به گزارش گروه امام و رهبری خبرگزاری تسنیم، دکتر محمدمهدی جهان‌پرور، پژوهشگر و فعال سیاسی در یادداشتی با عنوان «امیدآفرینی در جوانان؛ راهبرد پیشرفت ملی و عبور از بن‌بست‌ها» ضمن اتکا به فرمایشات رهبر معظم انقلاب اسلامی در این زمینه به تبیین ضرورت و اهمیت امیدآفرینی در جوانان پرداخته است.

متن این یادداشت به شرح زیر است: 

«عنصر امید یکی از بنیادی‌ترین و تأثیرگذارترین عناصر در زندگی فردی و اجتماعی انسان‌ها است که به ‌عنوان نیروی محرکه‌ای برای حرکت، پایداری و تلاش در جهت بهبود شرایط عمل می‌کند. جوامع انسانی، در طول تاریخ، همواره با چالش‌ها و بحران‌های گوناگونی روبه‌رو بوده‌اند؛ از جنگ‌ها و نابسامانی‌های اقتصادی گرفته تا تغییرات اجتماعی و تحولات فرهنگی؛ اما آنچه باعث شده است تا ملت‌ها از بحران‌ها عبور کرده و به سوی توسعه و پیشرفت گام بردارند، وجود امید و باور به امکان تغییر و بهبود شرایط است. در این بین، امیدآفرینی در میان جوانان به ‌عنوان مهم‌ترین سرمایه انسانی کشور، اهمیتی دو چندان دارد. چرا که جوانان، به دلیل ویژگی‌هایی همچون پویایی، خلاقیت، انگیزه، خودباوری و جسارت در اقدام، نقشی کلیدی در حرکت‌های تحول‌آفرین و روندهای توسعه‌ای و رو به جلو ایفا می‌کنند. لذا هر کشوری که بتواند شعله‌های امید را در دل نسل جوان روشن نگه دارد، نه ‌تنها از استعدادها و ظرفیت‌های آنان بهره‌مند خواهد شد، بلکه مسیر توسعه پایدار و پیشرفت همه‌جانبه را نیز برای خود هموار خواهد ساخت. در مقابل، اگر جامعه‌ای نتواند جوانان خود را امیدوار سازد و آن‌ها را با افقی روشن نسبت به آینده مواجه کند، با پیامدهای جبران‌ناپذیری همچون افزایش مهاجرت نخبگان، کاهش نرخ مشارکت اجتماعی، کاهش بهره‌وری و بروز آسیب‌های اجتماعی مواجه خواهد شد. از طرفی امید صرفا یک مقوله انتزاعی و روان‌شناختی نیست، بلکه پدیده‌ای است که به‌شدت تحت تأثیر شرایط عینی جامعه قرار دارد و متغیرهایی همچون وضعیت اقتصادی، فرصت‌های شغلی، عدالت اجتماعی، نظام آموزشی، وضعیت فرهنگی، فضای رسانه‌ای و سیاست‌گذاری‌های کلان، همگی می‌توانند بر میزان امیدواری یا ناامیدی جوانان اثر بگذارند. از سوی دیگر، سیاست‌ها و اقدامات هوشمندانه‌ای که بتوانند چالش‌ها را برطرف کرده و مسیر روشنی برای آینده جوانان ترسیم کنند، می‌توانند به ایجاد امید و انگیزه در آنان منجر شوند. از منظر نظری نیز امید مفهومی چند وجهی دارد که در رشته‌های گوناگون از جمله روان‌شناسی، جامعه‌شناسی، علوم سیاسی و اقتصاد مورد بررسی قرار می‌گیرد. بنابراین از دیدگاه روان‌شناختی، امید به معنای داشتن انتظارات مثبت نسبت به آینده و توانایی تدوین برنامه‌ای مشخص برای رسیدن به اهداف است. در جامعه‌شناسی نیز امید را می‌توان به‌عنوان نیرویی برای پیوند اجتماعی، همبستگی و افزایش سرمایه اجتماعی در نظر گرفت. در علوم سیاسی امید عاملی است که می‌تواند موجب افزایش مشارکت سیاسی و اجتماعی شهروندان شود و احساس تعلق آن‌ها به جامعه را تقویت کند. در احادیث و روایات نیز به کرات درباره امید و انگیزه با توکل بر خدای متعال سفارش شده است. چرا که از نگاه قرآن آرزو و امید، همنشینی است که موجب انس و آرامش می شود (تمیمی آمدی، ص311) و این عنصر با استفاده از رویکردهای شناختی و در قالب خودشناسی، خداشناسی، خودباوری و خدامحوری شکل می گیرد. از امیرالمومنین علی(ع) آمده است: "یَأسُک مِن رَحمَة الله اَعظَم من ذُنُوبِک" (محجه البیضاء ج 7 ص253)، ناامیدی تو از رحمت خدا، بزرگتر از گناهان توست. همچنین خداوند در قرآن کریم فرموده است: "وَ ما أصابَکُمْ مِنْ مُصِیبَه فَبِما کَسَبَتْ أیْدِیکُمْ وَ یَعْفُوا عَنْ کَثِیرٍ" (انفال/38) و هرگونه مصیبتی به شما برسد به سبب دستاورد خود شماست و خدا از بسیاری می گذرد. بر همین اساس، امیدآفرینی در میان جوانان، نه‌تنها از منظر فردی و روان‌شناختی بلکه از لحاظ دینی، اجتماعی و ملی نیز حائز اهمیت است. در واقع جامعه‌ای که بتواند با توکل به خدا امید را در میان جوانان خود تقویت کند، به‌ آسانی قادر خواهد بود از بحران‌ها و بن‌بست‌های سیاسی، اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و ... عبور کند. به همین دلیل، سیاست‌گذاری‌های عمومی و برنامه‌های توسعه‌ای و پیشرو می‌بایست به گونه‌ای طراحی شوند که حس امید را در جوانان به‌ عنوان نیروهای پیشران توسعه و پیشرفت تقویت کرده و با زمینه‌سازی مشارکت فعال آنان در فرآیندهای پیشرفت و تعالی کشور، آنها را در مسیر رشد و تحول جامعه و دستیابی به استقلال و عزت ملی قرار دهند.

