شفقنا- معاون فضای مجازی هنر و رسانه دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم گفت: مدل حکمرانی امام خمینی مبتنی بر فهم عمیق نظم اجتماعی و سیاسی زمان خود بود و ایشان با تحلیل شرایط موجود، اقدام به تغییر بنیادین آن کرد.
به گزارش شفقنا به نقل از روابط عمومی دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، مسعود معینی پور عصر سه شنبه 15 بهمن‌ماه طی سخنانی در سلسله نشست‌های پنجمین مدرسه حکمرانی اسلامی که در پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی با موضوع «الزامات مدیریت افکار عمومی در حکمرانی زمینه ساز» برگزار شد، اظهار کرد: ادبیات حکمرانی در چارچوب دولت مدرن مورد بحث قرار گرفته و به نهادینه شدن قدرت اشاره دارد و غرب درصدد تغییر الگوی حکمرانی است به نحوی که دولت از مسیر قدرت و سیاست بتواند فضای جدیدی برای حکمرانی ایجاد کند.
وی بیان کرد: رویکرد انقلاب اسلامی چیزی جز حکمرانی زمینه‌ساز نیست و این نگاه بر پایه توحید شکل گرفته و در مسیر آماده‌سازی جامعه موعود قرار دارد.
وی ابراز کرد: در رویکرد انقلابی، غلبه بر بنیان‌های دولت مدرن در ساختارها و قوانین ملموس است و قابلیت همگرایی با دیگر جوامع اسلامی را داراست و در مقابل، جریان نولیبرالیسم مبتنی بر قواعدی تجربی است که از باور نهادی و هدف غایی بی‌بهره است.
معینی پور گفت: امروز گرفتار بازی زبانی نولیبرالیسم شده‌ایم؛ این در حالی است که بازخوانی روایت‌های گذشته، بدون ارائه روایت‌های نوین، ما را با تهدیدی جدی مواجه کرده است و آنچه از دموکراسی مطرح می‌کنیم، به‌گونه‌ای است که نسبتی با روش زیستی حقیقی که باید از آن برخیزد، ندارد.
تحقق حکمرانی اسلامی و زمینه‌ساز نیازمند واقع‌گرایی است
معاون فضای مجازی هنر و رسانه دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم تصریح کرد: برای تحقق حکمرانی اسلامی و زمینه‌ساز، به واقع‌گرایی نیاز داریم، اما صرفاً با گفتگو پیرامون این موضوع، بدون تدوین عملیاتی و مؤثر، نمی‌توان اثری بر تعامل دولت و مردم گذاشت.
وی تصریح کرد: هدف حکمرانی صرفاً توسعه کنشگری دولت یا گسترش دولت‌محوری نیست، بلکه به امری فراتر از آن معطوف است، هرچند در ابعاد مختلف بازخوانی صورت گرفته، شاهد تغییر جدی در این نگاه نبوده‌ایم، اما تغییری در راستای حکمرانی فرهنگی و اسلامی احساس می‌شود.
وی عنوان کرد: تجربه زیستی امام خمینی نشان داد که مفهوم حکمرانی در ذهن ایشان بر محور رویکردی کلامی و رسانه‌ای استوار بود و ایشان به قدرت فقه در سازگاری با شرایط زمان و مکان باور داشت و مقوله مصلحت را امری جدی می‌پنداشت.
معاون فضای مجازی هنر و رسانه دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم اذعان کرد: در حکمرانی اسلامی، به‌جای تمرکز صرف بر کنشگری دولت یا توسعه رویکردهای دولت‌محور، باید بازنگری بنیادی در ساختار قدرت و نقش دولت صورت گیرد که در این چشم‌انداز، دولت از نقش فعال صرف در نظام اجتماعی فاصله گرفته و تبدیل به نهادی تنظیم‌گر می‌شود.
وی ادامه داد: هم‌افزایی میان خودتنظیم‌گری و استفاده از ابزارهای سخت‌افزاری و نرم‌افزاری می‌تواند زمینه‌های مشارکت را بر اساس الگوهای حکمرانی جدید فراهم آورد ضمن اینکه تفاوت بنیادین میان حکمرانی و حکومت نیز در تحول نگاه از رویکرد دولت‌محور به جامعه‌محور قابل‌مشاهده است.
