زهره گردان - روزنامه اطلاعات| بازی‌درمانی به‌عنوان یک روش مؤثر برای بهبود وضع روانی و عاطفی کودکان بیمار در کشورهای پیشرفته به‌طور گسترده‌ای در بیمارستان‌ها اجرا می‌شود. به‌عنوان مثال، بیمارستان «هارمون ای» در بریتانیا برنامه‌هایی نوآورانه و هدفمند برای بازی‌درمانی کودکان دارد که در آن متخصصان با استفاده از بازی‌های سنتی و تکنولوژی‌های نوین، به کاهش اضطراب و استرس کودکان کمک می‌کنند. همچنین بیمارستان «لوسیل پکر» در ایالات متحده با ایجاد فضای بازی تعاملی، کودکانی را که برای درمان بستری می‌شوند، قادر می‌سازد تا احساسات خود را ابراز کنند و بدین‌سان از ترس‌های آن‌ها می‌کاهد. در استرالیا، بیمارستان «ملبورن» با تخصیص فضاهای بازی و حمایت از تیم‌های بازی‌درمانی، کودکان را ترغیب به مشارکت در روند درمان می‌کند.
با توجه به نتایج این تجربیات، ضرورت ایجاد برنامه‌های بازی‌درمانی در بیمارستان‌های ایران بیش از پیش احساس می‌شود. به‌ویژه در شرایطی که کودکان در برابر بیماری‌های جدی قرار دارند، فراهم کردن فضایی امن و حمایت‌کننده که شامل بازی‌درمانی باشد می‌تواند به بهبود کیفیت زندگی آن‌ها در زمان بستری شدن کمک شایانی کند. این گزارش بر ضرورت حضور بازی‌درمانگران و روان‌شناسان کودک در بیمارستان‌های ایران تأکید دارد و به بررسی پیامدهای مثبت آن در روند درمان کودکان بیمار می‌پردازد.
پیچیدگی درمان کودکان
در دنیای پزشکی، درمان کودکان، فرایند پیچیده‌ای است که توجه به جنبه‌های روانی و عاطفی آن‌ها را می‌طلبد، اما متأسفانه در بیمارستان‌های ایران، ارائه خدمات بازی‌درمانی و حضور روان‌شناسان کودک، موضوعی غیرضروری است و توجهی به آن نمی‌شود.
نسیم خیاط ناصری، روان‌شناس کودک و بازی‌درمانگر معتقد است در شرایطی که کودکان به دلیل بیماری‌های کوتاه‌مدت یا مزمن در بیمارستان بستری می‌شوند، وجود یک بازی‌درمانگر می‌تواند روند درمان را برای آنان ساده کند.
وی می‌گوید: بازی‌درمانی به‌عنوان یک شیوه مؤثر برای کاهش استرس، اضطراب و ترس‌های ناشی از درمان، نه‌تنها به بهبود روحیه کودک کمک می‌کند، بلکه می‌تواند در آسان‌سازی روند درمان پزشکی نیز مؤثر باشد. با توجه به این‌که کودک به‌طور طبیعی از طریق بازی با دنیای اطراف خود ارتباط برقرار می‌کند، ایجاد فضای بازی‌درمانی در بیمارستان‌ها یک ضرورت اجتناب‌ناپذیر به‌نظر می‌رسد؛ ضرورتی که می‌تواند تجربه بستری شدن در بیمارستان و آسیب حاصل از آن را برای کودکان به حداقل برساند.
بنابراین، مسئولان وزارت بهداشت و درمان باید در کنار خدمات پزشکی به ارائه خدمات روان‌شناسی و بازی‌درمانی در بیمارستان‌ها برای کودکان هم بپردازند.
بازی‌درمانگر کیست؟
اکنون شاید این پرسش پیش بیاید که بازی‌درمانگر کیست و به‌راستی چه کاری انجام می‌دهد؟
به گفته ناصری، مدیر موسسه استعدادیابی مهد مهارت، بازی‌درمانگر به‌عنوان یک متخصص در حوزه روان‌شناسی کودک، نقش کلیدی در فرایند درمان دارد و می‌تواند با بهره‌گیری از روش‌های خلاقانه باعث شود کودکان احساسات، افکار و تجربیات خود را بشناسند و پردازش کنند.
بازی‌درمانی، یک روش درمان تخصصی و علمی است. این روش با به‌کارگیری بازی به‌عنوان زبان کودک به درمانگر کمک می‌کند تا مشکلات عاطفی و روانی کودک را حل کند.
