تور خاورمیانه‌ای مارک روبیو، وزیر خارجه جدید ایالات متحده، در شرایطی آغاز شده که طرح ادعایی ترامپ در باب غزه حاشیه‌ساز شده و واکنش‌های منفی زیادی را بالاخص توسط متحدان سنتی امریکا، یعنی بازیگران حاشیه خلیج‌فارس به دنبال داشته است. با این همه روبیو با تمرکز بر همین طرح ادعایی ابتدا وارد سرزمین‌های اشغالی شد و پس از آن به عربستان سفر کرد.
به گزارش اعتماد، این در حالی است که آینده فاز دوم آتش‌بس در غزه و آزادی گروگان‌ها هنوز در هاله‌ای از ابهام قرار دارد و کشور‌های عرب حاشیه خلیج‌فارس نیز با ارایه طرحی عربی تلاش دارند تا ترامپ را متقاعد کرده و به نسخه پرحاشیه و پرهزینه رییس‌جمهوری امریکا که هدفش تعریف خاورمیانه‌ای جدید است، پایان دهند. تلاش‌هایی که نتایجش مبهم است و می‌تواند کنش‌ها و واکنش‌های منطقه‌ای را به اشکال مختلف تحت تاثیر قرار دهد.
به این بهانه با هدف واکاوی اولین سفر خارجی روبیو به خاورمیانه با عبدالرضا فرجی‌راد، استاد ژئوپلیتیک، گفت‌و‌گو کرده‌ایم. فرجی‌راد طی این گفت‌و‌گو ضمن اشاره به تغییر رویکرد‌ها و سیاست‌های خاورمیانه امریکا به واسطه به قدرت رسیدن دونالد ترامپ، رییس‌جمهور جدید بر این باور است که احتمالا در آینده شاهد تلاش‌های امریکا برای تقویت روزافزون اسراییل خواهیم بود.
با این همه به باور این استاد ژئوپلیتیک، هر اندازه ایالات متحده بر حمایت از اسراییل متمرکز باشد، کشور‌های عرب حاشیه خلیج‌فارس این توان را دارند تا با همگرایی فزاینده، نسخه رییس‌جمهوری ایالات متحده را خنثی کنند. مشروح این گفت‌و‌گو را در ادامه می‌خوانید.
سفر وزیر امور خارجه امریکا به خاورمیانه در شرایطی انجام شده که طرح ترامپ درباره غزه حاشیه‌ساز شده است، حال شما این سفر را در این بازه زمانی چگونه ارزیابی می‌کنید؟
اولین سفر آقای روبیو به خاورمیانه بعد از انتصاب ایشان به سمت وزارت خارجه، به تل‌آویو صورت گرفته است. این سفر نشان‌دهنده هماهنگی امریکا و اسراییل در سطوحی بالاست و به نوعی دو بازیگر به دنبال جنگی روانی علیه دیگر کشور‌های منطقه هستند. این در حالی است که سیاست‌های امریکا در دوره‌های مختلف تغییراتی داشته است.
در دوران بایدن، تلاش بر این بود که از درگیری مستقیم میان بازیگران منطقه جلوگیری شود، اما در دوران ترامپ، سیاست‌ها به‌گونه‌ای طراحی شده که اسراییل برای ماجراجویی‌های بیشتر در منطقه آماده‌تر باشد. در واقع به نظر می‌رسد با این سفر مهم مقام امریکایی به خاورمیانه، اکنون واشنگتن، اسراییل را برای جنگ آماده می‌کند. فارغ از آن سفر آقای روبیو به اسراییل همچنین در سایه مساله غزه انجام شده است.
طرحی که ترامپ به اسراییل ارایه کرده، با مخالفت‌هایی از سوی کشور‌های عربی مانند مصر، اردن و عربستان روبه‌رو شده است. از همین رو آقای روبیو با مقام‌های اسراییلی در این باره مشورت کرده تا راهکار‌هایی برای مواجهه با مخالفت‌های بازیگران عرب پیدا کند. در مقابل کشور‌های عربی در حال تدوین طرحی جدید به جای طرح ترامپ هستند که در آن کشور‌های عربی مسوول بازسازی غزه خواهند بود. این طرح شامل ارایه کمک‌های اقتصادی توسط بازیگران عرب به ویژه مصر است، به‌طوری که غزه به شکلی مشارکتی بازسازی شود و در آینده با همکاری کشور‌های اروپایی نیز روند بازسازی ادامه پیدا کند.
