خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها- حامد عربزاده: ۲۱ فوریه روز جهانی زبان مادری، فرصتی ارزشمند برای یادآوری اهمیت زبان‌هایی است که هرچند ممکن است جمعیت کمی به آن‌ها سخن بگویند، اما حامل هویت، تاریخ و فرهنگ ملت‌ها و جوامع مختلف هستند.

در این روز جهانی، پرداختن به زبان‌ها و گویش‌های محلی ایران اهمیت دوچندانی می‌یابد؛ زبان‌هایی که هر یک بخشی از تنوع زبانی و فرهنگی کشور ما را تشکیل می‌دهند. در این میان، زبان خارگی، زبان بومی مردم جزیره خارگ در خلیج فارس، نمونه‌ای شاخص از گنجینه‌های زبانی است که نیازمند توجه و حفاظت است.

زبان خارگی تنها یک گویش محلی نیست؛ بلکه صدایی زنده از دل تاریخ جزیره خارگ است. جزیره‌ای که قرن‌ها در مسیر تجارت دریایی و ارتباطات فرهنگی ایران با دیگر کشورهای حوزه خلیج فارس، هند و شرق آفریقا قرار داشته و در دوره‌های مختلف تاریخی، نقشی کلیدی در تبادلات منطقه‌ای ایفا کرده است.

از منظر تاریخی، خارگ در دوره‌های مختلفی همچون دوران هخامنشیان، ساسانیان و دوره اسلامی، اهمیت راهبردی خود را حفظ کرده است. حضور پرتغالی‌ها و هلندی‌ها در قرون گذشته و رقابت‌های استعماری بر سر تسلط بر مسیرهای تجاری خلیج فارس نیز بر بافت زبانی خارگ تأثیر گذاشته است.

زبان خارگی در دل خود ردپای این تاریخ پرفراز و نشیب را حفظ کرده و به‌عنوان زبانی زنده، روایتگر بخشی از تعاملات تاریخی و فرهنگی منطقه است.

زبانی خارگی تلفیقی از تاریخ و فرهنگ

یکی از کارشناسان حوزه زبان و ادب فارسی به خبرنگار مهر گفت: از منظر علمی، زبان خارگی به‌دلیل موقعیت خاص جزیره خارگ، تحت تأثیر زبان‌ها و گویش‌های متعددی قرار گرفته است.

حسن رضایی اضافه کرد: در این زبان می‌توان نشانه‌هایی از فارسی باستان و میانه، واژگان عربی و تأثیرات زبانی ناشی از ارتباطات تجاری با هند و شرق آفریقا را مشاهده کرد.

وی ادامه داد: برخی اصطلاحات و ساختارهای زبانی خارگی یادگار دوره‌هایی است که خارگ بخشی از شبکه تجاری دریایی بزرگ‌تری بود.

این نویسنده حوزه ادبیات افزود: زبان خارگی با واژگان منحصربه‌فرد و تلفظ‌های خاص خود، نقشه‌ای زنده از تحولات زبانی جنوب ایران را پیش چشم ما می‌گذارد.

وی بیان کرد: برای زبان‌شناسان، این زبان همچون آزمایشگاهی طبیعی است که می‌توان در آن تأثیرات زبانی ناشی از تجارت، مهاجرت و استعمار را مشاهده و تحلیل کرد.

زبان مادری ستون هویت و حافظه فرهنگی

روز جهانی زبان مادری یادآور این حقیقت است که هر زبان محلی، بیش از مجموعه‌ای از کلمات و قواعد دستوری است. زبان مادری هر جامعه حامل حافظه تاریخی، هویت فرهنگی و شیوه‌های خاص نگاه به جهان است. زبان خارگی نیز چنین نقشی را برای مردم جزیره خارگ ایفا می‌کند.

ضرب‌المثل‌ها، داستان‌های محلی، ترانه‌های بومی و حتی نحوه بیان احساسات و باورهای مردم خارگ، همگی در بستر زبان خارگی شکل گرفته‌اند.

این زبان به مردم خارگ احساس تعلق می‌دهد و آنان را به سرزمین مادری و پیشینه تاریخی‌شان پیوند می‌دهد. در واقع، زبان خارگی آیینه‌ای است که فرهنگ و جهان‌بینی خاص مردم این جزیره را بازتاب می‌دهد.

