صاحب‌خبر - هوانوردی نقش مهمی در شکل گیری قرن بیستم داشت. در طول هر دو جنگ جهانی و جنگ سرد، ابرقدرت هایی مانند ایالات متحده و اتحاد جماهیر شوروی سابق، روسیه، تمام موانع را از سر راه برداشته و منابع بی شماری را برای توسعه و ساخت پیچیده ترین ماشین های روی کره زمین صرف کردند. در حالی که پای هژمونی جهانی در میان بود، تاریخ عصر جت با غرش موتورهای جت و شکستن دیوار صوتی آغاز شد. از آن زمان، جت های جنگنده مایه هیجان و ترس کسانی بوده اند که آن ها را ساخته، به پرواز درآورده و برای تامین امنیت به آن ها متکی هستند. هواپیماهای جنگنده آمریکایی در صفحه نقره ای سینما و در مناطق درگیری در سراسر کره زمین در مرکز صحنه قرار گرفته اند. از F-14 Tomcat اکنون بازنشسته‌ای که در تاپ گان دیدیم تا F-35 Lightning II که در دنیای مارول همه جا دیده می شود، هیچ کمبودی برای شکوه جنگنده‌های آمریکایی وجود ندارد. و روسیه نیز به نوبه خود، جت های جنگنده پیشرفته اش را برای مقابله با آنچه که به عنوان تهدید آمریکا تلقی می کرد، طراحی و مستقر کرده است. به افتخار رقابتی که فناوری هوانوردی را برای دهه‌ها به دستاوردهای بی سابقه ای رسانده است، اجازه دهید ۱۰ مورد از پیشرفته‌ترین جت‌های جنگنده روسی در تمام دوران را بررسی کنیم. بهترین جنگنده هایی که روسیه تاکنون تولید کرده است: ۱۰- MiG-15 ۹- MiG-21 Fishbed ۸- Su-17 Fitter ۷- MiG-25 Foxbat ۶- Su-27 Flanker ۵- MiG-29 Fulcrum ۴- MiG-31 Foxhound ۳- Su-35 Super Flanker ۲- MiG-35 Fulcrum F ۱- Su-57 Felon ۱۰- MiG-15 شرکت Mikoyan-Gurevich (MiG) از زمانی که نمونه اولیه اولین جنگنده ساخت آن، MiG-1 برای اولین بار در سال ۱۹۴۰ پرواز کرد، برای دولت روسیه پرنده های جنگی می ساخته است. در تمام طول جنگ جهانی دوم، میگ های دارای موتور پیستونی توانستند حملات هواپیماهای آلمانی را دفع کنند. زمانی که جنگ جهانی دوم تمام شد، جهان در آستانه عصر جت قرار داشت و میگ به درون این عصر جدید شیرجه رفت. اولین آزمایش با این فناوری پیشرفته جدید در هواپیمای MiG-9 بود. کمی بیش از یک موتور جت که به بدنه یک هواپیمای پیستونی بسته شده بود، این هواپیما اولین بار در سال ۱۹۴۶ پرواز کرد و به عنوان بنیانی برای اولین جت جنگنده واقعاً پیشرفته روسی؛ MiG-15 عمل کرد. MiG-15 در سال ۱۹۴۹ وارد خدمت شد، و نسخه های بروز شده MiG-15bis در سال ۱۹۵۰ به پرواز درآمدند. در عرض چند سال، MiG-15 ها به صورت استراتژیک در کشورهای اقماری اتحاد جماهیر شوروی به عنوان یک بازدارنده قدرتمند در برابر تهاجم غرب مستقر شدند. با این حال، بر فراز آسمان کره در یک نقطه داغ جنگ هوایی معروف به کوچه میگ بود که میگ-۱۵ واقعاً در نبرد هوایی علیه هواپیماهای ناتو توانست به اعتبار قابل توجهش دست یابد. MiG-15 با استفاده از یک موتور Klimov VK-1، نسخه ای کپی برداری شده از موتور جت رولزرویس “Nene”، اعجوبه ای از نظر سرعت و ارتفاع پرواز بود. این جنگنده روسی می‌توانست به پیشرانه ای برابر با ۶,۰۰۰ پوند دست یابد، به سرعت ۱,۰۷۲ کیلومتر در ساعت برسد، در حالی که برد آن ۸۰۰ کیلومتر و ارتفاع پروازش بالای ۵۱,۰۰۰ پا بود. این جنگنده مسلح به یک جفت توپ ۲۳ میلی