در دنیای مدرن، مقابله با گرما به وسایلی مانند کولرهای گازی و یخچال‌ها وابسته است. اما در گذشته، تمدن‌های باستانی بدون وجود برق و تکنولوژی پیشرفته، روش‌های هوشمندانه‌ای را برای خنک کردن شهرها و خانه‌های خود ابداع کردند. از معماری هوشمندانه گرفته تا استفاده از باد، آب و سایه، این راهکارها به قدری کارآمد بودند که امروزه نیز الهام‌بخش معماران مدرن هستند.

چرا خنک کردن شهرها در دوران باستان ضروری بود؟

در گذشته انسان‌ها به جای استفاده از سیستم‌های مکانیکی خنک‌کننده از مصالح ساختمانی خاص، چیدمان هوشمندانه ساختمان‌ها و جریان طبیعی هوا برای کنترل دما استفاده می‌کردند. این روش‌ها نه‌تنها کارآمد بودند، بلکه برخلاف روش‌های مدرن امروزی، هیچ تأثیر منفی بر محیط زیست نداشتند.

تمدن‌های باستانی در نقاط گرمسیری جهان، از بیابان‌های مصر گرفته تا جلگه‌های حاصلخیز بین‌النهرین و شبه‌قاره هند، نیاز مبرمی به روش‌های خنک‌کننده داشتند. حال ببینیم چگونه توانستند بدون برق و تجهیزات مدرن، شرایط زندگی را برای خود قابل تحمل کنند.

۱. مصر باستان: خنک‌سازی با کمک باد و آب

مصریان باستان با استفاده از معماری هوشمندانه، بادگیرها و سیستم‌های تبخیری، بدون نیاز به برق، خانه‌ها و معابد خود را خنک نگه می‌داشتند.

• معماری هوشمندانه و مصالح مقاوم در برابر گرما

در مصر باستان، مردم از آجرهای گلی ساخته شده از خاک رودخانه نیل استفاده می‌کردند. این آجرها عایق حرارتی بسیار خوبی بودند و در طول روز، از ورود گرمای بیرون به داخل خانه‌ها جلوگیری می‌کردند. در شب، همین آجرها گرمای ذخیره‌شده را آزاد می‌کردند و باعث تعادل دمایی می‌شدند.

• ملقف‌ها: برج‌های گیرنده باد

یکی از نوآوری‌های مصری‌ها، استفاده از برج‌های گیرنده باد به نام ملقف بود. این برج‌ها مانند دودکش‌هایی عمل می‌کردند که هوای خنک را از بالا گرفته و به داخل ساختمان هدایت می‌کردند. جریان هوا باعث کاهش دما و تهویه طبیعی فضای داخلی خانه‌ها می‌شد.

• خنک‌سازی با تبخیر آب

مصریان برای خنک کردن فضاهای داخلی، از حصیرهای نی که در آب خیس شده بودند، روی پنجره‌ها استفاده می‌کردند. وقتی باد از میان این حصیرهای مرطوب عبور می‌کرد، باعث تبخیر آب می‌شد و هوای خنک‌تری را وارد خانه‌ها می‌کرد.

۲. بین‌النهرین: شهرهایی با دیوارهای ضخیم و آبراه‌های زیرزمینی

یک قنات در کاشان

تمدن بین‌النهرین، شامل شهرهایی مانند بابل و اور، در یکی از گرم‌ترین و خشک‌ترین مناطق دنیا قرار داشت. مهندسان آن زمان، با استفاده از مصالح مناسب و طراحی شهری هوشمند، گرما را به حداقل می‌رساندند.

• خانه‌هایی با دیوارهای مشترک

یکی از راهکارهای مردم بین‌النهرین، ساخت خانه‌ها به‌صورت چسبیده به یکدیگر بود. این کار باعث می‌شد که نور خورشید به حداقل سطح ممکن از دیوارها برخورد کند و دمای داخلی خانه‌ها کاهش یابد.

• آبراه‌های زیرزمینی و بادگیرها

آن‌ها همچنین از آبراه‌های زیرزمینی (به نام قنات) برای هدایت آب خنک به خانه‌ها استفاده می‌کردند. این سیستم با استفاده از بادگیرها، جریان هوا را از روی این آب‌های خنک عبور می‌داد و سپس به داخل خانه هدایت می‌کرد.

۳. هند باستان: حوضچه‌های آب و دیوارهای مشبک

هند باستان، به دلیل داشتن تابستان‌های بسیار گرم و مرطوب، به راهکارهای هوشمندانه‌ای برای خنک‌سازی نیاز داشت.

• حوضچه‌ها و استخرهای عمومی

در شهرهای هند باستان، حوضچه‌های بزرگی ساخته می‌شد که علاوه بر تأمین آب مورد نیاز، با ایجاد تبخیر، هوای خنکی را در اطراف خود پخش می‌کردند. همچنین، چاه‌های پلکانی یا باوری‌ها در مناطقی با آب‌وهوای خشک ساخته می‌شدند تا آب را در سطح پایین‌تری از زمین نگه دارند و فضای اطراف را خنک کنند.

• دیوارهای مشبک (جالی‌ها)

هند باستان همچنین به تکنیک جالی (دیوارهای مشبک) دست یافت. این دیوارها دارای سوراخ‌های کوچکی بودند که هوا را از بیرون به داخل ساختمان هدایت می‌کردند. طبق اصل ونتوری، زمانی که هوا از این سوراخ‌های باریک عبور می‌کرد، سرعت آن افزایش می‌یافت و باعث خنک شدن فضای داخلی ساختمان‌ها می‌شد.

۴. یونان و روم باستان: فواره‌ها و معماری پایدار

تمدن‌های یونان و روم، به دلیل داشتن آب‌وهوای مدیترانه‌ای، به راهکارهای ویژه‌ای برای خنک نگه داشتن شهرها و ساختمان‌ها نیاز داشتند.

• فواره‌ها و قنات‌ها

رومی‌ها با استفاده از قنات‌ها، آب را از مناطق دوردست به شهرها منتقل می‌کردند. این آب در فواره‌های عمومی جریان داشت و فضای اطراف را خنک می‌کرد. آن‌ها همچنین درون دیوارهای ساختمان‌ها، لوله‌های سفالی قرار می‌دادند تا جریان آب، دمای داخلی ساختمان‌ها را کاهش دهد.

• حیاط‌های مرکزی

در معماری یونانی و رومی، خانه‌ها دارای حیاط‌های مرکزی بودند. این حیاط‌ها باعث می‌شدند که هوای گرم در طول روز بالا رفته و از خانه خارج شود. در شب، وقتی دما کاهش می‌یافت، این فضا هوای خنک را ذخیره می‌کرد و از ورود گرمای روز بعد جلوگیری می‌کرد.

نتیجه‌گیری: درس‌هایی از گذشته برای آینده

روش‌های خنک‌سازی در دوران باستان نشان می‌دهند که بدون استفاده از برق و سیستم‌های مدرن، می‌توان دمای محیط را به شکل کارآمدی کنترل کرد. این تکنیک‌ها، الهام‌بخش معماران امروزی هستند تا شهرهایی پایدارتر و کم‌مصرف‌تر طراحی کنند.

اگر به تاریخ نگاه کنیم، می‌بینیم که بشر همواره توانسته با شرایط اقلیمی خود سازگار شود. شاید اکنون زمان آن رسیده که به جای وابستگی بیش‌ازحد به فناوری‌های پرمصرف، از هوش و خلاقیت پیشینیان برای ایجاد محیطی خنک‌تر و پایدارتر بهره ببریم.

منبع: خبرآنلاین