مفهوم امید و نقش آن در پیشرفت جوامع

عنصر امید مهمترین ابزار پیشرفت است(مقام معظم رهبری، 28/8/1401). نیرویی بنیادین که زندگی فردی و اجتماعی انسان‌ها را تحت‌الشعاع قرارداده و به آنها انگیزه می‌دهد تا در مواجهه با مشکلات و تحقق اهداف مادی و معنوی هم در سطح فردی که تأثیر مستقیمی بر کاهش استرس، اضطراب و افسردگی، و افزایش سلامت روانی و جسمی، اعتماد به ‌نفس و توانمندی حل مسئله، پشتکار و انگیزه، تلاش مستمر، پایداری در برابر مشکلات و افزایش سطح رضایت از زندگی دارد، و هم در سطح کلان که نقش تعیین‌کننده‌ای در پیشرفت اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی کشور دارد، با راه حل‌های خلاقانه برای ایجاد وضعیتی مطلوب و آینده‌ای آرمانی تلاش کنند. از اینرو امید به‌ عنوان یک پدیده چند بعدی، تحت تأثیر عوامل مختلف روان‌شناختی، اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و سیاسی قرار دارد و نیروی محرکه‌ای برای رشد و توسعه و پیشرفت شناخته می‌شود.

ضرورت امیدآفرینی در جوانان

امیدآفرینی در جوانان نه ‌تنها یک ضرورت فردی، بلکه یک راهبرد کلان و ملی برای توسعه پایدار، پیشرفت اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی است. لذا جامعه‌ای که در آن جوانان به آینده امیدوار باشند، سرشار از خلاقیت، نوآوری و انگیزه برای پیشرفت خواهد بود. در مقابل، ناامیدی و سرخوردگی نسل جوان منجر به کاهش بهره‌وری، افزایش آسیب‌های اجتماعی، مهاجرت نخبگان، رکود اقتصادی و مواردی از این دست می‌شود. بنابراین امید را نه ‌تنها می توان یک مفهوم ذهنی و روان‌شناختی دانست، بلکه نقش تعیین‌کننده‌ای نیز در کیفیت و سبک زندگی افراد دارد. از اینرو عنصر امید در سطح کلان از مؤلفه‌های اصلی پیشرفت محسوب شده و موجب افزایش مشارکت اجتماعی و سیاسی اقشار مختلف جامعه به ویژه جوانان، ایجاد انگیزه‌‌ی قوی برای کارآفرینی و نوآوری در فناوری و دانش، ایجاد انسجام و افزایش سرمایه اجتماعی، تقویت اعتماد عمومی و همکاری و همیاری اجتماعی می‌شود.

عوامل موثر در یأس‌آفرینی جوانان

شاخص عمده ایران ستیزی، یأس آفرینی، امیدسوزی، القای ناتوانی و بن بست است( آیت الله خامنه ای، 28/8/1401) بنابراین چنانچه امید در جامعه‌ای کاهش یابد، نتایجی همچون افسردگی، یأس، فرسودگی اجتماعی، کاهش انگیزه برای رشد و پیشرفت منجر به مهاجرت گسترده نخبگان و افزایش آسیب‌های اجتماعی را رقم خواهد زد. چرا که این عنصر نه ‌تنها یک پدیده فردی، بلکه یک نیروی محرک کلان در سطح ملی است که آینده کشورها را رقم خواهد زد. با توجه به اهمیت عنصر امید و نیاز به ایجاد انگیزه و امیدافزایی در کشور برای رشد و پیشرفت جامعه، برخی