متری و یک توپ ۳۷ میلی متری، می توانست ۹۰۰ کیلوگرم بمب حمل کند، اما نقش اصلی آن رقابت با همتای آمریکایی اش، F-86 Sabre ساخت کمپانی North American بود. ۹- MiG-21 Fishbed جنگنده های نسل اول مانند MiG-15 برای زمانi خود پیشرفته بودند، اما در مقایسه با جنگنده های امروزی، شبیه یک هواپیمای دوباله ابتدایی دوران جنگ جهانی اول به نظر می رسند. میگ در سال ۱۹۵۲ با تحویل MiG-17 هواپیماهای خود را بهبود بخشید، اما MiG-21 نسل دومی، قدرت هوایی روسیه را به سطح جدیدی ارتقا داد. چاک ییگر، خلبان تک خال آمریکایی، برای اولین بار در سال ۱۹۴۷ با هواپیمای راکتی Bell X-1 به سرعت فراصوت دست یافت. MiG-21 اولین جنگنده جت عملیاتی روسیه بود که قادر به پرواز با این سرعت در میدان نبرد بود. این هواپیما برای اولین بار در سال ۱۹۵۵ پرواز کرد و قدرت آن با موتور Tumansky R-11F2-300 که ۱۳,۰۰۰ پوند نیروی پیشرانه تولید می کرد، دو برابر میگ-۱۵ بود. میگ-۲۱ با حداکثر سرعت ۲,۰۸۰ کیلومتر در ساعت و مجهز به یک جفت موشک K-5 هدایت راداری یا K-13 گرماجو می توانست تا مسافت ۱,۷۷۶ کیلومتری را با یک مخزن سوخت کمکی پیموده و به ارتفاع ۶۲,۰۰۰ پایی برسد. مانند MiG-15، جنگنده MiG-21 نیز اعتبار رزمی خود را در درگیری بر فراز آسمان شبه جزیره ای در آسیا به دست آورد. دولت شوروی در نوامبر ۱۹۶۵ ارسال MiG-21 را به ویتنام آغاز کرد، جایی که دشمن اصلی آن، جنگنده بسیار بی نقص F-4 Phantom II متعلق به ایالات متحده بود. اگرچه میگ-۲۱ از نظر فنی نسبت به فانتوم در جایگاه پایین تری بود، اما ثابت کرد که یک حریف چابک و چالش برانگیز است و تأثیر قابل توجهی بر جنگ ویتنام داشت. MiG-21 حرفه ای طولانی و شگفت انگیز داشت. کرواسی آخرین کشوری بود که از آنها استفاده عملیاتی کرد و در نوامبر ۲۰۲۴ از توقف گشت زنی هوایی MiG-21 های خود خبر داد. ۸- Su-17 Fitter میگ به تدریج هواپیماهای پیشرفته تری ساخت، اما تنها شرکت هوانوردی در این تجارت نبود. پاول سوخوی، طراح هواپیمای شوروی، زیر نظر آندری توپولوف، شخصیت پیشگام هوانوردی روسی، آموزش دید و در حین کار بر روی پروژه های توپولوف، چندین طرح برای جنگنده ها و بمب افکن ها تولید کرد. او پس از مرگ استالین در سال ۱۹۵۳ فرصت اجرای نمایش خود را پیدا کرد. در طول دهه ۱۹۶۰، شوروی در جستجوی طراحی های بروز هواپیماهای جنگی بودند و سوخو Su-17 را به عنوان جایگزینی برای Su-7 قدیمی معرفی کرد. مشکل اصلی Su-7 این بود که هر بار بمبی قابل توجه روی آن نصب می شد، هنگام بلند شدن از روی باندهای کوتاه در میدان نبرد به مشکل می خورد. یکی از نشانه های مطمئن پیشرفت هوانوردی، معرفی طرح بال متغیر به کار رفته در Su-17 بود. این طراحی که به نظر بسیاری باعث طراحی و ساخت F-14 Tomcat توسط ایالات متحده شد، به خلبانان اجازه می داد که بال ها را بسته به سرعتشان در بهترین زاویه قرار دهند. تقریباً در همان زمان، Mig-23 نیز با این فناوری ظاهر شد. Su-17 که در سال ۱۹۷۰ معرفی شد، یک جنگنده بمب افکن هیبریدی بود که می توانست تا ۳,۹۹۰ کیلوگرم مهمات را حمل کند و قابلیت های هدایت دقیق را ارائه می کرد. این جنگنده که با نام رمز Fitter در ناتو شناخته می شود، در نبردهای