به گزارش خبرنگار مهر، دومین همایش ملی رساله الحقوق امام سجاد (ع) با حضور حجت الاسلام موسوی لاری، حجت الاسلام والمسلمین جوادی آملی، ناجی، ریاست دانشگاه پیام نور و جمعی از استادان و فرهیختگان در خانه اندیشمندان علوم انسانی شهر تهران برگزار شد.
این مراسم با پخش پیامی از «آیت الله جوادی آملی» آغاز شد. آیت الله جوادی آملی در پیام خود جامعه ایران را در دالان انتقال دانست و گفت: ما اکنون در دوران علم و عقلیم و نباید حرف‌های گذشتگان را بزنیم. ما باید حرف‌های تازه بزنیم و قرار نیست فرزندان ما مثل ما فکر بکنند.
رساله الحقوق، رساله حریم‌ها و حرمت هاست
در ادامه عبدالهادی فقهی زاده، استاد دانشگاه تهران، در ذیل عنوان طبقه بندی مفهومی حقوق در رساله الحقوق امام سجاد (ع) عنوان کرد: حق و تکلیف همواره به صورت یک دوگانه مطرح است و آنچه غالب است، تکلیف است.
دکتر فقهی زاده بر ممنوعیت سو استفاده از حق و زیان رساندن به دیگران هماهنگ با قاعده لاضرر در فقه اسلامی و اصل ۴۰ قانون اساسی تاکید کرد و گفت: هیچکس نمی‌تواند اعمال حق خویش را وسیله اضرار به غیر یا تجاوز به منافع عمومی قرار ده. طبق رساله الحقوق امام سجاد (ع) حق مردم در قیاس با حقوق الهی با توجه به بسامد گسترده بیان مصادیق حقوق مردم در رساله الحقوق در اولویت است.
این محقق بر اهمیت فوق العاده رعایت حقوق مخالفان به موازات توجه به رعایت حقوق موافقان تاکید کرد و گفت: دستاورد تأمل در گستره حقوق مورد توجه در رساله الحقوق این است که رساله الحقوق را رساله حریم‌ها و حرمت‌ها بدانیم
شاهکار رساله الحقوق در پیشگیری از جرم است
جلال الدین حسانی، دانشیار جهاد دانشگاهی بوشهر در مقاله «بازتاب نشانگان رهیافت پیشگیری از جرم در رساله الحقوق امام سجاد (ع»، رساله الحقوق را در مطالعات میان رشته‌ای واکاوی کرد و نظام عدالت کیفری در ایران را بررسی نمود.
وی به بایسته‌های خوانش جرم شناختی رساله الحقوق اشاره کرد و گفت: شاهکار رساله الحقوق پیشگیری از جرم چه در بخش شخصی و چه اجتماعی و حتی پیشگیری زودرس از جرم است.
اساس احقاق حقوق در رساله امام سجاد مدارا، محبت، تواضع و فروتنی و پرهیز از خشونت و تعارض است
اشرف بروجردی، استاد پژوهشگاه مطالعات فرهنگی و علوم انسانی در مقاله‌ای با عنوان «راه های استیفای حقوق از دیدگاه امام سجاد (ع) در این همایش گفت: وضوع احقاق حق در واقع تعهدی است که هر فردی نسبت به توفیر و تأمین نیاز و خواسته صاحب حق باید ادا کند. به عبارت دیگر در مناسبات اجتماعی و مناسبات بین فردی حقی است و تکلیفی که تأمین آن به عنوان یک قانون نانوشته در مجامع انسانی ساری و جاری است.
وی افزود: امام سجاد (ع) در جهت تأمین امنیت و آرامش جامعه برای رسیدن به کمال و حفظ حرمت و حریم انسانی با بهره گیری از آموزه‌های الهی که پیامبرش محمد (ص) آنها را برای انسان یادآوری کرده و به ودیعه گذاشته است حقوق را دسته بندی کرده و در همه ابعاد یادآور شده است. این دسته بندی از حق الهی گرفته تا حقوق انسان‌ها بر یکدیگر، حق بردگان، حق حیوانات، حق طبیعت و همه آنچه که به انسان مربوط و حقوق آن باید رعایت شود پنجاه حقی است که امام سجاد برای مسلمین بیان کرده است. بنابراین هر مسلمانی که داعیه تمسک به دین اسلام را دارد و شاید بتوان گفت هر انسانی که در عرصه جهان زیست می‌کند تکلیفی در برابر احقاق حقوق دیگران را دارد و خود نیز حقی دارد که دیگران باید آن را استیفا کنند بنابراین رعایت حق و اجرای آن وظیفه‌ای است که در مناسبات اجتماعی بر آن تأکید شده است.