وی افزود: این امر نیازمند شناسایی واقعیت‌هایی است که امروزه ارتباطات متداخل اجتماعی مرزهای جغرافیایی و مذهبی را کم‌رنگ کرده‌اند.
رسانه برای جهت‌دهی جامعه عملکردی ویژه‌ای دارد
معینی پور با بیان اینکه در رابطه با حکمرانی زمینه‌ساز اسلامی، نیازمند تأمل ویژه‌ای در انتخاب واژگان هستیم، بیان کرد: حکمرانی رسانه‌ای نه صرفاً یک استراتژی کوتاه‌مدت، بلکه زمینه‌ای برای تحقق اهداف کلان حکمرانی است و مواجهه با افکار عمومی اقتضا می‌کند که رسانه به‌عنوان ابزاری برای جهت‌دهی جامعه عملکردی ویژه داشته باشد.
وی ابراز کرد: حکمرانی رسانه‌ای قابلیتی دوگانه دارد، هم می‌تواند پیوستی اسلامی داشته باشد و هم غیر اسلامی ضمن اینکه نمی‌توان آن را تنها ابزاری برای حکمرانی تلقی کرد.
وی تصریح کرد: برخی نظریات رسانه را رکن چهارم حکمرانی می‌دانند، اما امروزه، رسانه‌ها نقش کلیدی در شکل‌دهی دولت‌ها و هدایت جریان‌های اجتماعی بازی می‌کنند.
رسانه اولین تصویر ذهنی از وقایع را می‌سازد
معاون فضای مجازی هنر و رسانه دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم عنوان کرد: رسانه اولین تصویر ذهنی از وقایع را می‌سازد؛ همین امر تأثیر عمیقی بر زندگی فردی و اجتماعی دارد و تمام تصمیمات بر اساس تصاویری اتخاذ می‌شود که رسانه ارائه می‌دهد و این پویایی فکری نظام معرفت‌شناسی جامعه را هدایت می‌کند.
وی تصریح کرد: ما با مدلی نوین از حکمرانی رسانه‌ای مواجهیم که تعریف تازه‌ای از تولید روایت‌ها ارائه می‌دهد و این روایت‌ها نه تنها برای اطلاع‌رسانی یا سرگرمی بلکه برای اصلاح اجتماعی نیز بکار گرفته می‌شوند و بر اقناع افکار عمومی نقش تعیین‌کننده دارند.
وی گفت: رسانه با هدف ایجاد کنش جمعی عمل می‌کند و از ابزارهای متنوع آنالوگ و دیجیتال، دیداری و شنیداری به‌عنوان ابزارهای نرم حکمرانی بهره می‌برد و این ابزارها می‌توانند ساختار مراجع فکری را دگرگون کرده و لایه‌های فکری درون و بیرون حاکمیت، از جمله مردم و گروه‌های اجتماعی، را تحت تأثیر قرار دهند.
وی ادامه داد: در این راستا، حاکمیت باید مراجع فکری را همراه با گروه‌های اجتماعی واسط و لایه‌های میانی که میان مردم و مراجع فکری قرار دارند، به‌عنوان یک گروه جدید سازماندهی کند تا پیوندی مؤثرتر میان این لایه‌ها ایجاد شود.
معینی پور یادآور شد: رسانه گاه نقش بحران‌ساز را ایفا می‌کند و از طریق گروه‌های اجتماعی واسط خود به تولید روایت می‌پردازد و این روایت‌ها، که از کلیدی‌ترین ابزارهای نرم حکمرانی محسوب می‌شوند، بر لایه‌های میانی بین مردم و مراجع فکری تأثیر گذاشته و وظیفه تصویرسازی و خلق رؤیا را برعهده دارند.
معاون فضای مجازی هنر و رسانه دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم اظهار کرد: رسانه‌های تصویری اغلب واقعیت‌هایی را بازنمایی می‌کنند که ممکن است به خودی خود وجود نداشته باشند، اما به نحوی عمل می‌کنند که جامعه را به سمت پذیرش و حرکت به سوی آن سوق دهند.
