فرارو- طی سالهای اخیر، ایران ۲ قرارداد بلندمدت با روسیه و چین به امضا رسانده است که گرچه عناوین و دایره اجرایی بزرگی دارند، اما در عمل هنوز به شکلی که انتظار می‌رفت وارد فاز اجرایی نشده‌اند. برنامهٔ ۲۵ ساله همکاری‌های مشترک ایران و چین یا به اختصار سند همکاری ایران و چین و توافق جامع راهبردی ایران و روسیه، به اعتقاد برخی کارشناسان بسیار مثبت و به اعتقاد برخی دیگر در سایه تحریم ها، عملا کم کارکرد ارزیابی شده‌اند.
به گزارش فرارو، قرارداد ۲۵ ساله با چین شامل یک توافق سیاسی، استراتژیک و اقتصادی با جنبه‌های گسترده است که بخش زیادی از آن با هدف افزایش سرمایه‌گذاری خارجی در صنعت نفت ایران، شرکت ملی صادرات گاز ایران، شرکت ملی صنایع پتروشیمی ایران، زیرساخت‌های ایران و همکاری نظامی، امنیتی، فرهنگی و قضایی طراحی شده است. حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه ایران، در دی ماه ۱۴۰۰ اعلام کرد این توافق وارد فاز اجرایی شده است، اما با گذشت حدود ۳ سال از آن تاریخ، مصادیق عملی این توافق، چندان ملموس نیست. با این وجود، علی لاریجانی مشاور رهبر انقلاب در یک برنامه تلویزیونی در این باره گفته است که اخیرا مذاکراتی با رئیس جمهور چین در حوزه نفت انجام شده و علنی نشدن توافق با چین تصمیم طرف چینی است و متن روابط ۲۵ ساله ایران و چین قرارداد نیست بلکه نقشه راه است.
افزون بر این، با توجه به نزدیک شدن روسیه و آمریکا در گفت‌و‌گو‌های آتش بس جنگ اوکراین، نگرانی‌هایی درباره توافق روسیه و ایران شکل گرفته است. عبدالرضا فرجی راد، استاد ژئوپلیتیک و تحلیلگر ارشد سیاست خارجی در گفت‌و‌گو با فرارو به بررسی و تحلیل این قرارداد‌ها و نحوه اجرای آن‌ها پرداخته است:
شرکت‌های چینی از ترس تحریم‌های آمریکا سمت ایران نمی‌آیند
عبدالرضا فرجی راد به فرارو گفت: «هدف از منعقد شدن قرارداد‌های بین المللی، معمولا، افزایش همکاری‌ها است. این همکاری‌ها می‌تواند اقتصادی باشد، می‌تواند همزمان راهبردی، سیاسی، نظامی، فرهنگی و ... باشد. قرارداد ۲۵ ساله بین ایران و چین، که مبلغی حدود ۴۰۰ میلیارد دلار را شامل می‌شد، بر این مبنا تنظیم شده بود که چینی‌ها در طول این مدت زمان در ایران سرمایه گذاری گسترده‌ای داشته باشند. این قرارداد در دوران آقای روحانی بسته شد و در آن زمان همه تصور می‌کردند تحریم‌هایی که در دوره ترامپ (دوره دوم روحانی) علیه ایران تحمیل شد، در دوره رئیس جمهور بعدی آمریکا برداشته می‌شود و در نتیجه امکان گسترش روابط با دیگر کشورها، افزایش پیدا می‌کند. اما تحریم‌ها برداشته نشد و گفت‌و‌گو‌های ایران و آمریکا و ایران و اروپا به نتیجه نرسید. وقوع جنگ اوکراین از یک سو و تغییر دولت در ایران و آغاز به کار دولت آقای رئیسی از سوی دیگر، تحولاتی را رقم زد که باعث شد شرکت‌های چینی به علت تحریم‌های موجود نتوانند با ایران همکاری‌های لازم را داشته باشند. اگر این شرکت‌ها با ایرانی‌ها وارد همکاری می‌شدند، از سوی آمریکا با تحریم مواجه می‌شدند؛ بنابراین ما نتوانستیم در طول سالهای اخیر از توافق ۲۵ سالهای که با چینی‌ها بستیم، بهره ببریم. توافق ایران و چین یک توافق ۲۵ ساله بسیار گسترده بود که از فرهنگی تا راهبردی، اقتصادی و سرمایه گذاری را شامل می‌شد. متاسفانه آن چه باید به ویژه در حوزه توسعه انجام می‌شد، تا کنون انجام نشده است.»
