علم بهطور طبیعی پدیده‌ای آزاد و مستقل است و به درختی در دل جنگل می‌ماند که برای رشد و شکوفایی خود نیاز به فضای آزاد دارد و هر مانعی که در مسیر رشدش قرار بگیرد، منجر به آسیب دیدن و توقف پیشرفت آن خواهد شد.
علم اگرچه تحت تأثیر نظرات و دیدگاه‌های مختلف قرار می‌گیرد، اما در نهایت باید در فضایی آزاد و خالی از ملاحظات غیرعلمی و سیاسی رشد کند؛ متأسفانه در سال‌های اخیر، شرایط بهگونهای پیش رفته که علم دیگر همانند گذشته مستقل و آزاد نبوده و در بسیاری از موارد بهطور ایدئولوژیک به آن نگاه شده است.
ایدئولوژیک کردن علم به این معناست که سعی کرده‌ایم آن را در قالبی خاص قرار دهیم، بهگونهای که اندیشه‌های علمی و پژوهشگران در دانشگاه‌ها و مراکز علمی کشور، مجبور به تبعیت از یک دیدگاه خاص شوند.
علم در فرایند تولید باید در فضایی کاملاً آزاد رشد کند تا بتواند به بهترین شکل ممکن به توسعه و پیشرفت خود ادامه دهد؛ بنابراین وقتی علم و اندیشه علمی به دست ملاحظات سیاسی و ایدئولوژیک گرفتار می‌شود، دیگر به‌عنوان یک پدیده مستقل و آزاد نمی‌تواند به رشد و شکوفایی خود ادامه دهد.
در سال‌های اخیر، ما در عرصه های علمی دچار نوعی انجماد در تفکر و پژوهش شده‌ایم؛ یکی از مسائلی که موجب این انجماد علمی شده، عدم توسعه و تحول در این سال‌هاست؛ در حالی که کتاب‌های بسیاری در زمینه‌های مختلف ترجمه و تألیف شده‌اند، اما هنوز در بسیاری از حوزه‌ها نتواسته‌ایم شاهد پژوهش‌های واقعی و بنیادین باشیم.
پژوهشگرانی که در زمینه مسائل غرب یا در حوزه‌های دیگر فعالیت می‌کردند، به‌مرور زمان از کشور مهاجرت کرده‌اند و اکنون دیگر شاهد افرادی با این ویژگی‌ها در داخل کشور نیستیم؛ در نتیجه، پژوهش‌ها و تفکرات علمی نتوانسته‌اند بهطور کامل و آزاد رشد کنند. دلیل اصلی این مشکل این است که در حوزه‌های علمی، ایدئولوژی‌ها و نیروهای بیرونی سعی دارند تفکرات و فعالیت‌های علمی را در چارچوب‌های خاصی محدود کنند.
این شرایط موجب شده حتی استادان و پژوهشگران نیز مجبور به فعالیت در چارچوب‌های خاصی شوند و توانایی اندیشیدن و پژوهش بهطور آزادانه را از دست بدهند. علاوه بر این موجب شده علم و پژوهش در کشور به‌تدریج به سطحی پایین‌تر از آنچه باید، کاهش یابد. در چنین شرایطی، برخی از نخبگان و پژوهشگران احساس می‌کنند برای فعالیت علمی خود باید از کشور خارج شوند و به کشورهای دیگر مهاجرت کنند.
مهاجرت نخبگان یکی از مسائل مهم و تأثیرگذار بر کاهش تولیدات علمی کشور است، اما باید توجه داشت مهاجرت به‌عنوان یک پدیده، معلول علتی بزرگ‌تر است. مهاجرت نخبگان و پژوهشگران، از این منظر نه به‌عنوان یک علت، بلکه به‌عنوان یک معلول قابل بررسی است؛ یعنی وقتی فرد نخبه به دلایلی تصمیم می‌گیرد کشور را ترک کند، ناشی از مشکلات و محدودیت‌هایی است که در داخل کشور برای انجام فعالیت‌های علمی و پژوهشی خود احساس می‌کند.
اگر این مشکلات و موانع از سر راه برداشته شوند و محیط علمی کشور برای پژوهشگران آزاد و بدون فشار ایدئولوژیک باشد، دیگر نیاز به مهاجرت نخواهد بود. در بسیاری از کشورهای پیشرفته، دانشگاه‌ها و مراکز علمی بهطور کاملاً مستقل از هرگونه فشار غیرعلمی فعالیت می‌کنند و این موضوع موجب جذب نخبگان از سراسر جهان می‌شود. اما در ایران، متأسفانه سال به سال شاهد کاهش تعداد نخبگان در کشور هستیم و بخش زیادی از آن‌ها به دلایلی همچون محدودیت‌های پژوهشی و نبود آزادی‌های علمی مهاجرت می‌کنند.
از دیگر مسائل مهمی که موجب کاهش تولید علم در کشور می‌شود، نحوه تخصیص بودجه در نهادهای مختلف است. متأسفانه در کشور ما، تخصیص بودجه‌ها بهطور ناعادلانه انجام می‌شود. بهطور مثال، برای برخی از نهادها و ارگان‌ها بودجه‌های بسیار زیادی اختصاص داده می‌شود، در حالی که بودجه‌های اختصاص‌یافته به دانشگاه‌ها و مراکز علمی و پژوهشی بهطور قابل توجهی کمتر است.
یکی از مسائلی که در این زمینه باید مورد توجه قرار گیرد، این است بخش زیادی از بودجه‌هایی که به نهادهای مختلف تخصیص داده می‌شود، برای مسائل اجرایی و عمرانی مصرف می‌شود و پژوهش‌های علمی در این نهادها بهطور جدی حمایت نمی‌شود، در حالی که در کشورهای پیشرفته، بیشتر بودجه‌ها به نهادهای علمی و پژوهشی اختصاص می‌یابد و این نهادها بهطور مستقیم به پیشرفت علمی کشور کمک می‌کنند، اما در ایران، این تخصیص بودجه بهگونهای انجام می‌شود که نتایج ملموسی در بخش پژوهش مشاهده نمی‌شود.
به نظر می‌رسد برای حل این مشکلات و افزایش تولیدات علمی در کشور، باید موانع موجود در مسیر رشد علمی برداشته شوند. این موانع شامل مداخلات ایدئولوژیک، تخصیص ناعادلانه بودجه و نبود فضای آزاد برای پژوهش است. باید به پژوهشگران و نخبگان فرصتی داده شود بتوانند بدون هیچ‌گونه محدودیت و فشار بیرونی، به تحقیق و پژوهش در زمینه‌های مختلف بپردازند.
علاوه بر این، باید برای ارتقای وضعیت علمی و پژوهشی کشور، بودجه‌های مناسبی به دانشگاه‌ها و مراکز علمی اختصاص یابد و از این بودجه‌ها بهطور مؤثر و عادلانه برای پیشرفت علم استفاده شود. در این صورت می‌توان امیدوار بود وضعیت علمی کشور به‌مراتب بهتر از آنچه اکنون است، شود و ایران به جایگاه علمی برجسته‌تری در سطح جهانی دست یابد.