اتحاد جماهیر شوروی در افغانستان در طول دهه ۱۹۸۰ شرکت کرد و اخیراً شاهد عملیات هایی در میدان نبرد مانند جنگ داخلی سوریه بود. ۷- MiG-25 Foxbat اتحاد جماهیر شوروی هواپیمایی می خواست که از نظر سرعت بر همه جنگنده های دیگر غلبه کند. ساخت یک جت فوق سریع که بتواند در عرض چند دقیقه به ارتفاع بالا برسد، به شوروی این امکان را می‌داد تا با استراتژی بمب‌افکن فراصوت آمریکا که برای فرار از سیستم های دفاع هوایی دشمن، روی ساخت بمب‌افکن‌هایی با ارتفاع پروازی و عملکرد بالا حساب می‌کرد، مقابله کنند. هواپیمای Foxbat دو موتوره که در سال ۱۹۷۰ وارد خدمت شد، انتظارات فرماندهان نظامی شوروی را برآورده کرد. با حداکثر ۲۲,۵۰۰ پوند نیروی رانش در هر موتور (در حالت پس سوز)، این جنگنده قادر به رسیدن به سرعت ۲.۸۳ ماخ بود – تقریباً سه برابر سرعت صوت. این جت جدید شوروی، غرب را به وحشت انداخت. تصاویر بدست آمده توسط هواپیماهای جاسوسی، یک هواپیمای جنگنده را با بال‌های بزرگ و موتورهای عظیم نشان می داد، اما جزئیات آن در هاله ای از ابهام باقی ماند. نمایش عمومی نمونه های اولیه MiG-25 در یک نمایشگاه هوایی در سال ۱۹۶۷ سرنخ هایی از عملکرد آن ارائه کرد. این جنگنده رکوردهایی در زمینه سرعت و نرخ صعود به ثبت رساند و در راه رسیدن به ارتفاع رکوردشکن ۱۲۳,۵۲۰ فوتی، تنها کمی بیشتر از ۴ دقیقه به ارتفاع ۹۸,۰۰۰ فوتی رسید. رادار غول پیکر رو به جلو آن می توانست هواپیماها را تا فاصله ۱۲۰ کیلومتری شناسایی کند. هنگامی که یک خلبان شوروی فراری یک هواپیمای فاکسبت را در یک پایگاه هوایی آمریکا در ژاپن فرود آورد، انگار پنتاگون برنده یک بلیت بخت آزمایی سنگین شده بود. ایالات متحده تمام قطعات این جنگنده را بازرسی کرد و متوجه شد که با وجود اینکه این هواپیما یک راکت پرسرعت و با امکان پرواز در ارتفاع بالا بود، ضعف هایی نیز داشت که شامل عملکرد ضعیف در ارتفاع پایین و وزن بسیار زیاد بود. ایالات متحده از این اطلاعات برای ترسیم نیازمندی های خود در طراحی و توسعه F-15 Eagle استفاده کرد. اتحاد جماهیر شوروی خواستار بازگرداندن هواپیماهای خود شد. پس از تکمیل بررسی ها، ایالات متحده این درخواست را پذیرفت و فاکسبت را به صورت قطعه قطعه به اتحاد جماهیر شوروی بازگرداند. ۶- Su-27 Flanker چشم انداز سوخو برای Su-27 Flanker از ابتدای پروژه در سال ۱۹۶۹ مشخص بود. این هواپیما یک جنگنده بمب افکن هیبریدی نبود: ماموریت اصلی آن این بود که یک رهگیر در تمام شرایط آب و هوایی باشد که بتواند بر آسمان تسلط داشته و هر چیزی را که جرات به چالش کشیدنش را داشته باشد نابود کند، با نگاهی ویژه به جنگنده های نسل چهارمی F-14 و F-15 ارتش ایالات متحده. اتحاد جماهیر شوروی اهداف بلندپروازانه ای برای Su-27 داشت. این کشور خواستار یک جت با برد حیرت انگیز، قابلیت مبارزه تن به تن هوایی در هر ارتفاع و سرعت ۲ ماخ بود. اگرچه ممکن بود از نظر سرعت مطلق به اندازه MiG-25 سریع نباشد، اما قابلیت های Su-27 نشان دهنده تغییر به سمت جنگنده های عصر جدید بود که تا پایان قرن بر آسمان تسلط داشتند. Flanker در سال ۱۹۸۶ وارد خدمت شد و از یک جفت موتور Lyulka Al-31 F سری ۲ با نیروی پیشرانه ۲۷,۴۶۰ پوندی استفاده کرد. این هواپیما می‌توانست به سرعت ۲ ماخ برسد و موشک‌های هوا به هوای R-73 و R-27 را حمل کرده، به سقف پرواز ۵۹,۰۰۰ پا برسد. فلنکر می توانست مهمات خوشه ای، بمب های هوا به زمین با هدایت گرمایی و فروسرخ، مهمات های بدون قابلیت هدایت شوندگی و یک توپ ۳۰ میلی متری را حمل کند. نتیجه تلاش های شوروی چیزی فراتر از یک رقیب توانمند برای همتایان آمریکایی بود. Su-27 همچنان به روسیه و سایر کشورها در سراسر جهان خدمت می کند. ۵- MiG-29 Fulcrum MiG-29 در دهه ۱۹۶۰ به عنوان جایگزینی برای MiG-21 توسعه یافت. هدف اصلی آن که همزمان با سوخو-۲۷ توسعه یافته بود، دفاع در برابر همان جنگنده های نسل چهارم آمریکایی بود، همان وظیفه ای که سوخو-۲۷ نیز بر عهده داشت. هواپیمای جدیدتر علیرغم معرفی در سال ۱۹۸۳، هفت سال پس از F-15 و چهار سال پس از F-16، از نظر فنی در مقایسه با رقبای آمریکایی خود دچار نقص فنی بود. مواد سازنده با تکنولوژی پایین و فقدان سیستم های پیچیده مانند پرواز با سیم، آن را نیم گام عقب تر از جدیدترین و بهترین های آمریکا قرار می داد. با این حال، این جنگنده یک تهدید جدی برای خلبانان آمریکایی باقی ماند. صنعت هوانوردی شوروی مدت‌ها در تلاش بود تا رادار نگاه و شلیک را کامل کند، زیرا اشیاء روی زمین تصویر هدف خلبان را به هم می‌ریختند و قفل کردن روی هدفی بین هواپیما و زمین را دشوار می‌کردند. MiG-29 با یک رادار Phazotron NIIR No19 Dopple که نه تنها می‌توانست اهداف را از شلوغی زمین متمایز کند، بلکه اهداف را در فاصله تا ۹۰ کیلومتری نیز شناسایی و ردیابی کند، بر این نقص غلبه کرد. اهدافی که در محدوده بصری قرار دارند می توانستند در خطر قابل توجهی از جانب خلبانان شوروی باشند. اکنون یک سیستم نصب شده روی کلاهخود، تسلیحات MiG-29 را هدفگیری می کرد. خلبان دیگر نیازی به مانور دادن هواپیمای خود برای رسیدن به موقعیت شلیک مناسب نداشت. او خیلی راحت می توانست سرش را به سمت هدف بچرخاند تا روی آن قفل کند. خلبانان می توانستند بین بمب، موشک، راکت یا یک توپ ۳۰ میلی متری، یکی را برای استفاده علیه دشمن انتخاب کنند. همه اینها با حداکثر سرعت ۲.۳ ماخ به لطف بیش از ۳۶,۰۰۰ پوند پیشرانه تولید شده توسط دو موتور توربوفن RD-33 بدست می آمد. ۴- MiG-31 Foxhound روسیه زمانی که در سال ۱۹۷۵ توسعه میگ-۳۱ را آغاز کرد، از دستاوردهای جنگنده MiG-25 استفاد کرد. در حالی که MiG-25 به هدف خود برای سریع بودن دست یافت، این سرعت به دیگر پارامترهای عملکردی آن آسیب وارد می کرد. به دنبال ارتقا و بروز رسانی این ایده، میگ از بدنه هواپیمای Foxbat برای توسعه Foxhound استفاده کرد. بدین ترتیب بود که MiG-31 در سال ۱۹۸۲ وارد خدمت شد. این هواپیما در مقایسه با هواپیمای تک سرنشین MiG-25 ، دارای دو خدمه بود. همچنین این هواپیما برای بهبود عملکردش در ارتفاع پایین، طراحی جدیدی از بال ها را دریافت کرد. رادار جدید اسکن الکترونیکی فاسوترون به نام Zaslon-A در تلاش برای افزایش قابلیت جنگ تن به تن هوایی و نبرد دایره ای، می توانست همزمان ۱۰ دشمن را ردیابی کرده و همزمان با چهار دشمن درگیر شود. با وجود این پیشرفت ها، میگ-۳۱ هنوز هم اشتراکاتی با پدربزرگ فاکسبت خود داشت. میگ ۳۱ به سرعت ۲.