وی تصریح کرد: رسانه‌ها نقش مهمی در ترسیم مسیر آینده، از جمله در حوزه‌هایی مانند اقتصاد یا هوش مصنوعی، ایفا کرده و روندهای مختلف را تصویرسازی می‌کنند. همچنین، آنها در تحلیل و تبیین رخدادهای منطقه‌ای و جهانی فعال هستند.
رسانه با روایت‌سازی و تصویرسازی فراتر از انعکاس واقعیت عمل می‌کند
معینی پور بیان کرد: رسانه با روایت‌سازی و تصویرسازی فراتر از انعکاس واقعیت عمل می‌کند و حتی در مواردی رویاهایی کوتاه‌مدت خلق می‌کند تا ادراکات اجتماعی را تغییر دهد و این تغییر ادراک بعدها به مدلی برای مدیریت رفتارها و ساختار اجتماعی تبدیل می‌شود.
وی ابراز کرد: در قرن اخیر، ایران شاهد ظهور یک رهبر اجتماعی بزرگ، امام خمینی (ره) بوده است که با بهره‌گیری از روایت‌سازی و قدرت رویاپردازی، نظام اجتماعی موجود را متحول کرد و نظمی جدید مبتنی بر اصول اسلامی ایجاد نمود.
وی ادامه داد: در فرآیند انقلاب اسلامی و تأسیس نظام جمهوری اسلامی، ابزارهای رسانه‌ای نقش اساسی در تغییرات اجتماعی ایفا کردند و این تحول در طول ۱۵ سال شکل گرفت و به جامعه کمک کرد تا مفاهیمی نو بر پایه مقابله با امپریالیسم و استقرار حاکمیتی بدیع را بپذیرد.
وی عنوان کرد: از همان زمانی که ایران در اواخر دوران مشروطه رویکرد ضد امپریالیستی اختیار کرد، حرکت‌های اجتماعی نقش عمده‌ای در تحقق این رویاها داشتند و در نهایت جمهوری اسلامی توانست با استفاده از گروه‌های مرجع اجتماعی و رسانه‌های مکتوب و شنیداری، تصویر جمعی جامعه را تغییر دهد و هویتی نو ایجاد کند.
معاون فضای مجازی هنر و رسانه دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم اذعان کرد: امام خمینی به‌عنوان یک رهبر فکری برجسته با تکیه بر تولید فرا روایت‌ها، مدلی از تغییرات اجتماعی و سیاسی طراحی نمود، هرچند ایشان در ظاهر مستقیماً از ابزارهای رسانه‌ای رسمی بهره نمی‌بردند ضمن اینکه وی توانایی درک کارکرد رسانه‌ای را داشتند و به خوبی از آن در ایجاد نظام جدید بهره‌مند شدند.
وی گفت: واقعیت‌هایی که امام خمینی ساختند، اگرچه در مراحل اولیه ممکن است وجود خارجی نداشتند، اما توانستند به چنان اعتماد عمومی دست یابند که شاخصه‌های اجتماعی تازه‌ای بر پایه آن شکل گیرد.
معینی پور بیان کرد: برای تحلیل و بازخوانی تلاش‌های نوین لیبرالیسم با تولید دانش شبکه‌ای و سیطره سیاسی اقتصادی‌شان بر جهان، ضروری است که تجربیات فشرده و عملی امام خمینی مورد توجه قرار گیرد، زیرا ایشان توانستند با طراحی مدلی جدید از رهبری و حکمرانی، نظم سیاسی مبتنی بر آموزه‌های اسلامی را بنا نهند.
وی تصریح کرد: رویاپردازی امام خمینی به گونه‌ای بود که برای نخستین بار توانست یک نظام واقعی مبتنی بر اصول اسلامی ایجاد کند و این موفقیت نه تنها در مدیریت اجتماعی بلکه در بسیج عمومی نیز تأثیر چشمگیری داشت؛ امری که بدون بهره‌گیری رسمی از رسانه‌های مدرن اما با قدرت معنوی و ایده‌پردازی انجام شد.
