معاون مدیر درآمد و مشترکین شرکت آبفا از احتمال کمبود منابع آبی برای تابستان آینده خبر داده و هشدار داد، میزان ذخایر سدهای تامین‌کننده آب تهران در مقایسه با سال گذشته کاهش یافته است.
این در حالی است که دولت طی ماه‌های گذشته و در فصل زمستان نیز به دلیل ناترازی برق و گاز بارها ناچار به تعطیلی کشور و اعلام شرایط ویژه برای فعالیت بنگاه‌های اقتصادی، تولیدی، ادارات و مدارس شده است.
فرهاد یادگاری، روز شنبه ۱۱ اسفند ۱۴۰۳، در خصوص وضعیت ذخایر آبی ایران اعلام کرد: «سدهای تهران در وضعیت مطلوبی قرار ندارند و در مقایسه با سال گذشته و شرایط طبیعی، کاهش شدیدی را تجربه کرده‌اند.»
موج بارش‌های اخیر باران و برف در مناطق مختلف کشور نیز سهم چندانی برای حل مشکل کمبود منابع آبی به‌خصوص در استان تهران نداشته و بارش‌های مقطعی یک ماه گذشته نتوانسته است کمبود بارش زمستانی پایتخت را جبران کند.
کاهش سطح ذخایر سدهای کشور
براساس آخرین آمارها، وضعیت سدها در اکثر نقاط ایران نگران‌کننده است. از ابتدای سال آبی تا ۴ اسفند، میزان پرشدگی مخازن سدها به ۴۳ درصد رسیده است. ورودی آب به مخازن سدهای کشور در این بازه ۷.۹۷ میلیارد مترمکعب بوده که در مقایسه با سال گذشته، که ۱۰.۶۴ میلیارد مترمکعب ثبت شده بود، کاهش ۲۵ درصدی داشته است.
در مقابل، آمار خروجی سدها افزایش یافته و خطر کم‌آبی را برای نیمه نخست سال آینده پررنگ‌تر کرده است. مجموع خروجی سدهای کشور از ابتدای سال آبی تا ۴ اسفند ۱۰.۳۷ میلیارد مترمکعب ثبت شده که در قیاس با سال گذشته ۴ درصد افزایش داشته است. حجم فعلی آب موجود در مخازن سدهای کشور ۲۲.۱۵ میلیارد مترمکعب برآورد می‌شود که نسبت به سال گذشته ۳ درصد کاهش یافته است.
Read More
This section contains relevant reference points, placed in (Inner related node field)
در میان مناطق مختلف کشور، مجموعه پنج سد تامین‌کننده آب تهران تنها ۱۵ درصد پرشده‌اند که یکی از پایین‌ترین میزان‌ها در سطح کشور محسوب می‌شود.
در هرمزگان نیز سد استقلال و سدهای شمیل و نیان به ترتیب ۸ و ۴ درصد پرشدگی دارند که در قیاس با سال گذشته کاهش چشمگیر ۶۱ و ۷۳ درصدی داشته‌اند. ذخایر آبی سد زاینده‌رود اصفهان نیز با تنها ۱۱ درصد پرشدگی، در مقایسه با سال گذشته ۵۰ درصد کاهش داشته است. در استان کرمان سد تنگوییه با ۸ درصد پرشدگی در شرایط بحرانی قرار دارد.
گزارش سازمان هواشناسی ایران نشان می‌دهد که میزان بارش‌ها تا پایان بهمن‌ماه همچنان فاصله معناداری با میانگین بلندمدت دارد و این امر ادامه خشکسالی‌های سال‌های اخیر را تایید می‌کند.
تا ۲۷ بهمن، میزان بارش در ایران ۷۰.۹ میلی‌متر ثبت شده که ۴۳.۳ درصد کمتر از شرایط معمول (۱۲۵ میلی‌متر) است. آمارها همچنین نشان می‌دهد که در بهمن‌ماه سال جاری میانگین بارش کشور ۲۵ میلی‌متر بوده که در مقایسه با میانگین بلندمدت ۳۳.۶ میلی‌متری کاهش ۲۵.۵ درصدی داشته است.
مدیریت ناکارآمد منابع آبی
اگرچه کاهش بارندگی اصلی‌ترین دلیل افت میزان ذخایر سدها مطرح می‌شود، اما وضعیت نامناسب ذخایر سدهای استان‌های شمالی ایران که بارندگی بیشتری در مقایسه با میانگین کشوری دارند، نشان می‌دهد که مدیریت نادرست منابع آبی نیز نقش قابل‌توجهی در شکل این بحران دارد.