بازی‌درمانگر با بهره‌گیری از روش‌های خاص و مهارت‌های تحلیل بازی می‌تواند محیطی امن و حمایتی برای کودک فراهم کند تا وی به‌راحتی دنیای درون خود را ابراز کند. نتیجه این اقدام، بهبود وضعیت روانی و اجتماعی کودک است.
بازی‌درمانگر با انجام نمایش‌های بازی‌محور، کودکِ بیمار را با فرایندهای پزشکی آشنا می‌کند و باعث می‌شود وی بخش طبیعی درمان خود را بپذیرد و بر ترس خود در روش‌های درمانی مثل تزریق و جراحی غلبه کند. درواقع با این روش، کودک آماده همکاری با کادر پزشکی می‌شود و روند درمان سریع‌تر و راحت‌تر پیش می‌رود.
این روان‌شناس کودک می‌گوید: باید بدانیم برخلاف بزرگسالان که با بیان کلامی ارتباط برقرار می‌کنند، روش ارتباطی کودکان، بازی و فعالیت است. کودکان به‌وسیله بازی، مسائل گوناگونی را یاد می‌گیرند و به کاوش و شناخت جهان واقعی خود می‌پردازند. در کنار همه این‌ها بازی به کودکان امکان می‌دهد تا موقعیت‌های آزاردهنده و گیج‌کننده و موقعیت‌های دشواری مثل بستری شدن در بیمارستان یا انجام عمل جراحی را برون‌ریزی کنند. بازی‌درمانگر با انجام یک رشته بازی‌های ساختاریافته، مدیریت احساسات و مقابله با احساسات منفی را به کودکان می‌آموزد، آنان را در فرایند درمان توانمند می‌سازد و باعث افزایش اعتمادبه‌نفس این بیماران کوچک می‌شود.
مؤلف کتاب «۲۶۰ بازی و فعالیت» می‌گوید: بستری شدن در بیمارستان و رفتن به اتاق عمل، به‌ویژه برای بیماری‌های سختی مثل سرطان و نارسایی کلیوی، حتی برای بزرگسالان هم استرس‌زاست، چه رسد به کودکان. در چنین شرایطی، نقش بازی‌درمانگر به‌عنوان حمایتی ضروری و مداخله‌ای مفید برای کاهش تأثیر منفی این شرایط در روحیه کودک بسیار تأثیرگذار خواهد بود.
بازی‌درمانگر حتی باعث ایجاد یک پیوند عاطفی مستحکم بین کودک و خانواده می‌شود و به والدین کمک می‌کند تا احساسات کودک و افکار وی را بهتر بشناسند و پاسخ درستی به رفتارهای کودک بدهند. در اینجا اما باید بدانیم که یک بازی‌درمانگر باید آزادی عمل داشته و محیط و ابزار لازم برایش مهیا باشد تا بتواند به نتیجه مطلوب برسد.
کشورهای پیشگام
مرتضی پاشاپور، متخصص طراحی بازی و آموزش کودک با نگاهی به تجربه‌های جهانی در این زمینه می‌گوید: بیمارستان کودکان بوستون در ایالات متحده آمریکا، یکی از پیشگامان استفاده از بازی‌های درمانی و برنامه‌های آموزشی برای کودکان است. این بیمارستان به‌طور منظم برنامه‌هایی برای کاهش استرس و اضطراب کودکان بستری برگزار می‌کند. این برنامه‌ها شامل اتاق‌های بازی، کلاس‌های آموزشی برای جبران درس‌های ازدست‌رفته و برنامه‌های هنری برای تقویت خلاقیت کودک هستند. افزون بر آن، بیمارستان از درمان‌های موسیقی و هنردرمانی برای کودکان استفاده می‌کند تا به آن‌ها در مقابله با استرس و درد کمک کند.
همچنین بیمارستان کودکان فیلادلفیا به‌طور ویژه به آموزش‌های درمانی برای کودکان می‌پردازد؛ مانند کلاس‌های درس برای کودکانی که به‌دلیل بیماری نمی‌توانند به مدرسه بروند. همچنین برنامه‌های یادگیری آن‌لاین طراحی کرده تا کودکان از نظر تحصیلی عقب نیفتند. این برنامه‌ها شامل همکاری با معلمان آموزش‌دیده است که برنامه‌های آموزشی را به‌صورت خصوصی برای کودکان طراحی می‌کنند. در کنار این برنامه‌ها در این بیمارستان، برنامه‌های تفریحی مانند بازی‌های گروهی و فعالیت‌های ورزشی برای تقویت روحیه و انرژی کودکان برگزار می‌شود.
