طی چند سال گذشته، ترکیه یکی از مهم‌ترین، نزدیک‌ترین و آسان‌ترین مقصدهای مهاجرتی برای مردم ایران بوده است، مردمی که نبود آزادی‌های مدنی، مشکلات اقتصادی، بحران بیکاری و عدم احساس امنیت اجتماعی و سیاسی آن‌ها را به نقاط دور و نزدیک جهان کوچانده است.
بعد از پایان همه‌گیری کرونا اما دولت ترکیه تغییرات اساسی در روند پذیرش مهاجران، به‌ویژه افرادی که با اقامت‌های کوتاه‌مدت در این کشور ساکن بودند، ایجاد کرد.
همزمان با تغییر قوانین مهاجرتی، سوداگران و کسانی که از ناآگاهی و استیصال مردم سود می‌بردند، بارها و بارها پول افرادی را که به‌دنبال تمدید اقامت‌های کوتاه‌مدت خود بودند، گرفتند اما مجوز اقامتی برای آن‌ها ارائه نکردند.
مریم دهکردی - ایران وایر
از زمان تغییر قوانین مهاجرتی در ترکیه در سال ۲۰۱۹ تاکنون خانواده‌های ایرانی زیادی موفق نشدند اقامت توریستی (کوتاه‌مدت) خود را تمدید کنند.
اقامت توریستی یکی از ساده‌ترین و کم‌دردسرترین انواع اقامت در ترکیه بود که پیش از این ابتدا به صورت یک‌ساله صادر می‌شد و بعد از اتمام هم به راحتی قابل تمدید بود. کافی بود متقاضیان به‌صورت قانونی وارد خاک ترکیه شوند، مدارک مورد نیاز و یک اشتراک بیمه را به اداره مهاجرت ارائه کنند، هزینه‌های مورد نیاز برای صدور کارت را پرداخت کرده و اقامت کوتاه مدت خود را دریافت کنند.
«مهشاد»، دختر جوان ۱۸ سالهای است که سه سال قبل همراه با پدر و مادرش به ترکیه مهاجرت کرده است. او به ایران‌وایر می‌گوید: «وقتی به ترکیه آمدم یک‌سال اول برای آموزش زبان وقت گذاشتم و مدرسه را از دست دادم. بعد از آن در مدرسه ثبت نام کردم. همه‌چیز خوب پیش می‌رفت تا این‌که اقامتم تمام شد. این نوبت که برای تمدید اقامت مراجعه کردم، گفتند ۱۸ سالت گذشته و دیگر تحت اقامت والدینت به تو مجوز اقامت نمی‌دهیم. فقط شش ماه باقی مانده تا من دیپلمم را بگیرم و بعد از آن به عنوان دانشجو درخواست اقامت می‌کنم اما اداره مهاجرت می‌گوید احتمال این‌که پرونده من رد شود و من ناچار به ترک ترکیه شوم زیاد است.»
یکی از مشاوران اداره مهاجرت ترکیه در آنکارا به ایران‌وایر می‌گوید: « از نظر قانونی فرزندان تا ۲۰ سالگی به شرطی که مشغول به تحصیل در مقطع دبیرستان باشند فرزند وابسته به والدین به حساب می‌آیند و باید اقامت‌شان تحت اقامت والدین تمدید شود اما در دو سال گذشته افسران اداره مهاجرت به همه افراد بالای ۱۸ سال حتی در صورت دانش‌آموزی تحت کفالت والدین‌شان اقامت نمی‌دهند و می‌گویند باید به‌صورت مستقل برای اقامت اقدام کنند.»
او البته تایید می‌کند که حتی در این‌صورت نیز تایید اقامت چنین شخصی به نظر کارشناسان اداره مهاجرت وابسته است: «این فرد با توجه به نظر کارشناس اداره مهاجرت باید از خاک ترکیه خارج و دوباره وارد شود و دوباره درخواست اقامت کند. ممکن است چون پیش از این تحت اقامت والدینش اقامت توریستی داشته، درخواستش رد شود. شاید هم چون خودش مستقل برای اولین‌بار درخواست می‌کند اقامتش پذیرفته شود اما در این مورد نمی‌شود نظر قطعی داد. همه‌چیز به نظر کارشناسان اداره مهاجرت باز می‌گردد.»