هدف از این طرح این است که حماس از این فرآیند کنار گذاشته شود. این در حالی است که اخیرا خبری منتشر شده مبنی بر اینکه حماس اعلام کرده در آینده سیاسی غزه نقشی نخواهد داشت. اگر این خبر صحت داشته باشد، نشان‌دهنده شکل گیری هماهنگی میان حماس، قطر، اردن و مصر است تا تنش‌ها کاهش یابد و طرح کشور‌های عربی به جای طرح ترامپ به نتیجه برسد. فارغ از گزاره‌هایی که بدان‌ها اشاره کردم، نکته‌ای که باید توجه داشت، این است که روبیو پس از سفر به اسراییل، به عربستان و امارات رفته است.
در این راستا باید گفت عربستان نیز به‌طور مشخص در حال حاضر تمایل دارد نقش میانجیگر بین ایران و امریکا را ایفا کند و در مذاکرات مربوط به اوکراین نیز می‌خواهد نقش‌آفرین باشد. این مساله برای عربستان یک فرصت مهم است تا در دو بحران بین‌المللی نقش آفرینی کند. همزمان باید گفت که امارات نیز از جمله کشور‌های دیگری است که روبیو به آنجا سفر کرده است. باید گفت امارات حامی اسراییل است و برخی مقامات اماراتی از طرح ترامپ نیز در خصوص غزه حمایت کرده‌اند. تیم ترامپ با لحاظ کردن این حمایت‌ها از سوی کشور‌های منطقه در تلاش است بحران‌ها را تشدید کند و البته که مشخص نیست که این تنش‌ها به کجا خواهد رسید.
به موضع حماس اشاره کردید، با این همه گروهی از تحلیلگران بر این باورند که یکی از موانع در برابر اجرای طرح ترامپ برای غزه مساله آتش‌بس و رویکرد حماس است، به بیانی دیگر این احتمال وجود دارد که حماس در واکنش به تلاش‌ها برای اجرایی شدن طرح ادعایی رییس‌جمهوری امریکا آتش‌بس را به حالت تعلیق درآورد و جنگ از سر گرفته شود، تحلیل شما در این باره چیست؟
بله، در مورد درگیری‌ها در غزه چند احتمال مختلف وجود دارد. یکی از این احتمالات این است که ترامپ به دلیل عدم تمایل به شروع جنگ، تلاش دارد که مسائل را به نفع اسراییل به پایان برساند. همچنین احتمال دیگر این است که او در تلاش است تا مساله آوارگان غزه را به نحوی مدیریت کرده و حتی شاید به نوعی فشار وارد کند تا حماس در این فرآیند دیگر وجود نداشته باشد. با این حال، ترامپ بیشتر به دنبال جلوگیری از آغاز درگیری‌های جدید است تا در نهایت به عنوان یک پیروز جایزه صلح نوبل را دریافت کند.
بنابراین احتمال شروع مجدد درگیری‌ها همانند گذشته اندک است، گرچه امکان وقوع درگیری‌های پراکنده وجود دارد. یکی از دلایل اینکه ترامپ نمی‌خواهد درگیری‌ها آغاز شوند، نگرانی از تکرار حملات موشکی از سمت غزه به کشتی‌های امریکایی و اسراییلی توسط حوثی‌ها در دریای سرخ است. او به دنبال این است که آرامش در خاورمیانه برقرار شود و از افزایش تنش‌های جدید جلوگیری کند. در عین حال، ترامپ در تلاش است که صلح در اوکراین برقرار و روسیه به نوعی پیروز شود، در حالی که در خاورمیانه نیز آرامش به نفع اسراییل برقرار شود. در این راستا، ترامپ احتمالا به دنبال راه‌حل‌هایی برای مساله فلسطین است تا بتواند با کمترین چالش اهداف مورد نظر تل‌آویو را تامین کند.