وی، بیمارستان «گریت اورموند استریت» بریتانیا را هم یکی از معروف‌ترین بیمارستان‌ها در زمینه مراقبت‌های کودکان در جهان می‌داند و می‌گوید: این بیمارستان یک برنامه بازی‌درمانی جامع دارد که از اتاق‌های بازی برای کاهش اضطراب کودکان استفاده می‌کند.
این اتاق‌ها به کودکان امکان می‌دهند که با اسباب‌بازی‌های درمانی و فعالیت‌های خلاقانه، وقت بگذرانند. علاوه بر آن، این بیمارستان برنامه‌های آموزشی تدریس از راه دور دارد که کودکان می‌توانند توسط آن در حین درمان، به تحصیل ادامه دهند.
همچنین این بیمارستان، درمان‌های هنری و موسیقی‌درمانی را برای کودکان ارائه می‌دهد که به بهبود روانی و کاهش اضطراب آن‌ها می‌انجامد. این فعالیت‌ها به‌ویژه در طول درمان‌های طولانی‌مدت، مؤثر هستند و به کودک کمک می‌کنند تا با احساس تنهایی و اضطراب ناشی از بستری شدن در بیمارستان مقابله کند.
پاشاپور معتقد است همه این بیمارستان‌ها به اهمیت بازی و آموزش در فرآیند درمان کودکان پی برده‌اند و آن را به‌عنوان ابزاری مؤثر برای بهبود وضع روانی و جسمی کودکان درنظر می‌گیرند.
این برنامه‌ها به کودکانی که مدت‌زمانی طولانی در بیمارستان می‌مانند، این امکان را می‌دهند تا هم از نظر تحصیلی و هم از نظر روانی به رشد و پیشرفت خود ادامه دهند. این مدل‌ها به سایر کشورها نیز توصیه می‌شود تا از بازی و آموزش به‌عنوان ابزاری برای کاهش اضطراب و بهبود شرایط کودکان بستری استفاده کنند.
زهره گردان - روزنامه اطلاعات| بازی‌درمانی به‌عنوان یک روش مؤثر برای بهبود وضع روانی و عاطفی کودکان بیمار در کشورهای پیشرفته به‌طور گسترده‌ای در بیمارستان‌ها اجرا می‌شود. به‌عنوان مثال، بیمارستان «هارمون ای» در بریتانیا برنامه‌هایی نوآورانه و هدفمند برای بازی‌درمانی کودکان دارد که در آن متخصصان با استفاده از بازی‌های سنتی و تکنولوژی‌های نوین، به کاهش اضطراب و استرس کودکان کمک می‌کنند. همچنین بیمارستان «لوسیل پکر» در ایالات متحده با ایجاد فضای بازی تعاملی، کودکانی را که برای درمان بستری می‌شوند، قادر می‌سازد تا احساسات خود را ابراز کنند و بدین‌سان از ترس‌های آن‌ها می‌کاهد. در استرالیا، بیمارستان «ملبورن» با تخصیص فضاهای بازی و حمایت از تیم‌های بازی‌درمانی، کودکان را ترغیب به مشارکت در روند درمان می‌کند.
با توجه به نتایج این تجربیات، ضرورت ایجاد برنامه‌های بازی‌درمانی در بیمارستان‌های ایران بیش از پیش احساس می‌شود. به‌ویژه در شرایطی که کودکان در برابر بیماری‌های جدی قرار دارند، فراهم کردن فضایی امن و حمایت‌کننده که شامل بازی‌درمانی باشد می‌تواند به بهبود کیفیت زندگی آن‌ها در زمان بستری شدن کمک شایانی کند. این گزارش بر ضرورت حضور بازی‌درمانگران و روان‌شناسان کودک در بیمارستان‌های ایران تأکید دارد و به بررسی پیامدهای مثبت آن در روند درمان کودکان بیمار می‌پردازد.
پیچیدگی درمان کودکان
در دنیای پزشکی، درمان کودکان، فرایند پیچیده‌ای است که توجه به جنبه‌های روانی و عاطفی آن‌ها را می‌طلبد، اما متأسفانه در بیمارستان‌های ایران، ارائه خدمات بازی‌درمانی و حضور روان‌شناسان کودک، موضوعی غیرضروری است و توجهی به آن نمی‌شود.