مدل حکمرانی امام خمینی مبتنی بر فهم عمیق نظم اجتماعی و سیاسی بود
وی ادامه داد: مدل حکمرانی امام خمینی مبتنی بر فهم عمیق نظم اجتماعی و سیاسی زمان خود بود و ایشان با تحلیل شرایط موجود، اقدام به تغییر بنیادین آن کرد و نظامی نوین تأسیس نمود که در فرآیند حکمرانی، موضوع توسعه و تحول نهادی اولویتی کلیدی پیدا کرد.
وی ابراز کرد: امام خمینی با تکیه بر آموزه‌های دینی و تحولات عصر خود مدلی از نظم کلان ارائه کرد که در آن خط روایت‌سازی و تصویرسازی به‌طور همزمان ترکیب شده بودند و نتیجه این اقدامات ایجاد یک نظام اعتماد عمومی بود که توانست پایه‌گذار تحویل اجتماعی سیاسی بزرگی در جمهوری اسلامی ایران باشد.
معاون فضای مجازی هنر و رسانه دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم گفت: امام خمینی را می‌توان به‌منزله یک انسان رسانه‌ای در نظر گرفت که سازوکار ذهنی‌اش بر پایه تبیین رسانه‌ای بنا شده است و این ویژگی در مدل‌های فکری دیگر نیز در سراسر جهان یافت می‌شود، چراکه اندیشه‌هایی که از قدرت و انسجام رسانه‌ای برخوردار باشند، قابلیت آن را دارند که ساختارهای فکری و فرهنگی دنیا را دگرگون کنند.
وی ادامه داد: امام خمینی توانست نیروی اجتماعی را به‌خوبی سازماندهی کند و با استفاده از تصویرسازی، روایت‌پردازی و ابزارهای رسانه‌ای، افکار عمومی را هدایت نماید و ایشان توانست حرکت‌های پرشتاب و تحولات مهم را مدیریت کند و در نهایت، تغییری بنیادین و نهایی در ساختارهای اجتماعی و حکومتی ایجاد نماید.
معینی پور ادامه داد: امام خمینی نه‌تنها سازوکارهای اعمال حاکمیت مبتنی بر اندیشه اسلامی را طراحی کرد، بلکه نظم و ساختار اجتماعی بر همان اساس بنیاد نهاد.
معاون فضای مجازی هنر و رسانه دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم افزود: از دیگر ویژگی‌های برجسته امام خمینی می‌توان به اهتمام ایشان به تنظیم‌گری دولت و ساماندهی کنش‌های جمعی اشاره کرد که حتی در برخی موارد، گروه‌های غیررسمی را که منجر به ایجاد شکاف یا تنش در ساختار حکومت بودند، از میدان خارج می‌کرد تا به انسجام و پایداری نظام کمک نماید.
وی تصریح کرد: برای ایجاد یک فرا‌روایت تأثیرگذار و همچنین تحریک کنش‌های جمعی مؤثر، می‌توان حداقل سه شاخصه اصلی را برشمرد که نخستین شاخصه، داشتن تصویری دقیق و جامع از گذشته است که شامل عناصر آسیب‌شناسی و تبیین وقایع تاریخی می‌شود.
معینی پور ادامه داد: به‌جرئت می‌توان گفت ارائه درک صحیح از تاریخ یکی از الزامات بنیادین برای ایجاد تحول است و امروز نیز جامعه ما در محاصره تقاطع‌های ملی و مذهبی تاریخی قرار دارد که تأثیر آن به‌وضوح در تحولات سیاسی و اجتماعی دیده می‌شود. مسئله‌ای مانند حجاب نیز از همین ارتباط تاریخی پرده برمی‌دارد.
معاون فضای مجازی هنر و رسانه دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم اظهار کرد: متأسفانه در حال حاضر نمی‌توانیم ادعا کنیم که تصویر روشنی از گذشته داریم؛ چالشی که حتی بحث‌های معرفت‌شناسی ما را نیز تحت تأثیر قرار داده است.