وی افزود: «چینی‌ها نگرانند که ورود شرکت‌های چینی به ایران با تحریم‌های گسترده از سوی آمریکا همراه شود و نتوانند چه در آمریکا و چه در کشور‌های اروپایی به فعالیت‌های خود ادامه دهند. همچنین قرارداد استراتژیکی که ایران با روسیه بسته است، ادامه قراردادی است که در زمان آقای هاشمی رفسنجانی بسته شد و به عبارتی، بیشتر یک قرارداد راهبردی نظامی بود. اما قرارداد فعلی که آقای پزشکیان در سفر خود به روسیه منقعد کرد، جامع‌تر از قرارداد قبلی است. هرچند به اعتقاد من هنوز در این قرارداد، بخش راهبردی بر بخش‌های دیگری مثل اقتصادی و فرهنگی غلبه دارد. اما تنوع بسیار بیشتری نسبت به قرارداد قبلی دارد. گفته می‌شود ایران تعدادی از هواپیما‌های سوخو را دریافت کرده و قرار است هواپیما‌های بیشتری هم دریافت کند. اما با توجه به جدید بودن قرارداد با روسیه، ما نمی‌دانیم آیا قرار است مثل توافقی که با چینی‌ها شد، شامل تحریم‌های جدید ترامپ شود یا خیر. همچنین مشخص نیست ما به یک توافق جدید دست پیدا خواهیم کرد یا خیر. به ویژه با توجه به این که هم اکنون ترامپ و پوتین در مسئله اوکراین مشغول رایزنی هستند و ترامپ در حال اعطای امتیازاتی قابل توجه به پوتین است. اوکراینی‌ها نیز تحت فشار قرار دارند که با روسیه به توافق برسند. ضمن این که آمریکا نیز به علت هزینه‌هایی که صرف جنگ اوکراین کرده با زلنسکی درگیر است. ترامپ ۵۰۰ میلیارد دلار از زلنسکی طلب کرده و معتقد است این ۵۰۰ میلیارد دلار از طریق منابع طبیعی کمیاب این کشور پرداخت شود.»
امتیازات ترامپ برای پوتین کار ایران و روسیه را مشکل می‌کند
این تحلیلگر ارشد مسائل ژئوپلیتیک در ادامه گفت: «امتیازاتی که ترامپ به روسیه اعطا می‌کند، کار ایران و روسیه را نیز مشکل‌تر می‌کند. بزرگ‌ترین مشکل روسیه، جنگ اوکراین است. پوتین مایل است از سوی مردم کشور خود، به عنوان پیروز این جنگ، شناخته شود. روابط واشنگتن و مسکو که قفل شده بود نیز در حال احیا است و قرار است ایالات متحده سرمایه گذاری‌های گسترده‌ای را در روسیه آغاز کند. بنابراین، همچنان که توافق ۲۵ ساله ایران و چین به علت تحریم‌ها معلق مانده، امتیازاتی که ترامپ به پوتین می‌دهد نیز می‌تواند باعث شود، اولویت اول پوتین که پیروزی در جنگ است، محقق شود و در نتیجه، قرارداد ایران و روسیه نیز به نحوی معلق بماند یا به تاخیر بیفتد. سفر لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه به ایران، طی روز‌های آینده، اگرچه طبق خبر اعلامی با محوریت سوریه است، اما این احتمال نیز پررنگ است که درباره ایران و آمریکا صحبت‌هایی انجام شود. سفر لاوروف به تهران از هر نظر، سفری بسیار مهم است. همچنین پس از سفر امیر قطر باید دید ایران و روسیه تا چه حد می‌توانند گفت‌و‌گو‌های مثبت و سازنده‌ای داشته باشند.»
وی در خصوص شرایط موجود و ظرفیت‌هایی که درباره قرارداد‌های خارجی برای ایران وجود دارد گفت: «به اعتقاد من در وضعیت تحریمی، به ویژه در شرایطی که تحریم‌ها از سوی آمریکا بسیار سفت و سخت باشد، نمی‌توان انتظار داشت که قرارداد‌های بین المللی چندان موفقیت آمیر باشند. به هر حال کشور‌های مختلف، نگرانی‌هایی در خصوص توافق‌های خود با ایالات متحده دارند، ضمن این که نگرانند، دور زدن تحریم‌های آمریکا و ارتباط با ایران، برایشان مخاطره آمیز باشد. توافق عربستان با آمریکا یا امارات، قطر، روسیه، چین و اروپایی‌ها با آمریکا شامل رقم‌های بسیار سنگینی است که به خطر افتادن این توافق‌ها به لحاظ مادی و معنوی برای این کشورها مطلوب نیست. پوتین تا پیش از ورود ترامپ به کاخ سفید، در خواب خود هم نمی‌دید که اروپایی‌ها یا آمریکا حتی تا ۱۰ سال آینده تحریم‌ها را بردارند. اکنون، معجزه‌ای برای روسیه رخ داده و روسیه نمی‌خواهد این فرصت پایان یافتن جنگ و رفع تحریم‌ها را از دست بدهد. چین نیز قراردادی ۷۰۰ میلیارد دلاری با آمریکا از طریق شرکت‌های خود دارد و در نتیجه این شرکت‌ها نمی‌خواهند چنین فرصتی را در سایه روابط با ایران از دست دهند. به هر حال ادامه تحریم‌ها علیه ایران باعث می‌شود هیچ کشوری نتواند با ایران توافق‌های خود را به مرحله اجرا در بیارود.»