نسیم خیاط ناصری، روان‌شناس کودک و بازی‌درمانگر معتقد است در شرایطی که کودکان به دلیل بیماری‌های کوتاه‌مدت یا مزمن در بیمارستان بستری می‌شوند، وجود یک بازی‌درمانگر می‌تواند روند درمان را برای آنان ساده کند.
وی می‌گوید: بازی‌درمانی به‌عنوان یک شیوه مؤثر برای کاهش استرس، اضطراب و ترس‌های ناشی از درمان، نه‌تنها به بهبود روحیه کودک کمک می‌کند، بلکه می‌تواند در آسان‌سازی روند درمان پزشکی نیز مؤثر باشد. با توجه به این‌که کودک به‌طور طبیعی از طریق بازی با دنیای اطراف خود ارتباط برقرار می‌کند، ایجاد فضای بازی‌درمانی در بیمارستان‌ها یک ضرورت اجتناب‌ناپذیر به‌نظر می‌رسد؛ ضرورتی که می‌تواند تجربه بستری شدن در بیمارستان و آسیب حاصل از آن را برای کودکان به حداقل برساند.
بنابراین، مسئولان وزارت بهداشت و درمان باید در کنار خدمات پزشکی به ارائه خدمات روان‌شناسی و بازی‌درمانی در بیمارستان‌ها برای کودکان هم بپردازند.
بازی‌درمانگر کیست؟
اکنون شاید این پرسش پیش بیاید که بازی‌درمانگر کیست و به‌راستی چه کاری انجام می‌دهد؟
به گفته ناصری، مدیر موسسه استعدادیابی مهد مهارت، بازی‌درمانگر به‌عنوان یک متخصص در حوزه روان‌شناسی کودک، نقش کلیدی در فرایند درمان دارد و می‌تواند با بهره‌گیری از روش‌های خلاقانه باعث شود کودکان احساسات، افکار و تجربیات خود را بشناسند و پردازش کنند.
بازی‌درمانی، یک روش درمان تخصصی و علمی است. این روش با به‌کارگیری بازی به‌عنوان زبان کودک به درمانگر کمک می‌کند تا مشکلات عاطفی و روانی کودک را حل کند.
بازی‌درمانگر با بهره‌گیری از روش‌های خاص و مهارت‌های تحلیل بازی می‌تواند محیطی امن و حمایتی برای کودک فراهم کند تا وی به‌راحتی دنیای درون خود را ابراز کند. نتیجه این اقدام، بهبود وضعیت روانی و اجتماعی کودک است.
بازی‌درمانگر با انجام نمایش‌های بازی‌محور، کودکِ بیمار را با فرایندهای پزشکی آشنا می‌کند و باعث می‌شود وی بخش طبیعی درمان خود را بپذیرد و بر ترس خود در روش‌های درمانی مثل تزریق و جراحی غلبه کند. درواقع با این روش، کودک آماده همکاری با کادر پزشکی می‌شود و روند درمان سریع‌تر و راحت‌تر پیش می‌رود.
این روان‌شناس کودک می‌گوید: باید بدانیم برخلاف بزرگسالان که با بیان کلامی ارتباط برقرار می‌کنند، روش ارتباطی کودکان، بازی و فعالیت است. کودکان به‌وسیله بازی، مسائل گوناگونی را یاد می‌گیرند و به کاوش و شناخت جهان واقعی خود می‌پردازند. در کنار همه این‌ها بازی به کودکان امکان می‌دهد تا موقعیت‌های آزاردهنده و گیج‌کننده و موقعیت‌های دشواری مثل بستری شدن در بیمارستان یا انجام عمل جراحی را برون‌ریزی کنند. بازی‌درمانگر با انجام یک رشته بازی‌های ساختاریافته، مدیریت احساسات و مقابله با احساسات منفی را به کودکان می‌آموزد، آنان را در فرایند درمان توانمند می‌سازد و باعث افزایش اعتمادبه‌نفس این بیماران کوچک می‌شود.
مؤلف کتاب «۲۶۰ بازی و فعالیت» می‌گوید: بستری شدن در بیمارستان و رفتن به اتاق عمل، به‌ویژه برای بیماری‌های سختی مثل سرطان و نارسایی کلیوی، حتی برای بزرگسالان هم استرس‌زاست، چه رسد به کودکان. در چنین شرایطی، نقش بازی‌درمانگر به‌عنوان حمایتی ضروری و مداخله‌ای مفید برای کاهش تأثیر منفی این شرایط در روحیه کودک بسیار تأثیرگذار خواهد بود.
