رئیس کل بانک مرکزی در مراسم رونمایی از این کارت، وضعیت فقر در جامعه و مشکلات معیشتی را یکی از عوامل اجرای این طرح دانست؛ با این حال، به گفته کارشناسان، تامین مالی خرد به تنهایی نمی‌تواند معضل فقر گسترده را در جامعه رفع کند و رفع فقر، با رشد اقتصادی و ثبات در اقتصاد کلان امکان‌پذیر می‌شود.
کارت رفاهی جدید چگونه عمل می‌کند؟
بانک مرکزی به تازگی اعلام کرده است که در جهت حمایت از تولید، «کارت رفاهی متصل به اوراق گام» طراحی و عملیاتی شده است. دوره بازپرداخت این تسهیلات ۲۴ماهه است و تسویه آن از نیز طریق صدور اوراق گام توسط بانک عامل به ذی‌نفعی شرکت پذیرنده انجام می‌شود. این ابزار تامین مالی که با حضور رئیس کل بانک مرکزی و مدیران شبکه بانکی رونمایی شد با هدف تامین مالی خانوار با نرخ پایین و خلق کمتر نقدینگی و تسهیل‌گری در زمینه تامین مالی خرد با نرخ پایین طراحی شده است؛ ضمن اینکه هزینه پایین تامین مالی، خلق نقدینگی کمتر و نیاز به منابع کمتر بانکی در مقایسه با اعطای تسهیلات از جمله مزایای این ابزار تامین مالی است.
کارت رفاهی متصل به اوراق گام در گام نخست با عاملیت بانک «رفاه کارگران» اجرایی می‌شود. فرآیند صدور این کارت‌ها تمام مشتریان نزد شبکه بانکی اعتبارسنجی می‌شوند و با توجه به نتیجه اعتبارسنجی، تسهیلات اعتباری دریافت می‌کنند. براساس طراحی انجام‌شده پس از خرید کالا توسط مشتری با استفاده از کارت رفاهی از پذیرنده‌‌های طرف قرارداد بانک، تسویه با پذیرنده‌ها از طریق صدور اوراق گام توسط بانک عامل به ذی‌نفعی شرکت پذیرنده صورت می‌گیرد.
نحوه عملکرد و فرآیند کارت رفاهی متصل به اوراق گام به این صورت است که ابتدا بانک صادرکننده کارت رفاهی نسبت به عقد قرارداد با پذیرنده‌ها (فروشنده کالا) اقدام می‌کند سپس کارت رفاهی متصل به اوراق گام توسط بانک عامل یا موسسات اعتباری با رعایت الزامات اعتبارسنجی به‌ویژه استعلام وضعیت بدهی غیرجاری و استعلام چک برگشتی، به مشتری (خانوار) اعطا می‌شود. مشتری بانک از زمان خرید نسبت به بازپرداخت اقساط طبق جدول اقساط که در بخش بعدی ارائه می‌شود، اقدام می‌کند. در این مدل، براساس توافق مابین بانک و پذیرنده با تجمیع خرید‌های صورت‌گرفته از کارت‌های رفاهی مشتریان در بازه‌های زمانی مشخص حسب توافق، اوراق گام به ذی‌نفعی پذیرنده به‌عنوان متقاضی گام توسط بانک به وکالت از مشتریان (متعهدین) صادر می‌شود.
در ادامه این فرآیند پذیرنده به‌عنوان بنگاه متقاضی می‌تواند نسبت به انتقال اوراق گام در زنجیره تولید پسین خود به بنگاه‌های متقاضی دیگر اقدام کند و در نهایت در سررسید اوراق گام، ذی‌نفع نهایی اوراق گام چه در بازار پول و چه در بازار سرمایه باشد، نسبت به دریافت وجه اوراق گام اقدام می‌کند که پرداخت به ترتیب به‌طور مستقیم و غیرمستقیم توسط بانک پرداخت می‌شود.