در استان گلستان، کاهش ذخیره آب سدهای استان از ۲۳.۸ درصد به ۱۶.۱ درصد در پایان بهمن‌ماه و خشکی سدهای کرند، شهید ایمری و شهید قربانی، زنگ خطر کم‌آبی را نه‌تنها برای مناطق مرکزی ایران که برای بخش‌های شمالی کشور نیز به صدا درآورده است.
به این ترتیب از ابتدای سال آبی جاری، تنها دو استان خراسان جنوبی و مازندران در قیاس با دوره بلندمدت افزایش بارندگی داشته‌اند، به ترتیب با ۱.۶ و ۵.۴ درصد رشد.
این در حالی است که میزان بارش در استان کهگیلویه و بویراحمد کاهش نگران‌کننده ۷۵ درصدی داشته است. احد وظیفه، رئیس مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی، در این رابطه اظهار داشت: «کهگیلویه و بویراحمد باید حدود ۳۵۰ میلی‌متر بارندگی دریافت می‌کرد، اما تنها ۷۸ میلی‌متر بارش داشته است.»
کارشناسان محیط زیست معتقدند مدیریت ناکارآمد دولتی در هدایت سیلاب‌ها به سمت سدها از عوامل تشدید بحران آب در کشور است. در سال‌های اخیر، دولت‌ها نه‌تنها نتوانسته‌اند برای ذخیره‌سازی بارش‌ها در مخازن سدها الگوی مناسبی ارائه دهند، که در برخی موارد برای جلوگیری از شدت یافتن سیلاب‌ها به باز کردن دریچه سدها و هدایت آب به مناطق بیابانی یا دریا مجبور شده‌اند.
نمونه بارز این ضعف مدیریتی، سیلاب‌های سال ۱۳۹۸ در استان‌های گلستان، مازندران، لرستان و خوزستان بود که به دلیل نبود برنامه‌ریزی مناسب، تخریب بستر رودخانه‌ها و نبود زیرساخت‌های کافی، خسارات سنگینی به بار آورد. برای مثال، در منطقه گمیشان استان گلستان، به دلیل اختلاف ارتفاع کم با دریای خزر، مدیریت نامناسب سیلاب‌ها به آب‌گرفتگی وسیع منجر شد.
چالش‌های اقلیمی یا دستکاری‌های جوی
کاهش بارش‌ها در برخی مناطق ایران در مقایسه با کشورهای همسایه، گاه به انتشار اخباری درباره دخالت‌های انسانی در تغییرات اقلیمی منجر شده است.
با این حال، کارشناسان معتقدند الگوهای بارشی تابع عوامل طبیعی مانند توپوگرافی، پستی و بلندی‌های زمین و میزان رطوبت هوا هستند. رئیس سازمان هواشناسی، در دی‌ماه ۱۴۰۲، با اشاره به تفاوت سطح بارش برف در مرز ایران و ترکیه، تاکید کرد: «اختلاف الگوی جوی دو کشور به دلیل موقعیت عرضی، منابع رطوبتی متفاوت و شرایط اقلیمی است.»
با این حال کاهش سطح بارش‌ها در سال‌های اخیر، بحران کاهش آب‌های زیرزمینی ایران را نیز تشدید کرده است. مطابق آمارهای رسمی وزارت نیرو، در چهار دهه گذشته بیش از ۱۳۰ میلیارد مترمکعب از ذخایر استراتژیک آبخوان‌های کشور برداشت شده است.
محسن موسوی خوانساری، کارشناس محیط زیست، در دوم اسفندماه سال جاری هشدار داد ایران در حال حاضر ۶۰۴ آبخوان دارد، اما پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد که تا سال ۱۴۲۰ حدود ۱۱۸ آبخوان کاملا خشک خواهند شد.
فرونشست زمین، مهاجرت از مناطق مرکزی ایران و خشکی سریع چاه‌های عمیق از تبعات از دست رفتن منابع آبی است. برخی کارشناسان بخشی از کاهش بارندگی را نیز نتیجه تخریب محیط زیست، ازجمله خشک شدن تالاب‌ها، رودخانه‌ها و جنگل‌ها می‌دانند.
به اعتقاد کارشناسان، با در نظر گرفتن شرایط موجود، اگر کمبود بارندگی در فصل بهار جبران نشود، کشور با تابستانی سخت از نظر تامین آب شرب به‌خصوص در مناطق جنوبی و مرکزی ایران مواجه خواهد شد. همچنین ادامه روند فعلی بحران‌های اجتماعی و زیست‌محیطی گسترده‌ای را به همراه خواهد داشت.