موانع و چالشها وجود دارد که می‌تواند موجب مأیوس سازی، بی تفاوتی و ناامنی جوانان شود. برخی از این موارد عبارتند از مشکلات اقتصادی و معیشتی که به دلیل افزایش نرخ بیکاری، تورم و کاهش قدرت خرید و نابرابری درآمدی، فقدان فرصت‌های شغلی پایدار، عدم تناسب موقعیتهای شغلی با تحصیلات و مهارت‌ها، عدم حمایت کافی از کارآفرینان و صاحبان ایده‌های نو و وجود موانع برای راه‌اندازی کسب‌وکارهای نوپا موجب وابستگی جوانان به حمایت‌های مالی خانواده به دلیل عدم امکان استقلال اقتصادی، افزایش هزینه‌های زندگی، مسکن و تحصیل و غیره می شود. فساد اداری و بی‌عدالتی اجتماعی از یکی دیگر ار عواملی استکه امید را به شدت در جوانان کاهش می‌دهد. هنگامی که احساس شود دسترسی به فرصت‌ها بر اساس شایستگی و شایسته سالاری نبوده و بر اساس روابط و فساد است، انگیزه برای تلاش کاهش یافته و جامعه خسارت می بیند. همچنین ناکارآمدی نظام آموزشی، کاهش کیفیت آموزشی، آموزش‌های مهارتی و عملی سنتی و غیرکاربردی، عدم وجود برنامه‌های کارورزی و مهارت‌آموزی و عدم تناسب آموزش با نیازهای بازار کار نیز یکی از مهمترین عوامل نومیدی است. چرا که آموزش‌های آکادمیک با نیازهای واقعی بازار کار تطابق ندارد و جوانان و دانش اموختگان برای ورود به بازار کار آماده نیستند. از اینرو شکاف میان فارغ‌التحصیلان دانشگاهی و نیازهای واقعی صنعت و اقتصاد به وجود می‌آید و حمایت‌های پژوهشی و علمی لازم و شایسته از نخبگان به عمل نخواهد آمد. ضعف در سیاست‌گذاری‌های فرهنگی و بی‌ثباتی اجتماعی و فرهنگی نیز یکی دیگر از عوامل موثر در ایجاد نابرابری‌های اجتماعی است. زیرا موجب افزایش بی‌اعتمادی به نهادهای رسمی کشور، کاهش مشارکت اجتماعی، افزایش مهاجرت نخبگان، بحران هویت و فاصله گرفتن از ارزش‌های فرهنگی اصیل ایرانی اسلامی به دلیل کمبود الگوهای موفق بومی می باشد. تأثیر منفی رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی در فضای مجازی یکی دیگر از چالشهای پیش‌رو در ناامیدی جوانان است. رسانه‌ها و فضای مجازی تأثیر بسیار بالایی بر شکل‌گیری نگرش‌های جوانان نسبت به آینده دارند. انتشار مداوم اخبار منفی، بزرگ‌نمایی و سیاه نمایی بحران‌های اجتماعی، مقایسه اجتماعی ناشی از شبکه‌های اجتماعی و دیگر موارد از جمله عواملی هستند که موجب نگرانی، کاهش امید، احساس ناکامی، سرخوردگی، خودتحقیری و بحران هویتی و ارزشی و فاصله گرفتن از ارزش‌های اصیل فرهنگی در جوانان می‌شود. چالش‌های مدیریتی و سیاست‌گذاری های غلط منجر به بی‌ثباتی جامعه، عدم وجود برنامه‌های جامع و پایدار برای حمایت از جوانان یکی دیگر از موانعی است که اعتماد عمومی را کاهش داده است.