تامین مالی خانوار
محمدرضا فرزین، رئیس کل بانک مرکزی در مراسم رونمایی از کارت متصل به اوراق گام گفت: «مساله تامین مالی خانوار و کاهش فقر نیز قابل توجه بانک مرکزی است و در این راستا اقدامات مختلفی انجام شده است.» این موضوع در حالی است که کارشناسان تاکید دارند، بانک مرکزی مسوول فقرزدایی نیست و مهم‌ترین کارکرد بانک مرکزی، هدایت سکان سیاست‌های پولی و مالی کشور به نحوی است که تورم را کنترل کند. به گفته اقتصاددانان، تامین مالی خرد به‌عنوان ابزاری برای فقرزدایی اثر محدودی می‌تواند داشته باشد و کاهش فقر در بلندمدت به رشد اقتصادی و ثبات در اقتصاد کلان وابسته است.
تامین مالی خرد به‌عنوان یکی از ابزارهای اقتصادی، عمدتا با هدف توانمندسازی افراد کم‌درآمد از طریق ارائه وام‌های کوچک برای راه‌اندازی کسب‌وکارهای کوچک طراحی شده است. این رویکرد، اگرچه در برخی موارد به بهبود وضعیت اقتصادی خانوارهای فقیر کمک می‌کند، اما نمی‌تواند به‌طور کلی مشکل فقر گسترده را در یک جامعه حل کند. فقر، یک مساله پیچیده و چندبعدی است که ریشه در عوامل کلان اقتصادی، اجتماعی و سیاسی دارد. در نتیجه، حل آن نیازمند سیاست‌های جامع اقتصادی، اصلاحات ساختاری و حمایت‌های اجتماعی گسترده است. وظیفه اصلی نظام بانکی، به ویژه بانک مرکزی، به‌عنوان نهاد تنظیم‌کننده سیاست‌های پولی و مالی، حفظ ثبات اقتصادی، کنترل تورم و تضمین سلامت نظام مالی است. تامین مالی خرد تنها می‌تواند ابزاری تکمیلی برای بهبود شرایط اقتصادی برخی از اقشار جامعه باشد؛ اما به تنهایی نمی‌تواند به‌عنوان راهکاری برای از بین بردن فقر مطرح شود. تجربه جهانی نشان داده است که در بسیاری از موارد، وام‌های خرد همچون طرح کارت متصل به اوراق گام، نتوانسته‌اند اثر گسترده‌ای در رفع فقر داشته باشند.
تسهیلات تکلیفی در قالب جدید؟
محمدرضا فرزین در بخشی از سخنان خود به این موضوع نیز اشاره کرد که: «اوراق گام ابزار زیرخط اعتباری است و موجب افزایش تورم و تشدید ناترازی بانک‌ها نمی‌شود و البته باید درخصوص آن اعتبارسنجی مناسب انجام شود تا دچار مشکل نشویم.» اگرچه رئیس بانک مرکزی در سخنان خود اشاره کرده است که کارت رفاهی متصل به اوراق گام منجر به تشدید ناترازی‌ها نخواهد شد، اما درصورتی که صدور این تسهیلات به صورت دستوری و با نرخ‌هایی کمتر از نرخ بازار، صورت بگیرد، می‌تواند تنها نوعی دیگر از تسهیلات تکلیفی باشد. علاوه بر این، یکی از مهم‌ترین مواردی که می‌تواند به تشدید ناترازی‌های ناشی از این تسهیلات شود این است که صدور این اوراق بتواند به‌عنوان مجوزی برای اضافه برداشت بانک‌ها و تضعیف کنترل‌های مقداری اعمالی بر بانک‌ها شود. در این شرایط، به نظر می‌رسد این ابزار رفاهی که برای بهبود وضعیت معیشتی اقشار مردم، در نظر گرفته شده، خود به ناترازی‌های بانکی و به تبع آن رشد نقدینگی و افزایش تورم دامن بزند و به فقیرتر شدن مردم منجر شود؛ میلتون فریدمن اقتصاددانان مشهور در نقل قولی مشهور اشاره می‌کند که: «یکی از اشتباهات بزرگ درباره سیاست‌ها و برنامه‌ها این است که آنها را به جای نتایجشان، براساس نیت‌هایشان قضاوت کنیم.»