کارگاه‌های حفاری مترو زیر بافت تاریخی شیراز همچنان فعال هستند و در روزهای اخیر سفال‌های قرون میانه اسلامی که احتمالاً متعلق به قرون ۵ تا ۱۰ هجری قمری هستند، در میان نخاله‌های یکی از کارگاه‌های حفر تونل مترو که قرار است به عبور اتوبوس‌های برقی از زیر زمین در بافت تاریخی شیراز اختصاص پیدا کند، کشف شده است. این درحالی‌است که به‌گفته فعالان میراث فرهنگی شیراز، قرار بود تا پایان مطالعات و صدور مجوز وزارت میراث‌فرهنگی برای حفر مترو در بافت تاریخی شیراز، هیچ اقدامی از سوی شهرداری شیراز برای حفر تونل مترو انجام نشود.
به گزارش روزنامه پیام ما، در ماه‌های گذشته، موضوع حفر تونل‌های مترو در بافت تاریخی شیراز و عبور مترو از کنار آرامگاه حافظ به‌دلیل وجود آثار و لایه‌های تاریخی در هسته اولیه شکل‌گیری شهر شیراز خبرساز شد و درنهایت قرار شد وزارت میراث‌فرهنگی با بررسی و مطالعات تکمیلی، نظر خود را درباره ادامه پروژه مترو در محدوده بافت تاریخی شیراز و عبور آن از مقابل آرامگاه حافظ اعلام کند. اما شواهد خلاف این رویه است و مترو شیراز همچنان در حال ادامه مسیر در محدوده بافت تاریخی این شهر است که تاکنون مطالعه و کاوش باستان‌شناسی و لایه‌شناسی در محدوده آن انجام نشده است.
هفته گذشته بود که «سیدرضا صالحی‌امیری»، وزیر میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی، در نشست با خبرنگاران اعلام کرد «شیراز خط قرمز وزارت میراث‌فرهنگی است و این وزارتخانه اجازه رفتار غیرقانونی و برخلاف ضوابط میراث‌فرهنگی در سایت‌ها و محوطه‌ها و بافت تاریخی این شهر را نمی‌دهد.» او همچنین با تمجید از شهردار شیراز، از «محمدحسن اسدی» به‌عنوان میراثی‌ترین شهردار کشور یاد کرد. این درحالی‌است که فعالان میراث فرهنگی شیراز معتقدند بخش عمده تخریب‌ها در بافت تاریخی شیراز و احداث خیابان ۹ دی که منجر به تخریب خانه‌های تاریخی بسیاری شد، در دوره حضور او در شهرداری و شورای شهر اتفاق افتاده است. میراثی‌ترین شهردار ایران فقط چندماه مدیرکل تسهیلات و تأمین منابع سازمان میراث‌فرهنگی، پیش از تبدیل شدن به وزارتخانه، بود و پس از آن در بخش‌های دیگر مشغول فعالیت بود.
کشف سفال‌های تاریخی
چندشب قبل به‌طور اتفاقی انبوهی از سفال‌های خردشده و ظروف لعابدار متعلق به دوره میانه اسلامی که در دپوی نخاله‌های حاصل از کندوکاوهای شهرداری و زیر چرخ لودرها و ماشین‌آلات سنگینی که مشغول به کار در پروژه حفر تونل اتوبوس‌های برقی زیرزمینی در محدوده بافت تاریخی شیراز بودند، کشف شد. درحالی‌که ناظری از وزارت میراث‌فرهنگی و اداره‌کل میراث‌فرهنگی استان فارس در این پروژه حضور ندارد و ماشین‌آلات سنگین در حال تخریب این محدوده هستند.
این پروژه هنوز ادامه دارد و هنوز باستان‌شناس ناظری در این پروژه حضور ندارد تا این موضوع را بررسی و خسارات وارده را برآورد کند. اما کارشناسان میراث فرهنگی نگرانند که با تداوم تخریب لایه‌های تاریخی در کارگاه حفر تونل، بدون به دست آوردن شناخت و امکان حفاظت و بهره‌برداری از داشته‌های تاریخی واقع در لایه‌های زیرین بافت تاریخی شیراز، نشانه‌های موجود در زیر این بافت، برای همیشه از دست برود.
آسیب به لایه‌های تاریخی در نبود ناظر از سوی وزارت میراث‌فرهنگی
«امین طباطبایی»، فعال میراث‌فرهنگی استان فارس و مدیرعامل خانه فرهنگ جاودان، درباره کشفیات جدید موجود در میان نخاله‌های خاکبرداری حفر تونل در بافت تاریخی شیراز می‌گوید: «متأسفانه نگرانی‌های ما در مورد وجود آثار و لایه‌های تاریخی در امتداد مسیر تونل مترویی که زیر بافت تاریخی شیراز حفر می‌شود، درست بود و در میان نخاله‌هایی که به‌خاطر شمع‌زنی احداث ایستگاه مترو به‌دست آمده، سفال‌هایی که احتمالاً مربوط به دوره‌های میانه اسلام است، کشف شده که نشان می‌دهد در این نقطه آثاری وجود دارد که نیاز به بررسی و کاوش باستان‌شناسی دارد.»