 چگونه امیدآفرین باشیم؟

امید، به‌ عنوان یک نیروی درونی و موتور محرک، نقشی اساسی در رشد و شکوفایی فردی و اجتماعی ایفا می‌کند. افراد امیدوار همواره در مواجهه با چالش‌ها، انعطاف‌پذیرتر، مصمم‌تر، خطرپذیرتر و دارای روحیه تلاش بیشتری هستند. چرا که امید به‌عنوان یک پدیده اجتماعی، نقش مستقیمی در رشد و پیشرفت ملی دارد. تجربه نشان داده است در جامعه‌ای که جوانان آن به آینده امیدوار باشند، پویایی، خلاقیت و نوآوری، کارآفرینی و مسئولیت و تعهدپذیری منجر به نشاط اجتماعی افزایش خواهد یافت و بستر و فرصت‌های رشد و پیشرفت و نرخ بهره‌وری علمی و ملی ارتقاء می یابد. بنابراین می طلبد برای امیدآفرینی در جوانان، سیاست‌ها و برنامه‌های جامعی در حوزه‌های سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و آموزشی با بهره مندی از اسناد بالادستی تدوین شود. نمونه این سیاستها اصلاحات اقتصادی است که می‌تواند به اشتغال‌زایی و ایجاد فرصت‌های شغلی پایدار، حمایت از کارآفرینی و تولید، پرداخت تسهیلات مالی مناسب برای کسب ‌وکار جوانان، و افزایش شفافیت و کاهش فساد در نظام اقتصادی منجر ‌شود. نمونه دیگر این سیاستها تقویت نظام آموزشی و افزایش مهارت‌آموزی است که با اصلاح ساختار آموزش عالی برای متناسب‌سازی با نیازهای بازار کار، افزایش آموزش‌های مهارتی و فنی برای توانمندسازی جوانان، و حمایت از پژوهش‌های علمی و فناوری‌های نوین قابل تحقق می‌باشد. رسانه نیز یکی دیگر از مهمترین سیاستها و برنامه های جامع است که نقش بسیار مهمی در امیدآفرینی با ترویج اخبار مثبت و واقعی و تبیین دستاوردها و موفقیت های کشور، کاهش سیاه‌نمایی و ارائه تحلیل‌های واقع‌بینانه از شرایط، با آموزش سواد رسانه‌ای برای بصیرت‌افزایی جوانان و کاهش تأثیرات منفی شبکه‌های اجتماعی دارد. زیرا همانطور که رهبر انقلاب فرمودند: هدف دشمن حمله به باورهای دینی و مذهبی، دگرگونی حقایق و سست کردن اراده ملت از طریق جنگ ترکیبی است(1/1/1402). همچنین بهبود عدالت اجتماعی و کاهش تبعیض و شکاف طبقاتی نیز از دیگر سیاستهای امیدآفرینی است که می‌تواند با ایجاد فرصت‌های برابر برای همه اقشار جامعه، افزایش شفافیت در فرایندهای اداری و مدیریتی، و افزایش نقش جوانان در تصمیم‌گیری‌های کلان، شرایط اجتماعی را بهبود بخشد.