در شرایط کنونی کشور‌های حاشیه خلیج‌فارس بالاخص عربستان و امارات، مصر و اردن نیز صراحتا با طرح غزه مخالفت کرده و قرار است ۲۰ فوریه در این باره نشستی برگزار کنند، پلن کاخ سفید برای عبور احتمالی از این مخالفت‌خوانی‌ها چیست؟
به باورم اعراب احتمالا طرح جدیدی که خود در حال تدوین آن هستند را می‌پذیرند. امریکا احتمالا منتظر است تا جزییات این طرح جدید را بررسی کند و همزمان این احتمال نیز وجود دارد که در آینده تنش‌ها میان امریکا و کشور‌های عربی و اسراییل افزایش یابد. از طرفی، امریکا نمی‌خواهد که سطح تنش‌ها آنقدر بالا بگیرد که شرایط منطقه دوباره متشنج شود. اردن و مصر که از متحدان اصلی امریکا به شمار می‌روند، نیز در این فرآیند نقش خواهند داشت. هر چند ترامپ در بیشتر مواقع تنها به منافع خود نگاه می‌کند و به مسائل دیگر چندان توجه ندارد، اما اعراب احتمالا طی نشستی که در ۲۰ فوریه دارند، درصددند تا طرح خود را ارایه دهند. احتمالا کشور‌های مسلمان دیگری نیز از این طرح حمایت خواهند کرد.
در این بین خبری منتشر شد مبنی بر اینکه حماس نیز اعلام کرده که در دولت آینده غزه حضور نخواهد داشت که این موضع می‌تواند به اعراب کمک کند تا به بهانه جویی‌های نتانیاهو و ترامپ پایان داده و فضا را برای تغییرات بیشتر فراهم کند. با این روند ترامپ ممکن است از طرح جنجالی خود عقب‌نشینی کند.
آیا این احتمال وجود دارد تا امریکا و اعراب برای تغییر ادعایی شکل خاورمیانه در باب طرحی معتدل به اجماع دست یابند؟ اگر این سناریو محقق شود آینده حماس را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
به نظر می‌رسد تاکنون نیز تغییرات زیادی در خاورمیانه به وقوع پیوسته است. در لبنان، فشار‌ها بر حزب‌الله بیشتر شده است. در سوریه، تحولات مورد نظر در هماهنگی با ترکیه و اعراب رخ داد. در عراق، فعالیت‌های گروه‌های مقاومت مانند حشدالشعبی کاهش یافته است. در غزه، حماس اعلام کرده است که در دولت آینده حضور نخواهد داشت، اما آینده حماس همچنان در هاله‌ای از ابهام قرار دارد. این گروه باید سیاستی در پیش بگیرد که بهانه‌ها را از دست نتانیاهو و ترامپ بگیرد.
اگر ترامپ پیروز نمی‌شد، حماس می‌توانست همچنان به مقاومت خود ادامه دهد و با کرانه غربی، دولت مشترکی تشکیل دهد. اما اکنون که ترامپ به قدرت رسیده، طرح‌های جنجالی او می‌تواند وضعیت را پیچیده‌تر کند. نتانیاهو نیز ممکن است در صورتی که بهانه‌ای پیدا کند، بار دیگر غزه را هدف حملاتش قرار دهد.
با این حال، به نظر می‌رسد که بهترین گزینه برای حماس این باشد که به‌طور موقت نقش نظاره‌گر را ایفا کند، چراکه این گروه همچنان حضور دارد و مبارزان خود را حفظ کرده و از درگیری‌های جدید جلوگیری می‌کند. در همین راستا، اعراب می‌توانند کمک کنند تا منطقه غزه تحت کنترل کرانه غربی قرار گیرد و یک دولت واحد شکل بگیرد. در باب آینده حماس باید گفت این گروه می‌تواند در این دولت حضور داشته باشد و هواداران خود را حفظ کند. به عبارتی دیگر هماهنگی احتمالی میان کشور‌های عربی و فشار‌هایی که از سوی این بازیگران از طرق سازمان کنفرانس اسلامی به اسراییل و غرب تحمیل می‌شود، می‌تواند اجرای طرح ترامپ در مورد غزه را دچار مشکل کند. در نهایت اگر تمامی کشور‌های اسلامی و عرب بخواهند، ترامپ دیگر قادر نخواهد بود طرح خود را در این زمینه به غزه تحمیل کند.