ه‌عنوان مثال، اگر خریداران، اطلاعات بیشتری در مورد محصولات و خدمات موردنیاز داشته باشند و همچنین از سلامت مالی شخص فروشنده اطمینان یابند، انتخاب‌‌‌های آگاهانه‌تری خواهند داشت و از آسیب شیوه‌‌‌های بازاریابی فریبنده در امان خواهند بود که این امر موجب کشف قیمت واقعی و افزایش کیفیت معاملات می‌شود. یکی از راه‌‌‌های ایجاد شفافیت در تعاملات مالی، ایجاد یک سیستم اعتبارسنجی برای تحقق تقارن اطلاعاتی است. اطلاعات نامتقارن (Assymetric Information) پدیده‌‌‌ای نامطلوب در علم اقتصاد است که مشکلات گسترده‌‌‌ای در زمینه‌‌‌های معاملات، اعطای تسهیلات بانکی، خرید بیمه، استخدام شغلی و... ایجاد میکند.
در یک بازار درحالتی که یکی از طرفین نسبت به دیگری (بهعنوان مثال فروشنده نسبت به خریدار) اطلاعات بیشتری داشته باشد، می‌‌‌توانیم حدس بزنیم چه اتفاقی می‌‌‌افتد که این موضوع درواقع محور نظریه تقارن اطلاعاتی است. برای مثال در بازار خرید خودروی کارکرده، فروشنده اطلاعات کامل‌‌‌تری در خصوص خودرو نسبت به خریدار دارد. این موضوع میتواند برای خریدار خودرو ریسک عدم‌کشف قیمت واقعی خودرو را به همراه داشته باشد. اعتبارسنجی از طریق ارائه اطلاعات شفاف و جامع درخصوص طرفین معامله و سایر اطلاعات مرتبط، موجب ایجاد تقارن اطلاعاتی شده و میتواند بر سلامت اقتصادی و کاهش تخلفات اجتماعی، تاثیر مثبت و معناداری داشته باشد.
اعتبارسنجی در معاملات: شفافیت، اعتماد و تقارن اطلاعاتی
اعتبارسنجی با جمع‌‌‌آوری و تحلیل اطلاعات دقیق، باعث می‌شود که طرفین معامله به داده‌‌‌های معتبر و کامل دسترسی داشته باشند. این امر شفافیت را افزایش داده، اعتماد متقابل را تقویت و از مشکلات ناشی از عدم‌تقارن اطلاعاتی جلوگیری میکند. بهعنوان مثال، در پلتفرم‌‌‌های تجارت الکترونیکی نظیر eBay و Amazon، سیستم‌های اعتبارسنجی نقش مهمی در ایجاد محیطی مطمئن برای خریداران و فروشندگان ایفا می‌کنند. این پلتفرم‌‌‌ها با استفاده از بازخورد مشتریان، رتبه‌‌‌بندی فروشندگان و خریداران و ارائه نظرات کاربران، اطلاعاتی شفاف در اختیار طرفین قرار می‌دهند. این فرآیند باعث می‌شود کاربران بتوانند تصمیمات آگاهانه بگیرند و احتمال بروز مشکلات کاهش یابد. برای مثال در eBay، سیستم امتیازدهی به فروشندگان و خریداران، براساس تجربیات واقعی کاربران عمل میکند. این امتیازات، معیارهایی از جمله کیفیت کالا، سرعت ارسال و رفتار فروشنده را شامل می‌شود. در آمازون نیز مشتریان می‌‌‌توانند نظرات و رتبه‌‌‌بندی‌‌‌های مربوط به محصولات و فروشندگان را مشاهده کنند. این شفافیت اطلاعاتی، اعتماد مشتریان را افزایش داده و به بهبود تجربه خرید کمک میکند. چنین سیستم‌هایی باعث کاهش اختلافات، افزایش رضایت کاربران و ایجاد محیطی عادلانه‌‌‌تر برای معاملات می‌‌‌شوند.