اثرات امیدآفرینی در پیشبرد امور و عبور از بن‌بست‌ها

همانطور که مقام معظم رهبری فرمودند: امیدآفرینی به معنای پنهان کردن ضعفها و خودفریبی نیست، اما در کنار بیان ضعفها بایستی امیدآفرینی هم بشود و آینده و افق روشن در مقابل چشمها قرار بگیرد(1/1/1402). بنابراین تردیدی نیست که امیدآفرینی توأم با ایمان و اخلاص در جوانان، تأثیرات گسترده‌ای بر رشد علمی و پیشرفت ملی دارد چرا که می‌تواند افزایش مشارکت اجتماعی و سیاسی جوانان، کاهش نرخ مهاجرت نخبگان و متخصصان، افزایش نوآوری در کسب و کار و رشد اقتصادی، و کاهش ناهنجاری‌های اجتماعی را در پی داشته باشد. در واقع امیدآفرینی در جوانان یک راهبرد کلیدی برای پیشرفت و عبور از بن‌بست‌های اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی است، و بدون امید، جامعه دچار رکود و ایستایی خواهد شد و نیروهای انسانی کارآمد، شایسته و نخبه، انگیزه خود را برای مشارکت در ساختن آینده‌ای بهتر و حتی آرمانی را از دست خواهند داد. لذا ضروری است تا دولت‌ها، نهادهای اجتماعی، رسانه‌ها و خانواده‌ها با اجرای برنامه‌های جامع و سیاست‌های مناسب، با دمیدن روح امید در جوانان مسیر رشد و پیشرفت کشور را هموار سازند. چرا که امیدآفرینی به عنوان یکی از اساسی‌ترین مؤلفه‌های توسعه پایدار،کلید عبور از موانع، خروج از بحرانها و دستیابی به آینده‌ای روشن‌ و درخشان در همه عرصه هاست. در واقع عملکرد نظام حکمرانی در امیدافزایی و ایجاد انگیزه در نسل جوان، نه‌تنها موجب بهبود شرایط فردی آنان می‌شود، بلکه مسیرهای جدیدی را برای رشد و تحول جامعه فراهم می‌کند.

