به گزارش خبرگزاری حوزه، مرحوم آیت الله محمدعلی ناصری از اساتید اخلاق حوزه در یکی از دروس اخلاق خود به موضوع «توکل بر خدا و نقش اسباب در زندگی انسان» پرداختند که متن آن بدین شرح است:

حضرت سجاد علیه‌السلام در دعای مکارم الاخلاق از خدا می‌خواهد که «اللَّهُمَّ اجْعَلْنِی أَصُولُ بِک عِنْدَ الضَّرُورَةِ»؛ خدایا در گرفتاری‌ها توفیق ده تا ملاذ و ملجأ من تو باشی.

این دعای پرمحتوا اشاره به نیاز انسان به توجه و ارتباط مستقیم با خداوند در زمان مشکلات دارد. این در حالی است که در همه شرایط باید به خدا توکل کرد، زیرا جمیع امور در دست اوست.

* توکل بر خدا در مشکلات

در تعقیب نماز مغرب، می‌خوانیم «الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی یَفْعَلُ مَا یَشَاءُ وَ لاَ یَفْعَلُ مَا یَشَاءُ غَیْرُهُ»، ستایش مخصوص خداوندی است که آنچه می‌خواهد محقق می‌شود نه آنچه غیر او بخواهد. این یادآوری از قدرت مطلق خداوند، انسان را به توکل و ایمان به اراده خداوند در تمام امور زندگی رهنمون می‌کند. داستان حضرت ابراهیم و اسماعیل نیز همین نکته را تبیین می‌کند که خداوند در نهایت، چاقویی که برای قربانی شدن حضرت اسماعیل آماده بود را از عمل بازداشت، چون اراده خداوند غیر از آنچه انسان می‌خواهد است.

قدرت بی‌انتهای خداوند در همه امور

همچنین، یکی از رفقا از خاطره‌ای گفت که در زمان حمله روس‌ها به آذربایجان، در دفاع از وطن بود و در هنگام مواجهه با دشمن، به وضوح مشاهده کرد که همه‌چیز در دست خداوند است. او تعریف کرد که سربازی روسی در حال شلیک به پیشانی او بود، اما تفنگ بارها عمل نکرد و در نهایت، سرباز با عصبانیت او را به زمین زد. این داستان به خوبی نشان می‌دهد که حتی در شرایطی که به نظر می‌رسد مرگ نزدیک است، اگر خدا نخواهد، هیچ چیزی اتفاق نخواهد افتاد.

* الهام از خداوند برای انجام اعمال خیر

مطالبی که به ذهن انسان می‌رسد، از خداوند است. حضرت بقیة الله عجل الله فرجه فرمودند:

«دوستان ما هر عمل خیری که می‌خواهند بکنند، ما به ذهن آنها القاء می‌کنیم». این نکته نشان‌دهنده اهمیت ارتباط معنوی با اهل بیت و ائمه معصومین است که ما را در انجام کارهای نیکو راهنمایی می‌کنند.

عمل خیری که از انسان سر می‌زند، در حقیقت، الهام و هدایت الهی است که از طریق امام زمان علیه‌السلام به انسان‌ها می‌رسد.

* دستیابی به هدایت الهی و شکرگزاری از نعمت‌های خداوند

حضرت ابراهیم علیه‌السلام خطاب به پدرش می‌گوید: «ٱلَّذِی خَلَقَنِی فَهُوَ یَهۡدِینِ وَٱلَّذِی هُوَ یُطۡعِمُنِی وَیَسۡقِینِ وَإِذَا مَرِضۡتُ فَهُوَ یَشۡفِینِ»، که یادآوری از نعمت‌های بی‌شمار خداوند است.

باید شکرگزاری از این نعمت‌ها در قلب انسان وجود داشته باشد و انسان نباید به معصیت کردن بپردازد.

خداوند انسان را به بهترین شکل خلق کرده و همه امور زندگی‌اش از جمله هدایت به ولایت را در دست دارد. این هدایت را باید گرامی داشت و از آن بهره برد.

* ارتباط اسباب و توکل بر خداوند متعال

خداوند همه امور را با اسباب انجام می‌دهد. در روایت آمده است: «أبی اللهُ أَن یَجریَ الأُمور إلّا بأَسْبابِها».

این بدان معناست که ما باید به دنبال اسباب و ابزارهای لازم باشیم، زیرا خداوند با اسباب همه چیز را به انسان می‌دهد.

باید به اسباب عمل کرد، اما توکل بر خداوند باید در پس‌زمینه همه این امور قرار گیرد. برای مثال، خدا می‌تواند بدون اسباب فرزند به انسان بدهد، اما او از اسباب استفاده می‌کند.

لذا در عمل باید دنبال راه و روش خداوند رفت و به اسباب دل نبست.

* درس حضرت موسی درباره دعا و سبب‌شناسی

در بحارالأنوار جلد دوم، امام سجاد علیه‌السلام نقل می‌کند که حضرت موسی علیه‌السلام فردی را دید که در حال دعا بود.

حضرت موسی پس از گذشت چند روز دوباره همان شخص را در همان وضعیت یافت و از خداوند پرسید چرا حاجت او برآورده نمی‌شود؟

خداوند پاسخ داد: «برای اینکه بدون اینکه به دنبال سبب کار رود، از من می‌خواهد». این حدیث نشان می‌دهد که دعا باید همراه با جست‌وجو برای سبب باشد. دعا کردن بدون تلاش برای یافتن سبب، نمی‌تواند نتیجه دهد.

* تواضع در برابر علم پزشکان و شفا از خداوند

در نهایت، باید بدانیم که شفا از خداوند است، ولی خداوند در بسیاری از موارد، اثر شفابخشی را در داروها و پزشکان قرار می‌دهد.

همان‌طور که در داستان حضرت موسی علیه‌السلام آمده است، شفا از خداست و پزشکان باید به خداوند توکل کنند تا در دل‌شان راه‌حل صحیح را برای درمان پیدا کنند.

این درس بزرگ از توحید افعالی است که در دعای امام سجاد علیه‌السلام نیز اشاره شده است.

در مجموع، باید به یاد داشته باشیم که هر عملی که در این دنیا انجام می‌دهیم، از خداست و ما باید به اسباب و وسایل کارها توجه کنیم، اما در عین حال توکل‌مان بر خداوند باشد.

هر چیزی که به نظر می‌رسد در دست ما نیست، در نهایت تحت اراده خداوند قرار دارد و اوست که نتیجه را رقم می‌زند.