طباطبایی: نگرانی‌های ما در مورد وجود آثار و لایه‌های تاریخی در امتداد مسیر تونل مترویی که زیر بافت تاریخی شیراز حفر می‌شود، درست بود و در میان نخاله‌هایی که به‌خاطر شمع‌زنی احداث ایستگاه مترو به دست آمده، سفال‌هایی که احتمالاً مربوط به دوره‌های میانه اسلام است، کشف شده.
این فعال میراث فرهنگی فارس درباره کشفیات جدید موجود در نخاله‌های خاکبرداری حفر تونل در بافت تاریخی شیراز می‌گوید: «شواهد موجود نشان می‌دهد با وجود اینکه اعلام شده بدون مجوز میراث فرهنگی حفاری‌های مترو انجام نمی‌شود، ولی هیچ ناظری از سوی میراث‌فرهنگی در این پروژه حضور ندارد. باتوجه‌به تفاهمنامه‌ای که بین پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و دانشگاه هنر شیراز و شهرداری بسته شد، قرار بود نظارت بر این پروژه‌ها توسط دانشگاه هنر و نمایندگانی که آن‌ها معرفی می‌کنند، انجام شود که محقق نشده است»
طباطبایی می‌گوید: «کارگاه ایستگاه مترو همچنان در حال فعالیت است و با حضور انبوه ماشین‌آلات ساختمان‌سازی و تجهیزات عمرانی به‌طور مداوم در حال شمع‌زنی هستند. این درحالی‌است که در حفاری‌ها برای ساخت ایستگاه مترو و زیرگذر عبور اتوبوس‌های برقی در بافت تاریخی، براساس تصاویری که در اختیار داریم و مشاهدات میدانی صورت‌گرفته، تمام نشانه‌های مربوط به لایه‌های تاریخی و به مواد فرهنگی موجود در نخاله‌های خارج‌شده از حفاری‌ها در حال تخریب هستند و هیچ ناظری هم بالای سر پروژه نیست. همین موضوع نگرانی‌ها را از تخریبی که ممکن است در این پروژه صورت بگیرد، بیشتر می‌کند.»
مدیر خانه فرهنگ جاودان شیراز می‌گوید: «باتوجه‌به هشدارهایی که در این مدت در مورد آسیب‌های ناشی از احداث غیراصولی مترو شیراز داده شد، شهرداری به‌طور ۲۴ساعته پروژه را جلو می‌برد و نبود ناظر از طرف میراث فرهنگی و فقدان مطالعات در مورد لایه‌های تاریخی موجود در امتداد مترو شیراز و نبود اطلاعات روشن از اینکه حفاری‌ها در حال تخریب کدام لایه‌های تاریخی است، آسیب بزرگی برای میراث فرهنگی شیراز است.»
امین طباطبایی تأکید می‌کند: «شواهدی که از زیر خاک به روی زمین آمده است، این نگرانی بزرگ را ایجاد می‌کند که باتوجه‌به تخریب‌های صورت‌گرفته در بافت تاریخی شیراز، فاجعه تخریب این بافت ارزشمند تاریخی ادامه پیدا کند.
ازاین‌رو، به‌نظر می‌رسد نیاز به اقدام خیلی جدی‌تر در مورد کاوش و مطالعه و نظارت و نجات‌بخشی و شناسایی لایه‌های تاریخی و حتی باستانی در بافت تاریخی شیراز و در پروژه‌های در حال احداث شهرداری در این محدوده وجود دارد. باتوجه‌به اینکه منطقه‌ای که پروژه در آن انجام می‌شود، به‌عنوان قدیمی‌ترین نقطه شهر شیراز شناخته می‌شود، احتمال دارد آثاری از دوره‌های پیش‌ازاسلام هم در این منطقه وجود داشته باشد. زیرا شیراز دوران اسلامی نیز درست در همان هسته مرکزی شکل‌گیری شهر باستانی شیراز شکل گرفته است.
بنابراین، این نگرانی وجود دارد که با این پروژه و ادامه دیگر تخریب‌هایی که در سال‌های اخیر اتفاق افتاده است، بدون به دست آوردن هیچ شناختی و امکان حفاظت و بهره‌برداری از داشته‌های تاریخی، پروژه عمرانی مترو شیراز نشانه‌های موجود از تمدن‌هایی که از هزاره‌های گذشته در لایه‌های تاریخی بافت تاریخی شیراز وجود داشته را تخریب کند.»