رئیس جمهور آمریکا شامگاه چهارشنبه در نخستین میزبانی از یک مقام خارجی، پذیرای بنیامین نتانیاهو بود و بخش اعظم این دیدار به بیان دیدگاه‌های طرفین درباره نوع مواجهه احتمالی با ایران گذشت.
رئیس جمهور آمریکا درباره ایران چه گفت؟
علاوه بر مطرح شدن مسائلی مانند اوضاع غزه، پیشبرد پروژه صلح ابراهیم و اوکراین، موضوع نوع مواجهه با ایران هم یکی از مباحث داغ کنفرانس خبری دو متحد بود. ترامپ در بخشی از سخنانش با بیان اینکه روابط میان واشنگتن و تل آویو در دوره من قوی‌تر از گذشته خواهد بود، گفت: ما تحریم‌های شدیدی را علیه ایران اعمال و صادرات نفت آن‌ها را متوقف خواهیم کرد. وی در ادامه و در حالی که نتانیاهو پیش از وی مدعی شد جمهوری اسلامی به علت تحولات یک سال اخیر خاورمیانه تضعیف شده در پاسخ به پرسش خبرنگاری، تصریح کرد: «ایران ضعیف نیست. ایران یک کشور بسیار قوی است. اماخواست من جلوگیری از رسیدن آن‌ها به سلاح هسته‌ای است».
رئیس‌جمهور آمریکا که در دور نخست سکان‌داری کاخ سفید شاهد شکست مطلق سیاست فشار حداکثری علیه ایران بود، در سخنانی دو پهلو ادامه داد: من یادداشتی درباره «احیای سیاست فشار حداکثری» علیه ایران به امضا رساندم؛ یادداشتی که امضای آن برای من «تصمیمی سخت» بود و «تردید» داشتم! امیدوارم از این (فشار حداکثری) زیاد استفاده نکنیم. اما آن‌ها نباید به سلاح هسته‌ای دست پیدا کنند. باید ببینیم آیا می‌توانیم با ایران به توافق برسیم یا خیر؟ اشاره دونالد ترامپ به اقدام وی در امضای سندی با نام «احیای سیاست فشار حداکثری» علیه ایران بود که تنها ساعاتی پیش از دیدار وی با نتانیاهو اتفاق افتاد و هدف آن جلوگیری از دستیابی جمهوری اسلامی به سلاح هسته‌ای و به صفر رساندن صادرات نفت کشورمان عنوان شده است. او با وجود این، در ادامه کنفرانس خبری، آمادگی خود برای گفت‌وگو با «مسعود پزشکیان» همتای ایرانی‌اش را ابراز کرد و در پاسخ به پرسش خبرنگاری مبنی بر اینکه آماده چه نوع توافقی با ایران است، اعلام کرد: «من به شما می‌گویم حاضرم به توافقی خوب برسم. مردم ایران، مردمی فوق‌العاده هستند. دوستان ایرانی بسیار زیادی دارم که همگی به کشورشان افتخار می‌کنند. امیدوارم بتوانیم به توافق برسیم تا به شرایطی بحرانی نرسیم. من خواستار صلح هستم. تنها خواست من، جلوگیری از دستیابی آن‌ها به سلاح هسته‌ای است. هیچ محدودیتی اعمال نخواهد شد، فقط نباید سلاح هسته‌ای داشته باشند. در مورد برخی از رهبران آن‌ها می‌توانم همین حالا به شما بگویم، بسیاری از مقامات بلندپایه ایران نمی‌خواهند سلاح هسته‌ای داشته باشند».
ترامپ در ادامه با زیر سؤال بردن ماهیت صلح آمیز برنامه هسته‌ای ایران، مدعی شد: «ایران به داشتن سلاح هسته‌ای بسیار نزدیک است. آمریکا حق دارد از فروش نفت ایران به کشورهای دیگر جلوگیری کند». وی همچنین در تلاشی برای طفره رفتن از پاسخ دادن به پرسشی درباره احتمال حمله رژیم صهیونیستی به تأسیسات هسته‌ای ایران گفت: «باید دید چه اتفاقی خواهد افتاد».
