چهارشنبه‌شب مأموران کلانتری ۱۲۵ یوسف‌آباد، مرگ مشکوک پسر جوانی را روی تخت بخش اورژانس به مرکز فوریت‌های پلیسی ۱۱۰ گزارش می‌کنند. «امیرمحمد خالقی» دانشجوی دوره کارشناسی رشته مدیریت کسب‌وکار دانشگاه تهران، چهارشنبه‌شب در محله‌ای نزدیک به کوی دانشگاه تهران توسط سارقان با سلاح سرد مورد ضرب‌وجرح قرار می‌گیرد و با وجود انتقال به بیمارستان، به‌دلیل شدت جراحات، بامداد پنجشنبه جان خود را از دست می‌دهد.
به گزارش ایران، تیم بررسی صحنه جرم، جسد پسر ۱۹ ساله‌ای را مشاهده می‌کند که با چاقو به قتل رسیده است؛ مرکز اطلاع‌رسانی پلیس پایتخت از یک فقره قتل توسط سارقان زورگیر در محدوده بزرگراه جلال آل‌احمد خبر می‌دهد. سرقت و زورگیری‌های خشن چند وقتی است که به یکی از دغدغه‌های شهروندان تبدیل شده است. انتشار فیلم و کلیپ‌های چگونگی این زورگیری‌ها همه نشان‌دهنده نقطه‌ای است که امنیت و آرامش شهروندان جامعه را نشان گرفته است. به بررسی این موضوع پرداخته‌ایم که آیا نسبت به دهه‌های قبل جرایم خشن‌تر شده‌اند؟ اگر آری، سیستم‌های مختلف پیشگیری از وقوع جرم چه برنامه‌ریزی‌هایی برای این موضوع کرده‌اند و چگونه باید در جهت اصلاح خشونت در جامعه گام برداشت.
برخورد جدی سیستم قضایی کشور با جرایم خشن
محمدرضا قنبری مستشار قضایی و مدیرکل معاونت اجتماعی و پیشگیری از وقوع جرم قوه قضائیه در پاسخ به این پرسش که با توجه به کشته شدن جوان دانشجو در یک سرقت خیابانی و اینکه مردم معتقدند سرقت‌های خشن در جامعه بیشتر شده است، می‌گوید: «درمورد این موضوع باید نگاهی به آمارهای سرقت داشته باشیم، ولی در حالت کلی اینکه مردم در جامعه چنین احساسی را تجربه می‌کنند، ناشی از وجود شبکه‌های اجتماعی و درواقع گسترش این شبکه هاست، یعنی دسترسی مردم به اطلاعات و اخبار بیشتر شده است و کوچک‌ترین موضوعی هم که اتفاق بیفتد، به‌سرعت فراگیر یا اصطلاحاً وایرال می‌شود، در حالی که در گذشته این‌طور نبود و اگر مثلاً سرقتی در شهرستانی اتفاق می‌افتاد، فقط مردم همان شهر اطلاع داشتند، اما در حال حاضر هر اتفاقی در هر نقطه به سرعت فراگیر می‌شود، بنابراین یک حسی به افراد القا می‌شود که جرایم رو به افزایش است.»
قنبری ادامه می‌دهد: «برای پیشگیری از جرایم خشن، مجازات‌هایی در قانون در نظر گرفته شده است، اما به نظرم اطلاع‌رسانی دقیقی از این مجازات‌ها صورت نگرفته است، خیلی اوقات مرتکبین نمی‌دانند که چه مجازات سنگینی در انتظارشان است. نکته دوم، بحث بازدارندگی است؛ وقتی موضوعی در جامعه به صورت گسترده مطرح می‌شود، قبح آن هم ریخته می‌شود و برای مردم هم عادی می‌شود.
رسانه‌ها در اینجا نقش مهمی در بازتاب این‌گونه جرایم برعهده دارند، اینکه جرایم را به‌گونه‌ای عادی‌سازی نکنند، در جرایم تخصصی و برای دستگیری افرادی که مرتکب این‌گونه جرم‌ها می‌شوند، پلیس نیروهای تخصصی و آموزش‌دیده‌ای دارد و از طرف دیگر مجازات‌های سنگینی هم پیش‌بینی شده است و شک نکنید که سیستم قضایی کشور با قوت و عزم جدی با این نوع جرایم برخورد خواهد کرد، حتی برای مجرمانی که مرتکب جرایم خشن می‌شوند، هیچ‌نوع تخفیف مجازاتی درنظر گرفته نمی‌شود و از هیچ‌نوع امتیازی مثل عفو و تخفیف مجازات بهره‌مند نخواهند شد، بنابراین اگر در همه این موضوعات اطلاع‌رسانی به‌درستی انجام شود، به نظرم می‌تواند جنبه پیشگیرانه داشته باشد.»
این مستشار قضایی در پاسخ به اینکه معاونت پیشگیری از وقوع جرم قوه قضائیه چه برنامه‌هایی برای پیشگیری از جرایمی مثل زورگیری و خفت‌گیری دارد و چه اقداماتی انجام شده است؟ می‌گوید: «در معاونت دو برنامه کشوری پیگیری شده است؛ یکی طرح جامع پیشگیری از خشونت و دیگری طرح جامع پیشگیری از سرقت است که موارد متعددی از اعمال خشونت‌ها را دربر می‌گیرد.