مطالب بیشتر در سایت ایران وایر
به گفته این مشاور شاغل در اداره مهاجرت آنکارا تمدید اقامت کوتاه‌مدت توریستی در هر شهر نسبت به شهر نیز تفاوت می‌کند: «در شهرهای آنکارا، استانبول و ازمیر به‌طور کلی صدور اقامت توریستی برای مهاجران با حساسیت‌های بیشتری همراه است. شهرهای کوچکتر حساسیت‌های کمتری دارند. این فقط خاص اقامت توریستی نیست. در مورد اقامت‌های بلندمدت مثل اقامت دانشجویی و ملکی شهر محل اقامت و حتی گاهی محله در تایید یا رد اقامت اثر دارد.»
اقامت توریستی با تعهد مالی
«سعید» و همسرش «طوبی» دو ایرانی ساکن آلانیا در ترکیه هستند. سعید به ایران‌وایر می‌گوید: «همسرم چند ماه قبل از من به آلانیا آمد. قرارداد خانه و اشتراک‌های برق و گاز و آب و اینترنت همه به نام همسرم است. بار آخری که می‌خواستیم اقامت‌مان را تمدید کنیم به همسرم گفتند برای تو یک سال تمدید می‌کنیم اما برای همسرت نه مگر این‌که یک تعهد محضری بدهی که مسوولیت‌های مالی و کیفری شوهرت را قبول می‌کنی.»
به گفته سعید او و همسرش به یکی از دفاتر «نوتر» رسمی در شهر مراجعه کردند و همسرش این تعهد رسمی را امضا کرد: «بعد از ارائه این تعهد به اداره مهاجرت اقامت توریستی ما یک‌سال دیگر تمدید شد اما نمی‌دانیم آیا برای سال بعد نیز چنین امکانی وجود دارد یا نه.»
اقامت توریستی چیست؟
اقامت توریستی به‌نوعی از اجازه اقامت در ترکیه گفته می‌شود که از طریق اجاره ملک و سکونت در آن به افراد متقاضی اعطا می‌شود. شمار زیادی از ایرانیانی که به ترکیه مهاجرت کرده‌اند تا پیش از سال ۲۰۲۱ با اخذ اقامت توریستی در شهرهای بزرگ این کشور از جمله استانبول، آنکارا و آنتالیا خانه و زندگی جدید برای خود تشکیل دادند. این نوع اقامت‌ها یک ساله و دو ساله بودند اما افراد می‌توانستند با پرداخت حق خاک آن را تا سالهای متوالی تمدید کنند.
سال ۲۰۱۹ قانون «اتباع خارجی و حفاظت بین‌المللی» ترکیه تغییر کرد. بر اساس تغییرات تازه، اخذ و تمدید اقامت توریستی یک ساله و دو ساله اتباع خارجی در این کشور فقط مختص اتباع کشورهای اروپایی، روسیه و چین شد و از فروردین ۱۴۰۱ تمدید بسیاری از درخواست‌‌‌های اقامت توریستی در این کشور انجام نشد.
آمارهای رسمی دولت ترکیه نشان می‌دهد که بیش از چهار میلیون مهاجر در قالب پناهجو، توریست، سرمایه‌گذار، دانشجو و شهروند در این کشور زندگی می‌کنند.
اداره مهاجرت ترکیه در سال ۲۰۲۴، آمار ایرانیان مقیم این کشور را ۹۶ هزار نفر اعلام کرد در حالی که این رقم تا پیش از اعمال قوانین جدید در سال ۲۰۲۱ نزدیک به ۱۲۰ هزار نفر بود.
رد اقامت و اخراج ظرف مدت ۱۰ روز
دولت ترکیه به افرادی که اقامت توریستی آن‌ها رد می‌شود، ده روز فرصت می‌دهد خاک این کشور را ترک کنند، افرادی که خانه‌ای در اجاره دارند، فرزندان‌شان در مدارس ترکیه در حال تحصیل هستند و بعد از چند سال حضور در این کشور در آن زندگی ساخته‌اند. بسیاری از آن‌ها گرفتار سوداگران و افراد سودجو می‌شوند که ادعا می‌کنند برای تمدید اقامت آن‌ها راه‌حل‌هایی دارند، برخی هم به ناچار چوب حراج به زندگی‌های خود می‌زنند و به ایران باز می‌گردند.
«عباس»، مردی ۴۵ ساله و پدر یک دختر ۱۲ ساله است. فرزند او در پایه ششم یکی از مدارس آنکارا درس می‌خواند. عباس اوایل بهمن ۱۴۰۲ با پیام نقص در پرونده اقامت به اداره مهاجرت آنکارا دعوت شد: «افسر پرونده گفت اقامت شما به احتمال زیاد تمدید نمی‌شود چون بچه محصل داری پیشنهاد ما این است درخواست را باطل کنی به ایران بروی و برگردی و مجددا درخواست بدهی شاید مثل فردی که اولین‌بار است تقاضا می‌دهد با شما برخورد شود.»