 بنابراین لازم است تا نظام حکمرانی کشور با تدبیر امور نسبت به اصلاح و اجرای سیاست‌های کشور اعم از سیاست اقتصادی و اشتغال‌زایی با توسعه اقتصاد دانش‌بنیان و حمایت از استارتاپ‌ها، ایجاد مشوق‌های مالی برای کارآفرینان جوان، اصلاح قوانین کار برای تسهیل ورود جوانان به بازار کار، توسعه و حمایت از طرح‌های مهارت‌آموزی متناسب با نیاز بازار؛ تحول در نظام آموزشی و مهارت‌آموزی با بازنگری در سیستم آموزشی و تمرکز بر مهارت‌های کاربردی، تقویت همکاری بین دانشگاه‌ها و صنایع برای افزایش فرصت ابتکار و اشتغال فارغ‌التحصیلان، راه‌اندازی مراکز کارآموزی و توسعه برنامه‌های مهارت‌محور؛ تقویت نهادهای اجتماعی و فرهنگی برای افزایش امید با گسترش فرهنگ مشارکت اجتماعی و نقش‌آفرینی جوانان در تصمیم‌گیری‌های ملی، ایجاد فضای رسانه‌ای مثبت و انگیزشی برای ترویج امید و الگوهای موفق، افزایش برنامه‌های فرهنگی، ورزشی و هنری برای تقویت نشاط اجتماعی؛ حمایت از نوآوری و فناوری‌های جدید با توسعه اکوسیستم فناوری برای حمایت از نوآوری‌های جوانان، ایجاد مراکز رشد و شتاب‌دهنده‌های کسب‌وکار، افزایش سرمایه‌گذاری بر حوزه‌های نوظهور همچون هوش مصنوعی، بلاکچین و بیوتکنولوژی اقدامات درخور و راهگشا انجام دهد و با ایجاد انگیزه و تقویت امید در جوانان، ایده‌های جدید و نوآورانه ازجمله، ایجاد پلتفرم‌های انگیزشی و آموزشی مثل شبکه‌های اجتماعی و اپلیکیشن‌های تخصصی برای ارائه مشاوره‌های شغلی و مهارتی؛ برگزاری کمپین‌های اجتماعی امیدآفرین برای برگزاری رویدادهای ملی و محلی ببا هدف شناسایی و حمایت از استعدادهای جوان؛ راه‌اندازی مراکز نوآوری جوانان با ایجاد مراکزی که به جوانان فرصت کار تیمی و اجرای ایده‌های نو را می‌دهد؛ ترویج فرهنگ موفقیت و کارآفرینی با معرفی و تقدیر از الگوهای موفق کارآفرینان جوان در رسانه‌ها و مدارس؛ افزایش دسترسی به فرصت‌های بین‌المللی با حمایت از تبادل‌های علمی و فرهنگی با سایر کشورها برای افزایش انگیزه و یادگیری نقش مهمی را در جهت استقلال و عزت ملی به عمل آورد.

کلام پایانی

با توجه به آنچه بیان شد می توان دریافت که عنصر امید صرفاً یک احساس فردی نیست، بلکه یک ابزار و استراتژی مهم برای عبور از بحران‌ها و تحقق پیشرفت کشور است. این امیدآفرینی در جوانان یک مسئولیت و تعهد اجتماعی را برای تأمین منافع ملی به دنبال دارد که می بایست در تمامی ابعاد زندگی مورد توجه قرار گیرد. در این راستا سیاست‌گذاران، دانشگاهیان، نخبگان، رسانه‌ها و حتی خود جوانان، همگی نقش مهمی در ایجاد یک فضای امیدوارانه ایفا می‌کنند، و باید بتوانند بسترها، ابزارهای لازم و مسیرهای هموار را برای رشد جامعه فراهم کنند. در این صورت است که مشکلات اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی جامعه کاهش خواهد یافت و گام بزرگ و موثری در مسیر توسعه و پیشرفت اساسی برداشته خواهد شد و آینده‌ و چشم انداز روشن و امیدوارکننده ای را برای جوانان و همه اقشار جامعه رقم خواهد زد. در واقع جامعه‌ای که روح امید و انگیزه را در جوانان بپروراند، نه‌تنها به یک نسل شاداب، بانشاط و فعال متخصص و متعهد دست خواهد یافت، بلکه مسیر رشد و پیشرفت و کسب عزت ملی را هموارتر خواهد کرد. چرا که امید و امیدواری، رمز پیروزی و نیروی پیش‌برنده‌ی یک ملت برای دستیابی به آرمانهای اصیل انقلاب و تمدن نوین اسلامی است.»

انتهای پیام/