طرح پیشگیری از سرقت هم برای پیشگیری و کاهش جرم سرقت در دستورکار معاونت‌های اجتماعی قرار دارد. در مباحث پیشگیری از سرقت، گام‌های متعددی پیش‌بینی شده از جمله برهم زدن بازارهای خریدوفروش اموال مسروقه که در این طرح پیش‌بینی شده است، از این جهت اگر جایی به خرید و فروش اموال مسروقه معروف است، در شهرهای مختلف به کمک دستگاه‌های اجرایی، شهرداری‌ها، پلیس و همکاری بسیج جمع‌آوری شوند. سارقان اگر ببینند که نمی‌توانند اموال مسروقه را به‌راحتی بفروشند، ناامید می‌شوند و به‌تبع آن سرقت هم کاهش پیدا می‌کند.
از این گذشته در عالی‌ترین سطوح کشور شورای‌عالی پیشگیری از وقوع جرم را با حضور ریاست قوه قضائیه، نایب‌رئیس اول مجلس، معاون‌اول رئیس‌جمهور و وزرا داریم که یکی از جدیدترین دستورکارهای آن در سال‌جاری بحث سرقت بود که مصوبات این شورا بعد از امضای رؤسای سه قوه در حکم قانون است و مصوبات به کل استان‌ها ابلاغ می‌شود. ان‌شاءالله امسال بحث کاهش جرم خصوصاً سرقت رو داشته باشیم، هرچند براساس آمارها وقوع سرقت روند کاهش داشته است.»
خشونت در مقابل اخلاق
امان‌الله قرایی‌مقدم جامعه‌شناس در پاسخ به این سؤال که چرا جرم‌ها انگار خشن‌تر شده‌اند، می‌گوید: «ریشه این خشونت و پرخاشگری در دوران طفولیت و از درون خانواده شروع می‌شود و بعد درون جامعه خشونت و پرخاشگری موج می‌زند. براساس روانشناسی رنگ‌ها، از رنگ لباس تا رنگ بیلبوردها تا رنگ ماشین‌ها تا اخبار و فضای مجازی همه خشونت و پرخاشگری را در جامعه پراکنده می‌کند، برنامه‌های تلویزیون ما گاهی مملو از خشونت و مرگ است.
از طرف دیگر انسان امروز در ذهنیت حسی و مادی به‌سر می‌برد، یعنی پول و مادیات از اهمیت زیادی برخوردار است. در چنین دنیایی، مادی‌گرایی و مصلحت‌گرایی و فایده‌طلبی اهمیت پیدا می‌کند، در نتیجه انسان باید کسب درآمد کند و وقتی موفق نمی‌شود، در نتیجه دزدی، رشوه‌گیری در جامعه افزایش پیدا می‌کند. بنابراین، به‌دنبال کسب درآمد، برای رسیدن به آن، به هر کاری دست می‌زنند.
چون ناامیدی در جامعه مستولی شده، افراد صبرشان لبریز شده است. در تئوری میدان نیرو یا میدان زندگی دو نیرو وجود دارد، خشونت، پرخاشگری، دزدی، رشوه، کسب درآمد، پول و… در برابر نیروهای بازدارنده که اخلاق و فضائل اخلاقی باشد، قرار دارند، اما از دیرباز زندان، اعدام و… زورشان بر اخلاق چربیده، در نتیجه می‌بینیم که جوانی در یک سرقت که برای کسب درآمد از راه نادرست بوده، کشته می‌شود.
چون امروز افراد برای کسب درآمد در زندگی با مشکلاتی مواجه‌اند و همین ریشه خشونت می‌شود. قرایی‌مقدم در توضیح اینکه با چه راهکاری می‌توان این جامعه خشونت‌زا را به مسیر درست آن هدایت کرد، می‌گوید: «براساس تئوری مکتب اصالتی وجود، شما در جامعه نباید احساس غم کنید، باید برنامه‌های تلویزیونی عاری از خشونت و پرخاشگری باشد، کتاب‌های درسی باید با رویکرد تقویت معنویت و هویت و میراث ملی با تقویت ارزش‌های دینی و هنجارهای ملی و میهنی منتشر شوند، باید با دانش‌آموزان از بزرگان تاریخ ایران صحبت کرد، باید به موسیقی برگردیم، باید بپذیریم شادی در جامعه نیست، پدیده‌هایی از این‌دست چندعاملی است.
این جامعه‌شناس در ادامه با بیان اینکه وقتی تئوری مادی‌گرایی در جامعه حاکم می‌شود، افراد جامعه با گفتن یک به من چه، از کنار مسائل می‌گذرند، می‌گوید: «در این‌چنین دنیایی، انسان ارزش ندارد، ارزش پول است، افراد مصلحت‌گرا و فایده‌طلب می‌شوند. به قول مکتب شیکاگو، در چنین دنیایی، انسان در شهرهای بزرگ بی‌هویت و بدون شناسنامه است. در چنین دنیایی انسان‌ها در گمنامی به‌سر می‌برند، کسی به کسی نگاه نمی‌کند، افراد به صورت ربات بی‌جان هستند و در چنین جامعه‌ای با رفتارهایی از این‌دست هم مواجهیم.»