وی تصریح کرد: آنچه مورد بحث این مقاله است راه‌های تحقق حقوقی است که امام سجاد (ع) برمی شمارد و در جامعه ساری و جاری می‌شود و اساس آن کسب آگاهی و معرفت است و علم و دانش می‌تواند انسان را به رفتار عاقلانه و منطقی سوق دهد. چنانچه این آگاهی فراهم شود در تعامل با دیگران با منطق همراه با نرمش رفتار می‌شود و اگر به این حقوقی که امام برشمرده اند با دقت بنگریم اساس آن بر مدارا و محبت و اخلاق نیکو است. اصولی که انسان را مجذوب می‌کند و چنانچه مسلمان باشی باورهای تو به باور آنها می‌نشیند همانطور که خداوند به پیامبرش می‌فرماید: «فبما رحمة مِنَ اللَّهِ لِنْتَ لَهُمْ وَلَوْ کُنتَ فَظًّا غَلِیظ القلب للقضوا من حولک فاعْفُ عَنْهُمْ وَاسْتَغْفِرُ لَهُم وشاورهم فی الأمر فإذا عزمت فتوکل علی الله إن الله یحب المتوکلین» پس اساس احقاق حقوق در رساله امام سجاد مدارا، محبت، تواضع و فروتنی و پرهیز از خشونت و تعارض است. آموزه‌هایی که اگر اجرا شود جامعه‌ای سرشار از آرامش و آسایش را به ارمغان می‌آورد و انسان‌ها به سوی کمال سیر می‌کنند. کرامت انسانی در حق یکدیگر رعایت می‌شود و همچنین جامعه روی سعادت خواهد دید.
بروجردی با اشاره به اینکه بسیاری از اصول ذکر شده از سوی امام سجاد (ع) در جامعه اسلامی ما رخت بربسته و بی اعتمادی و خشونت جای آن را گرفته تصریح کرد: افسوس که با نام دین همه این رفتارها بازگو می‌شود و دین اسلام که جامعه ما به آن متصوف است از جایگاه واقعی خود درمانده است. به راستی چه کسی مسئول این پدیده است؟ از آنجا که الناس علی دین ملوکهم سرچشمه این رخداد همان حاکمان جامعه نیز از آنها آموخته اند. آن چیزی را که اسلام را خوار و ذلیل کرده آنهم با نام مسلمانی.
امام سجاد؛ توسعه احیای حق است
حجت الاسلام محسن دریابیگی، دانشیار دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی، در مقاله «اصلاح فرهنگی بر پایه توسعه کاربردی مفهوم حق، مطالعه موردی رساله الحقوق امام سجاد (ع)» با اشاره به شکاف طبقاتی عدم توزیع عادلانه ثروت، نفوذ اخلاق بیزانسی و … در دوره فتوحات، رواج فساد اخلاقی با حضور کنیزان و غلامان، شکاف اجتماعی بعد از واقعه حره و استبداد مروانیان، بی ایمانی در تقابل صحابه و تابعین در برابر هم، دوره زعامت مروانیان را مورد نقد و بررسی قرار داد.
وی تاکید کرد: در دوره مروانیان امام سجاد (ع) با آگاهی بخشی به جامعه آشفته بعد از فتوحات، نگاه انسانی به غلامان و تربیت و آزادی آنان، تذکر دینی در برابر نسیان جمعی، انجام عبادت و ترویج معنویت و احیای توسعه مفهوم حق جهت اصلاح فرد و اجتماع در جهت احیای حق گام بر می‌داشت
انسان یک سلسله حقوقی دارد که بایستی بدو عطا شود
حجت الاسلام والمسلمین مرتضی جوادی آملی استاد حوزه علمیه قم، در گفتاری با عنوان «مبانی هستی شناسی و انسان شناسی رساله الحقوق امام سجاد (ع)» عنوان کرد: همانگونه که بین فقه و حقوق رابطه‌ای ناگسستنی است و همانگونه که بین اخلاق و حقوق پیوند مستحکمی وجود دارد بین هستی شناسی و حقوق و نیز بین انسان شناسی و حقوق نیز ارتباط عمیق‌تری برقرار است. از ابتدا باید دانست که عنوان حق در علم کلام و فلسفه با عنوان حق در علم فقه و حقوق متفاوت است، حقی که در کلام و فلسفه مطرح است ناظر به حق تکوینی و هستی شناسی است و کریمه (الحق من ربک) از آن حکایت می‌کند، همانگونه که منشأ این نوع از حق پروردگار عالم است و او حق مطلق بلکه مطلق حق است.