بازی‌درمانگر حتی باعث ایجاد یک پیوند عاطفی مستحکم بین کودک و خانواده می‌شود و به والدین کمک می‌کند تا احساسات کودک و افکار وی را بهتر بشناسند و پاسخ درستی به رفتارهای کودک بدهند. در اینجا اما باید بدانیم که یک بازی‌درمانگر باید آزادی عمل داشته و محیط و ابزار لازم برایش مهیا باشد تا بتواند به نتیجه مطلوب برسد.
کشورهای پیشگام
مرتضی پاشاپور، متخصص طراحی بازی و آموزش کودک با نگاهی به تجربه‌های جهانی در این زمینه می‌گوید: بیمارستان کودکان بوستون در ایالات متحده آمریکا، یکی از پیشگامان استفاده از بازی‌های درمانی و برنامه‌های آموزشی برای کودکان است. این بیمارستان به‌طور منظم برنامه‌هایی برای کاهش استرس و اضطراب کودکان بستری برگزار می‌کند. این برنامه‌ها شامل اتاق‌های بازی، کلاس‌های آموزشی برای جبران درس‌های ازدست‌رفته و برنامه‌های هنری برای تقویت خلاقیت کودک هستند. افزون بر آن، بیمارستان از درمان‌های موسیقی و هنردرمانی برای کودکان استفاده می‌کند تا به آن‌ها در مقابله با استرس و درد کمک کند.
همچنین بیمارستان کودکان فیلادلفیا به‌طور ویژه به آموزش‌های درمانی برای کودکان می‌پردازد؛ مانند کلاس‌های درس برای کودکانی که به‌دلیل بیماری نمی‌توانند به مدرسه بروند. همچنین برنامه‌های یادگیری آن‌لاین طراحی کرده تا کودکان از نظر تحصیلی عقب نیفتند. این برنامه‌ها شامل همکاری با معلمان آموزش‌دیده است که برنامه‌های آموزشی را به‌صورت خصوصی برای کودکان طراحی می‌کنند. در کنار این برنامه‌ها در این بیمارستان، برنامه‌های تفریحی مانند بازی‌های گروهی و فعالیت‌های ورزشی برای تقویت روحیه و انرژی کودکان برگزار می‌شود.
وی، بیمارستان «گریت اورموند استریت» بریتانیا را هم یکی از معروف‌ترین بیمارستان‌ها در زمینه مراقبت‌های کودکان در جهان می‌داند و می‌گوید: این بیمارستان یک برنامه بازی‌درمانی جامع دارد که از اتاق‌های بازی برای کاهش اضطراب کودکان استفاده می‌کند.
این اتاق‌ها به کودکان امکان می‌دهند که با اسباب‌بازی‌های درمانی و فعالیت‌های خلاقانه، وقت بگذرانند. علاوه بر آن، این بیمارستان برنامه‌های آموزشی تدریس از راه دور دارد که کودکان می‌توانند توسط آن در حین درمان، به تحصیل ادامه دهند.
همچنین این بیمارستان، درمان‌های هنری و موسیقی‌درمانی را برای کودکان ارائه می‌دهد که به بهبود روانی و کاهش اضطراب آن‌ها می‌انجامد. این فعالیت‌ها به‌ویژه در طول درمان‌های طولانی‌مدت، مؤثر هستند و به کودک کمک می‌کنند تا با احساس تنهایی و اضطراب ناشی از بستری شدن در بیمارستان مقابله کند.
پاشاپور معتقد است همه این بیمارستان‌ها به اهمیت بازی و آموزش در فرآیند درمان کودکان پی برده‌اند و آن را به‌عنوان ابزاری مؤثر برای بهبود وضع روانی و جسمی کودکان درنظر می‌گیرند.
این برنامه‌ها به کودکانی که مدت‌زمانی طولانی در بیمارستان می‌مانند، این امکان را می‌دهند تا هم از نظر تحصیلی و هم از نظر روانی به رشد و پیشرفت خود ادامه دهند. این مدل‌ها به سایر کشورها نیز توصیه می‌شود تا از بازی و آموزش به‌عنوان ابزاری برای کاهش اضطراب و بهبود شرایط کودکان بستری استفاده کنند.