ضرورت حفاظت از زبان خارگی

یکی از ساکنان جزیره خارگ به خبرنگار مهر گفت: با وجود ارزش‌های زبانی و فرهنگی، زبان خارگی همچون بسیاری از زبان‌ها و گویش‌های محلی، با چالش‌های متعددی روبه‌رو است.

حیدر گشتاسب ادامه داد: گسترش زبان‌های رسمی و غالب، تأثیر رسانه‌ها و فضای مجازی، مهاجرت و تغییر سبک زندگی، همگی عواملی هستند که تهدیدی برای پویایی زبان خارگی محسوب می‌شوند.

وی افزود: از منظر علمی، هر زبان محلی حاوی داده‌هایی ارزشمند درباره روندهای تاریخی مهاجرت، تجارت و تعاملات فرهنگی است. از دست رفتن زبان خارگی، به معنای از دست رفتن بخشی از داده‌های زبانی است که می‌تواند سرنخ‌هایی درباره تحولات تاریخی منطقه خلیج فارس به ما بدهد.

گشتاسب بیان کرد: ضروری است که برای حفظ این زبان ارزشمند، اقداماتی همچون مستندسازی واژگان و قواعد زبان خارگی، آموزش آن در مدارس جزیره، تولید محتوای فرهنگی و رسانه‌ای به زبان خارگی و برگزاری جشنواره‌های فرهنگی صورت گیرد.

وی افزود: همچنین حمایت از پژوهش‌های دانشگاهی در حوزه زبان‌شناسی و مردم‌شناسی می‌تواند به حفظ و احیای این گویش کمک کند.

نکوداشت زبان خارگی

لطف‌الله علی‌پور رئیس شورای اسلامی شهر خارگ در گفتگو با خبرنگار مهر از برگزاری سومین نکوداشت زبان خارگی در این جزیره خبر داد.

وی با تأکید بر اهمیت پاسداشت زبان و فرهنگ بومی خارگ اظهار داشت: زبان خارگی، بخشی از هویت تاریخی و فرهنگی این جزیره است و برگزاری این نکوداشت، فرصتی برای حفظ، معرفی و انتقال آن به نسل‌های آینده خواهد بود.

علی‌پور با اشاره به برنامه‌های پیش‌بینی‌شده در این رویداد افزود: در این نکوداشت، پژوهشگران، هنرمندان و علاقه‌مندان به فرهنگ بومی گرد هم خواهند آمد تا در قالب سخنرانی‌ها، نمایش‌ها و برنامه‌های ویژه، به بررسی جایگاه زبان خارگی و راهکارهای حفظ و ترویج آن بپردازند.

رئیس شورای شهر خارگ همچنین از حمایت و همکاری دستگاه‌های اجرایی و فرهنگی برای برگزاری هرچه بهتر این مراسم قدردانی کرد و ابراز امیدواری کرد که این رویداد، گامی مؤثر در راستای حفظ میراث ناملموس جزیره خارگ باشد.

روز جهانی زبان مادری به ما یادآوری می‌کند که تنوع زبانی بخشی از ثروت فرهنگی بشریت است. هر زبان و گویش محلی دریچه‌ای منحصربه‌فرد به جهان است و نابودی هر یک از آن‌ها، به معنای بسته شدن یک پنجره به بخشی از تجربه انسانی است.

زبان خارگی، به‌عنوان زبان بومی جزیره خارگ، حامل بخشی از هویت و تاریخ جنوب ایران است. در کنار اهمیت اقتصادی و استراتژیک خارگ، زبان و فرهنگ مردم آن نیز بخشی از میراث فرهنگی ما است که باید حفظ شود. اگر امروز برای پاسداشت زبان خارگی گام برنداریم، فردا شاید تنها در صفحات کتاب‌های تاریخی و مطالعات زبان‌شناختی ردپایی از آن باقی بماند.

پاسداری از زبان خارگی، پاسداری از هویت، تاریخ و فرهنگ خلیج فارس است؛ هویتی که همچون مرواریدی در دل این آب‌ها می‌درخشد و سزاوار آن است که برای نسل‌های آینده حفظ شود.