تکنولوژی‌‌‌های نوین در اعتبارسنجی معاملات
پیشرفت تکنولوژی، به‌‌‌ویژه ظهور هوش‌مصنوعی، اعتبارسنجی را به سطح جدیدی ارتقا داده است. هوش‌مصنوعی قادر است حجم زیادی از داده‌‌‌ها را تحلیل و الگوهای پنهان را شناسایی کند. این تحلیل‌‌‌ها می‌‌‌توانند دقت و سرعت فرآیندهای اعتبارسنجی را افزایش دهند.
در حوزه معاملات مسکن، پلتفرم‌‌‌هایی نظیر Zillow در ایالات‌متحده از هوش‌مصنوعی و تحلیل داده برای ارزیابی اعتبار متقاضیان و ارائه اطلاعات دقیق درباره ارزش املاک استفاده می‌کنند. Zillow با جمع‌‌‌آوری داده‌‌‌های گسترده از بازار مسکن، از جمله سابقه قیمتی، شرایط محله و ویژگی‌‌‌های ملک، امکان ارزیابی دقیق‌‌‌تری را برای خریداران و فروشندگان فراهم می‌‌‌سازد. این پلتفرم همچنین ابزارهایی برای پیش‌بینی تغییرات بازار ارائه می‌دهد و به کاربران کمک میکند تا تصمیمات هوشمندانه‌‌‌تری اتخاذ کنند.
همچنین در صنعت خودرو، شرکت‌هایی نظیر Carfax با ارائه گزارش‌‌‌های جامع تاریخچه خودروها، نقش مهمی در افزایش شفافیت بازار ایفا می‌کنند. گزارش‌‌‌های Carfax شامل اطلاعاتی از جمله تعداد مالکیت‌‌‌های قبلی خودرو، حوادث احتمالی، تعمیرات اساسی و میزان کارکرد خودرو است. این داده‌‌‌ها به خریداران خودروهای دست‌دوم کمک میکند تا از وضعیت واقعی خودرو مطلع شوند و تصمیم‌گیری بهتری داشته باشند. با این ابزار، احتمال مواجهه با مشکلات پنهان یا تقلب در معاملات خودرو کاهش می‌‌‌یابد.
اعتبارسنجی معاملات در ایران
همان‌طور که اشاره شد، اعتبارسنجی میتواند در بسیاری از زمینه‌ها نقش بسزایی داشته و برای کمک به تسهیل فعالیت‌ها تاثیر مثبتی بگذارد. در ایران نیز براساس آیین‌‌‌نامه نظام سنجش اعتبار، شرکت اعتبارسنجی ایران در سال ۱۳۸۵ بهعنوان تنها شرکت اعتبارسنجی دارای مجوز و تحت نظارت بانک‌مرکزی جمهوری اسلامی ایران، با حمایت وزارت امور اقتصادی و دارایی تاسیس شد. رسالت این شرکت که ایجاد اعتماد در بازارها، اقتصاد و جامعه است، با ارزش‌هایی همچون بی‌طرفی، رعایت محرمانگی و دقت و درستی پیوند خورده است. از اهداف اصلی این شرکت، شفاف‌‌‌سازی و ایجاد تقارن اطلاعاتی در معاملات، فضای اقتصاد و کسب‌وکار، توزیع عادلانه منابع، تسهیل و تسریع فرآیندهای مالی و بانکی، رشد و توسعه فضای کسب‌وکار و اقتصاد و در نهایت رفتارسازی و ترمیم اعتماد اجتماعی در جامعه است. در همین راستا این شرکت برای ایجاد پلتفرمی در حوزه معاملات مسکن با قوه قضائیه همکاری کرده و درحال ایجاد فضایی امن برای خرید و فروش در این حوزه است. این پلتفرم اطلاعاتی همچون تاریخچه خوش‌حسابی فروشنده و اطلاعات ملک (صاحبان قبلی و سوابق ملک) را بررسی کرده تا اطمینان از خرید ملک برای خریدار را تا حد قابل قبولی فراهم کند.
* کارشناس حوزه مدل‌‌‌سازی اعتبارسنجی