وی بیان کرد: دومین شاخصه برای خلق چنین فرا‌روایتی، تعیین مقصدی مشخص است و امام خمینی نه‌تنها نظام اسلامی را پیش برد، بلکه مقصد مادی را نیز به شکلی شفاف تدوین کرد تا بر پایه آن، نظام اجتماعی شکل بگیرد و هدایت شود.
وی ابراز کرد: با این حال، امروز در عرصه‌های بین‌المللی و سیاسی با کمبود اهداف مشخص و صحیح مواجهیم و این کمبود باعث شده است که در ایجاد همگرایی میان اعضای جامعه ناکام باشیم و برای برطرف کردن این بحران، لازم است اهداف و مقاصدی روشن طراحی شوند که بتوانند نقش چراغ راه آینده را ایفا کنند.
معاون فضای مجازی هنر و رسانه دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم عنوان کرد: ایجاد حس مسئولیت‌پذیری در قبال نظام اجتماعی و تدوین اهداف بلندمدت همراه با تنظیم روابط ساختاری متناسب با روندهای مختلف جامعه، از جمله اقدامات حیاتی برای دستیابی به ثبات در نظام سیاسی محسوب می‌شود.
وی اضافه کرد: این امر نیازمند شکل‌گیری دقیق و مورد نیاز است و نقش کلیدی ابزار رسانه در تحقق آن غیرقابل انکار است.
وی اظهار کرد: رسانه‌ها، به عنوان یکی از اصلی‌ترین ابزارهای اطلاع‌رسانی و جهت‌دهی به افکار عمومی، می‌توانند پایه‌گذار درک عمومی و تعمیق حس پاسخگویی باشند.
وی گفت: اصل پاسخگویی در نظام سیاسی و اجتماعی در هم‌افزایی میان دولت و رسانه نمود پیدا می‌کند و رسانه‌ها با ایجاد ادراک عمومی نسبت به عملکرد دولت، بستر را برای شفاف‌سازی اقدامات آن و شکل‌گیری اعتماد اجتماعی فراهم می‌کنند.
مسئولیت پرورش حس مسئولیت‌پذیری اجتماعی به عهده رسانه و دولت است
وی ادامه داد: در این میان، مسئولیت پرورش حس مسئولیت‌پذیری اجتماعی نیز به عهده رسانه و دولت است که رسانه‌ها از طریق شناسایی و بازتاب برجستگی‌ها آگاهی را در جامعه گسترش می‌دهند، در حالی که دولت با ارائه راهکارها و اقدام عملی وظیفه حل این معضلات را بر عهده دارد.
وی اذعان کرد: بدین ترتیب، رسانه در تشریح و تبیین موضوعات اجتماعی نقشی فعال ایفا می‌کند و دولت به عنوان کنشگری مؤثر وارد عمل می‌شود.
معاون فضای مجازی هنر و رسانه دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم تصریح کرد: از سوی دیگر، اعتمادسازی میان رسانه‌ها و جامعه به عنوان یکی از ستون‌های اساسی حکمرانی مؤثر اهمیت بالایی دارد، در صورتی که رسانه بتواند با مخاطبان خود ارتباطی مطمئن و صادقانه ایجاد کند، نقشی تعیین‌کننده در کاهش بحران‌ها ایفا خواهد کرد و همین امر می‌تواند رسانه‌ها را به ابزاری دوگانه تبدیل کند؛ ابزاری که هم قادر به ایجاد بحران است و هم توانایی فروکش کردن آن را دارد.
وی تصریح کرد: رسانه‌هایی که به نظر می‌رسد قالب‌های آنها بیشتر بر پیروزی تصاویر و جذابیت‌های بصری بر واقعیت استوار است، می‌توانند هم بحران‌آفرین باشند و هم بحران‌زدا و ضرورت بازنگری در سازوکارهای این نوع رسانه‌ها امری ضروری است، به ویژه برای تقویت امید اجتماعی که یکی از نیازهای اساسی جوامع امروزی است.
وی خاطرنشان کرد: چنین بازنگری‌هایی نه تنها می‌توانند تهدیدها را مهار کنند، بلکه امکان تبدیل آنها به فرصت‌هایی جدید را نیز فراهم خواهند ساخت.