چند نکته درباب اظهارات ترامپ
با مروری بر اظهارات جاری شده بر زبان رئیس جمهور آمریکا، در نگاه اول نکته‌ای که برجسته بوده و به اصطلاح توی ذوق می‌زند بیان کاملاً دوگانه و متضاد وی درباره رابطه احتمالی با جمهوری اسلامی است. او در حالی با زل زدن به لنز دوربین‌ها می‌گوید مایل به دیدار با همتای ایرانی خود بوده و ترجیح می‌دهد اقدامات محدودیتی «بسیار سخت» خود را علیه تهران اعمال نکند که تنها ساعاتی قبل، خود در اتاق بیضی امضایش را پای سند ضدایرانی احیای سیاست فشار حداکثری نشاند. رئیس جمهور ایالات متحده همچنین اگرچه مدعی است هدف تنها جلوگیری از دستیابی تهران به سلاح هسته‌ای است که همزمان تأیید می‌کند برخی در تهران دستیابی به سلاح هسته‌ای را ممنوع می‌دانند. با این حال وی همزمان با دم زدن از مذاکره و اینکه خواستار صلح هست و در ادامه با رد موضع بنیامین نتانیاهو درباره اینکه ایران ضعیف نشده، سعی می‌کند به گمان خود پیام مثبتی به تهران بدهد.
با توجه به موارد گفته شده، از مواضع جدید ترامپ می‌توان چند برداشت کرد. در گام نخست نوع رویکرد رئیس جمهور آمریکا مؤید تداوم راهبرد چماق و هویج در رابطه با ایران قابل ارزیابی است. وی در شرایطی از مذاکره دم می‌زند که همزمان چماق فشار حداکثری را بالای سر جمهوری اسلامی نگه داشته و خوب طبیعی است که هیچ گاه مذاکره را تحت فشارهای تحریمی و سیاسی قبول نخواهند کرد.
ترامپ از به راه انداختن این نمایش دوپهلو البته که اهداف سیاسی چندگانه‌ای هم دنبال می‌کند. در حالی که خودش هم با توجه به تجربه چهار سال گذشته ریاست جمهوری می‌داند چالش‌ها میان دو کشور پیچیده بوده و حل آن مشکل و زمانبر است اما ساده‌سازی این مسئله و ذکر اینکه فقط می‌خواهد ایران سلاح هسته‌ای نداشته باشد، درپی مطرح کردن خود به عنوان مرد دیپلماسی و صلح است. دونالد این شو رسانه‌ای دیپلماتیک را حتی قبل از ورود به کاخ سفید کلید زد، جایی که او تلاش کرد خود را مهره اصلی برقراری صلح در غزه جا بیندازد. البته او به عنوان یک رئیس جمهور پوپولیست بدش نمی‌آید مانند آنچه در اواسط سال 2019 اتفاق افتاد و ترامپ با حضور در منطقه غیرنظامی میان دو مرز کره و دست دادن با کیم جون اون خود را برای مدت‌ها به سرخط اخبار کشاند، در رابطه با ایران و دست دادن با پزشکیان هم چنین تجربه‌ای را داشته باشد و در محافل داخلی و خارجی بر سر زبان‌ها بیفتد.
البته برخی هم معتقد هستند موضع‌گیری متفاوت ترامپ در قبال ایران برای انداختن توپ در زمین جمهوری اسلامی است. به این معنی که او با ادعای اینکه می‌خواهد فرصتی به دیپلماسی بدهد، با اقداماتش مسیر گفت وگوی منطقی را بسته و به دنبال متهم کردن جمهوری اسلامی در محافل جهانی پیش از اتخاذ سیاست فشار حداکثری است. با این حال تغییر لحن رئیس جمهور آمریکا در قبال ایران نسبت به گذشته را می‌توان اثباتی بر شکست سیاست فشار حداکثری علیه جمهوری اسلامی نیز تعبیر کرد. واقعیت آن است که تهران طبق تجربه، راه‌های دور زدن تحریم‌ها و فشارهای اقتصادی آمریکا را به خوبی آموخته و آن‌ها را ناکارآمد کرده است. این در حالی است که توسل معتادگونه کاخ سفید به سیاست تحریم‌های اقتصادی علیه دیگر کشورها این ابزار را امروز برای آمریکا بی‌اثر کرده است. ایالات متحده با ۱۵ هزار و ۳۷۳ تحریم فعال تا ۱۹ آوریل ۲۰۲۴ پیشتاز جهان در اعمال تحریم‌هاست. همین رویکرد کار را به جایی رسانده که «مارکو روبیو» وزیر خارجه ترامپ دو روز پیش به‌صراحت با اشاره به تبادل تجاری چین و برزیل با ارزهای محلی و استفاده‌نکردن از دلار تأکید کرد افزایش این روند موجب می‌شود تا پنج سال آینده واشنگتن دیگر قادر نباشد کشورها را تحریم کند. عقب‌نشینی رئیس جمهوری آمریکا در تعلیق یک ماهه اعمال تعرفه علیه کانادا و مکزیک را نیز می‌توان گواه این مدعا دانست.