۸ ماخ دست یافت که آن را به یکی از سریع ترین جت های جنگنده عملیاتی در جهان تبدیل می کرد. روسیه بیش از ۵۰۰ فروند میگ ۳۱ ساخت که ۳۷ فروند را به نیروی هوایی خود و ۳۰ فروند دیگر را به نیروی هوایی قزاقستان تحویل داد و بقیه را برای ارتقاءهای بعدی نگه داشت. همچنین روسیه در طول جنگ داخلی سوریه قراردادی برای تامین جنگنده های میگ برای سوریه منعقد کرد. میگ-۳۱ به اندازه کافی خطرناک باقی مانده است، تا جایی که یکی از اهداف اصلی اوکراین در جنگ علیه روسیه است. از آنجایی که روسیه حجم عظیمی از حریم هوایی را کنترل می کند، میگ-۳۱ می تواند اهداف اوکراینی را از اعماق قلمرو خود هدف قرار دهد. با این حال، به دلیل سیستم‌های موشکی تاکتیکی ارتش آمریکا که توسط ارتش اوکراین استفاده می‌شود، این جنگنده دستکم تلفاتی را روی زمین متحمل شده است. ۳- Su-35 Super Flanker پس از رونمایی در سال ۲۰۰۷ ، سوخو ۳۵ نشانگر تکامل جنگنده های نسل چهارم نیروی هوایی روسیه بود. استفاده سوخو از مواد پیشرفته و پیچیده در ساخت این جنگنده به برتری تکنولوژیکی آن کمک کرده است. نقاط اتصال برای ۱۲ سلاح، Super Flanker را در برابر اهداف هوایی و زمینی توانمند می کند و سیستم های راداری و آویونیک پیشرفته، آن را در مبارزه با برجسته ترین هواپیماهای ناتو کارآمد می سازد. جفت موتورهای توربوفن Saturn UFA AL 41F-1S این جنگنده، هر کدام نزدیک به ۳۲,۰۰۰ پوند نیروی پیشرانه را در حداکثر برد ۱,۵۷۰ کیلومتر تولید می کنند که آن را تا سقف پرواز تا ۶۰,۰۰۰پا می رسانند. Super Flanker یک بازیگر قابل توجه در عملیات های رزمی مدرن است. شرکت هواپیمایی متحد روسیه (RUAC) در پاییز ۲۰۲۴، چندین فروند Su-35 را به نیروی هوایی روسیه تحویل داد. Super Flanker با قیمت ۴۵ میلیون دلار در مقایسه با F-35 ی که ۱۲۲ میلیون دلار قیمت دارد، بسیار مقرون به صرفه تر است اما روسیه در برابر از دست دادن این هواپیما آسیب پذیر است. حداقل دو فروند Su-35 روسی در اوکراین سرنگون شده است، جایی که به عنوان یک جنگنده برتری هوایی که هواپیمای ضربتی Su-34 را اسکورت می کند، در کنار دیگر ماموریت ها، به کار گرفته می شود. گزارش های خبری حاکی از آن است که موشک های پاتریوت اهدایی آمریکا و آلمان به اوکراین ممکن است مسئول سرنگونی این جت ها بوده باشند. ۲- MiG-35 Fulcrum F به عنوان نسخه ای روزآمد شده از MiG-29، روسیه میگ ۳۵ را به عنوان یک جت جنگنده نسل پنجم معرفی کرد. Fulcrum F که برای به چالش کشیدن F-35 آمریکا طراحی شده است، از فناوری بردار رانش استفاده می کند که به هواپیما اجازه می دهد در هوا روی یک محور بچرخد. علاوه بر بردار رانش، میگ ۳۵ دارای مجموعه ای از سیستم های راداری و آویونیک پیشرفته است، از جمله اولین هواپیمای روسی مجهز به رادار فعال اسکن الکترونیکی. با یک جفت موتور RD-33MKB، این جنگنده می تواند به سرعتی نزدیک به ۲,۴۰۰ کیلومتر در ساعت دست یافته و تا ارتفاع ۵۷,۰۰۰ فوتی صعود کند. روسیه Fulcrum F را در سال ۲۰۰۷ در نمایشگاه Aero India به دنیا معرفی کرد، به این امید که هند را برای سرمایه گذاری در تولید و خرید ناوگان خود از این جنگنده ترغیب کند. از