جوادی آملی ادامه داد: با وجود چنین موقعیتی برای حق تعالی باید دانست که واضع حق نیز هم در عالم تکوین و حقیقت و هم در عالم تشریع و اعتبار حق تعالی است. دلیل مطلب این است که اولاً نسبت به عالم تکوین و حقیقت که همه امور به هستی و وجود بر می‌گردد، همو تعالی سبب ایجاد هستی و کمالات آن است پس موجد أشیاء و کمالات آنها جز حق تعالی نخواهد بود البته عهده دار این بحث علم کلام، فلسفه و عرفان است با تفاوت رویکردهایی که در این سه نگاه وجود دارد.
وی افزود: ولیکن نسبت به علوم اعتباری و تشریع که از مجموعه آن به علم فقه و حقوق یاد می‌کنیم و به انسان شناسی مرتبط است زمام این امور نیز به قدرت علمی حق بسته بوده و از وحی و الهامات الهی مدد می‌گیریم هر آنچه از عالم وحی و الهام می‌آموزد به «اخلاق و معارف» بر می‌گردد.
جوادی آملی تاکید کرد: وضع شریعت و قانون نیز جز از راه الهی ممکن نیست زیرا بر مبنای إلا یعلم من خلق» تنها منبعی که حق شناس و حکم دان است جز پروردگار عالم نیست، ان الحکم الا لله»، از سوی دیگر هیچ موجودی حتی خود انسان نیز توان تشخیص حق و نیز امتیاز حق از باطل را آشنا نیست. طبعاً نمی‌تواند برای خویشتن خویش و جامعه قانونگذار باشد،. تنها امری که می‌تواند با عقل برهانی و نظری خویش آن را کشف نماید و بدان راه خویش را بیابد همانا عقل وحیانی است عقلی که در سایه وحی شکوفا شده و می‌تواند حقایق وحیانی را بدرستی دریابد.
این استاد حوزه در پایان گفت: گرچه در مباحث حقوقی مصطلح و امروزین پایه و اساس آن انسان است اما انسان بریده از پیشینه و پسینه بالقول المطلق حتی به لحاظ تاریخی است. با این تعریف ناقص انسان یک سلسله حقوقی دارد که بایستی بدو عطا شود.
به امید اجرای بین المللی همایش ملی رساله الحقوق
دومین همایش ملی «رساله الحقوق امام سجاد» با گزارش دبیر علمی همایش، دکتر محمد هادی امین ناجی، استاد دانشگاه پیام نور ادامه یافت.
ناجی ضمن تبریک اعیاد ماه شعبان، از نویسندگان مقالات و دست اندرکاران تدوین و ارائه آنها، تشکر کرد و گفت و خطاب به حجت الاسلام موسوی لاری گفت: این همایش، پایان نخواهد بود. در مجموعه ریحانه النبی هم نیت قلبی افراد و هم همت شأن انشاالله این همایش را از سطح ملی به بین المللی ارتقا خواهد داد.
وی افزود: امید است در آینده با حضور انجمن‌های علمی مربوطه و دانشگاه‌های بیشتر به این نامه نگاشته امام سجاد (ع) با روایت‌های مختلف و نسخ گوناگون، توجه شود و محققان و پژوهشگران هر چه بیشتر به این اثر توجه کنند.
در پایان با حضور حجت الاسلام موسوی لاری، دکتر ناجی، دکتر احمدخانی و جمعی دیگر از دست اندرکاران برگزاری همایش، از کتابی که ۵۷ مقاله پذیرفته شده همایش ملی «رساله الحقوق» در آن به چاپ رسیده است، رونمایی شد. در این مراسم همجنین سخنرانان همایش مورد تقدیر و سپاس قرار گرفتند.