از هول حلیم در دیگ نیفتیم
در نهایت دونالد در حالی می‌گوید هدفش تنها جلوگیری از دستیابی جمهوری اسلامی به سلاح هسته‌ای است که تجربه ثابت کرده مقامات غربی به محض نشستن پای میز مذاکره این موضوع را به مسائل دیگر مانند مسائل منطقه‌ای و قطع حمایت ایران از مقاومت و همچنین کاهش توان نظامی ما سنجاق می‌کنند. با روی کار آمدن دولت چهاردهم با رویکرد اصلاح‌طلبانه شاید هم رئیس جمهور آمریکا طبق توصیه مشاوران خود تصمیم گرفته با ارسال این پیام مزه دهان دولتمردان ما را بفهمد و سپس گام بعدی خود را بردارد.
با این اوصاف برخی معتقدند به لبخند ظاهری ترامپ نمی‌توان چندان دل بست و امیدوار بود؛ چرا که او می‌خواهد با پنبه سر ببرد. این عده می‌گویند جمهوری اسلامی در گذشته با شکست سیاست فشار حداکثری ترامپ نشان داده قدرت و توان برای عبور از چالش‌های موجود را دارد؛ بنابراین در مقابل آب‌نبات چوبی کاخ سفید نباید ذوق زده شده و احساسی رفتر کنیم، بلکه باید منطقی و سنجیده عمل کرده و تصمیمی گرفت تا در دام نیفتیم.
واقعیت این است که تهران پیش‌تر اصول خود برای هرگونه مواجهه با طرف غربی را به روشنی مشخص کرده است. این موضوعی است که روز گذشته بر زبان سخنگوی دولت جاری شد. فاطمه مهاجرانی در واکنش به اعلام آمادگی ترامپ برای گفت‌وگو با پزشکیان تأکید کرد همه موضوعات در کشور طبق سه اصل ثابت دنبال می‌شود؛ عزتمندی کشور و مردم، حکمت و دیدن پشت موضوعات و البته مصلحت. در این شرایط شاید بهترین راه حل درباره نوع مواجهه با آمریکای ترامپ در زمان کنونی آن است که چندی پیش بر زبان وزیر امور خارجه کشورمان جاری شد. سید عباس عراقچی، در گفت وگو با خبرگزاری کیودو ژاپن در این‌باره از مفهومی با عنوان «مدیریت خصومت و تنش» با ایالات متحده آمریکا بر مبنای تمرکز بر مذاکرات لغو تحریم در عین پایبندی به اصول بنیادین کشور سخن گفت. بنابراین اینکه برخی با برداشت خوشبینانه از اظهارات اخیر رئیس جمهور آمریکا از خیال راحت ترامپ درباره برنامه هسته‌ای ایران بگویند یا برخی دیگر بگویند «مگر عراق با ما هشت سال جنگ نکرد؟ یک زمانی که لازم شد مذاکره کنیم امام اجازه مذاکره داد»، به بیراهه رفته‌اند. مقامات آمریکا طبق تجربه نشان داده‌اند قابل اعتماد نیستند و نمی‌توان به اظهارات آن‌ها دل بست. به نظر می‌رسد به جای بر زبان راندن اظهارات تکراری اکنون وقت عمل است و همان‌گونه که عراقچی چند روز پیش گفت آزادسازی پول‌های بلوکه شده ایران از سوی آمریکا می‌تواند یک گام مثبت اولیه باشد.
خبرنگار: مهدی خالدی