او بعد از شنیدن این موضوع به یکی از شرکت‌هایی که خدمات اقامتی و حقوقی ارائه می‌کنند، مراجعه می‌کند: «توی آن شرکت فردی بود که به من گفت صبر کنم درخواستم رد بشود بعد اعتراض بزنم و تا دادگاه تشکیل شود دو سه ماهی وقت می‌خری و درس بچه‌ات تمام می‌شود، بعد می‌توانید با هم خروج بزنید. فکر کردم خوب است و وقتی برگردم دوباره درخواست اقامت می‌دهم.»
به گفته عباس اما بعد از رد درخواست تنها ده روز به او فرصت ترک خاک دادند: «اعتراض کردیم. یک ماه بعد رای دادگاه هم آمد و آن‌چه اداره مهاجرت گفته بود تایید شد. هم جریمه ماه‌هایی که بدون اقامت در ترکیه بودیم را پرداختیم هم کلی هزینه دادگاه دادیم تازه موقع خروج فهمیدیم که تا سه ماه امکان بازگشت به خاک ترکیه را نداریم. اگر قبل از تمام شدن موعد اقامت از ترکیه خارج و وارد شده بودم، می‌توانستم درخواست مجدد بدهم و حتی نود روز هم بدون اقامت به شکل قانونی اقامت داشتم.»
کلاهبرداران در کمین متقاضیان اقامت کوتاه مدت
«رضا»، مرد جوانی است که به مدت ۶ سال اقامت توریستی خود را بدون مشکل تمدید می‌کرد. او در سال ۱۴۰۲ با فردی آشنا شد که مدعی بود پلیس است: «به من گفت بعد از شش سال اقامت توریست چرا اقامت بلندمدت نمی‌گیری؟ من شرایط را نمی‌دانستم. ایشان خیلی قابل اعتماد به‌نظر می‌آمد. یکی از دوستانم که وکیل بود، می‌گفت چند تا از پرونده‌هایشان را که به بن‌بست خورده حل کرده، نفوذ دارد. ما هم ۲۵۰۰ دلار دادیم اما درخواست اقامت من در اداره مهاجرت رد شد. نه خودش را دیگر پیدا کردم نه دوستم که ضمانتش را کرد تعهدی داشت. گفت می‌خواستی قبول نکنی.»
پهن کردن دام برای مهاجر مستاصل اتفاقی تکرار شونده در داستان‌های ایرانیان ترکیه است. نگاهی به کانال‌های تلگرامی مهاجران ایرانی در ترکیه نشان می‌دهد اغلب آن‌ها تحت تاثیر افرادی که مدعی هستند در ادارات پلیس، شرکت‌ها و نهادهای وابسته به وزارت کشور سمت یا روابطی دارند بخشی از سرمایه و زمان خود را از دست داده و در نهایت هم با رد درخواست مواجه شده‌اند.
«سعید»، مترجم اسناد رسمی در آنکاراست. او به ایران‌وایر می‌گوید: «در سالهای اخیر آن‌قدر این نوع کلاهبرداری‌ها زیاد شده که اداره امنیت ترکیه، بانک‌ها و اغلب نهادهای دولتی به‌صورت دوره‌ای برای همه تلفن‌های همراه فعال پیام‌های هشدار مبنی بر این‌که مطلقا به افرادی که خود را پلیس یا کارمند دولت معرفی می‌کنند و در ازای وعده انجام کاری پول دریافت می‌کنند، اعتماد نکنید، می‌فرستند.»
به گفته سعید اغلب کسانی که در ازای تمدید اقامت توریستی یا رفع ریجکتی از پرونده مهاجران پول دریافت می‌کنند به این‌که این افراد ناچارند ظرف مدت کوتاهی خاک ترکیه را ترک کنند واقفند: «این افراد می‌دانند کسی که فقط ده روز برای ترک اینجا فرصت دارد وقت دنبال آن‌ها گشتن و هزینه برای شکایت علیه آن‌ها را ندارد. اصلا خط قرمز افراد مهاجر باید این باشد که فرد وعده‌دهنده بر این‌که پول نقد بگیرد اصرار می‌کند چون هدفش این است که سند و مدرکی در دست مهاجران مستاصل نباشد.»