گذشته یک درصد کاهش یافته است.» او همچنین عنوان کرد که نگرش عبدالناصر همتی به سیاست‌های اقتصادی، باعث افزایش انتظارات تورمی شده است.