بخت بد روسیه، کل برنامه به چیزی شبیه به یک شکست تبدیل شده است. در حالی که میگ ۳۵روی کاغذ تاثیرگذار بوهد، عملکرد ضعیفی در برابر رقبای بین المللی مانند یوروفایتر تایفون، اف-۱۶ فالکون، داسو رافال و JAS 39 Gripen داشته است. تاکنون هیچ دولت خارجی برای خرید این جنگنده قرارداد نبسته است، و تا حدودی به دلیل تأثیر محدود آن بر جنگ در اوکراین، دولت روسیه تنها شش فروند از آن را تولید کرده است. به دلیل تحریم های ایالات متحده نیز کشورهای جهان رقبتی به خرید این جنگنده ندارند و حتی مصر قرارداد خود با روسیه برای خرید آن را لغو کرد. با این وجود به نظر می رسد ایران مهم ترین و یکی از معدودترین خریدار جنگنده سوخو ۳۵ است و قرار است سوخوهایی که برای مصر ساخته شده بود، به ایران فروخته شوند. ۱- Su-57 Felon توسعه یک هواپیمای کاملاً جدید چندین دهه طول می کشد و روسیه نیاز به شروع کار بر روی Felon را در سال ۱۹۷۹ احساس کرد، هواپیمایی که اولین پرواز آزمایشی خود را در ژانویه ۲۰۱۰ انجام داد. معرفی شده در سال ۲۰۲۰، روسیه مدعی است که توسعه پرفراز و نشیب Felon در نهایت به خلق یک جنگنده نسل پنجمی منجر شد که می تواند با سرعت F-22 Raptor برابری کند، اگر چه کارشناسان نظامی نسبت به این ادعای روسیه تردید دارند. بخشی از آنچه که Su-57 را به یک جنگنده واقعی نسل پنجم تبدیل می کند، فناوری پنهانکاری آن است. مواد کامپوزیت پیشرفته آن، شناسایی شدن این جنگنده روسی با حسگرها را دشوار می کند. این جنگنده همچنین از تکنولوژی بردار رانش برای افزایش قدرت مانور استفاده می کند. Su-57 با سقف پرواز ۶۷,۰۰۰ فوت، حداکثر سرعت ۲ ماخ و مجموعه ای چشمگیر از تسلیحات روی ۸ نقطه اتصال، دارایی بسیار خوبی در زرادخانه روسیه است. با این حال، روسیه در استقرار این هواپیمای پیشرفته محتاط است، زیرا از دست دادن یک هواپیما در منطقه مورد مناقشه اوکراین، مزیت اطلاعاتی قابل توجهی برای دشمنان این کشور ایجاد می کند. این احتیاط در سال ۲۰۲۲ زمانی که یک Su-57 بدون ورود به محدوده سیستم های دفاع ضد هوایی اوکراین، با موشک های خود به اهدافی در داخل این کشور حمله کرد، مشهود بود. قیمت این هواپیما می تواند نشانه ای از کیفیت ساخت و توانمندی های آن باشد. با قیمت ۳۴ تا ۵۵ میلیون دلار برای هر فروند ، سخت است باور کنیم که با هواپیمای ۳۵۰ میلیون دلاری F-22 برابری کند. با این حال، روسیه قصد دارد تا سال ۲۰۲۸ دستکم ۷۶ فروند از این جنگنده در زرادخانه خود داشته باشد. Mobile/Desktop Ads (Rectangle) Native Ads /**/ !function(e,t,n){e.yektanetAnalyticsObject=n,e[n]=e[n]||function(){e[n].q.push(arguments)},e[n].q=e[n].q||[];var a=t.getElementsByTagName("head")[0],r=new Date,c="https://cdn.yektanet.com/superscript/yXK3MwAH/article.v1/yn_pub.js?v="+r.getFullYear().toString()+"0"+r.getMonth()+"0"+r.getDate()+"0"+r.getHours(),s=t.createElement("link");s.rel="preload",s.as="script",s.href=c,a.appendChild(s);var l=t.createElement("script");l.async=!0,l.src=c,a.appendChild(l)}(window,document,"yektanet"); /**/ Mobile Position (Square) 3 برچسب‌هاجنگ, روسیه, هواپیما∎​