به گزارش خبرنگار خبرگزاری حوزه، حجت‌الاسلام والمسلمین مهدی علیزاده استادیار پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی وابسته به دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم طی سخنانی در ششمین نشست از سلسله نشست‌های پنجمین مدرسه حکمرانی اسلامی که در پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی با موضوع «ارتباط حکمرانی اخلاقی و حکمرانی زمینه‌ساز با تأکید بر تربیت توحیدی و هویت شیعی» برگزار شد، اظهار کرد: اسلام با ظهور وحی خاتم در شبه جزیره عرب آغاز شد و مسیر خود را ادامه داد.
رئیس قطب اخلاق، خانواده و سبک زندگی دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم بیان کرد: مرحوم علامه طباطبایی در کتاب المیزان اشاره کرده که اگر تمام پیام وحی در یک کلمه خلاصه شود، آن کلمه توحید است و هدف اصلی اسلام، تربیت انسان موحد است.
وی گفت: هدف از تربیت انسان موحد، رساندن او به غایت نهایی است، چیزی که از آن به عنوان تحقق حیات طیبه یاد می‌شود و باید در گستره زمین جاری گردد.
حجت‌الاسلام علیزاده تصریح کرد: در خوانش شیعی از ظهور اسلام، با پدیده ذخیره‌سازی امام عصر(عج) مواجه هستیم و پیامبر اسلام(ع) در رویداد غدیر خم جایگاه ولایت و زعامت خود را در بعد ولای تکوینی اعلام کردند.
رئیس قطب اخلاق، خانواده و سبک زندگی عنوان کرد: فلسفه غیبت امام عصر(عج) بر اساس تمامی معارف اسلامی عبارت است از ایجاد آمادگی لازم و فراهم ساختن شرایط مطلوب برای حضور ولی‌الله اعظم(عج) جهت فراگیر شدن معارف الهی و رهبری جامعه بشری.
حجت‌الاسلام علیزاده در ادامه افزود: امام عصر(عج) در دوران غیبت قرار دارند تا شرایط مناسب ظهور ایشان فراهم شود، ضمن اینکه ظهور ایشان به معنای گسترش عدل و ولایت الهی بر زمین و تحقق بی‌چون و چرای اراده الهی است.
رئیس قطب اخلاق، خانواده و سبک زندگی گفت: در معارف شیعی، بیت‌الغزل هدف اسلام، دستیابی به عدالت کامل تعریف شده است و یکی از اهداف اساسی دوران غیبت نیز تحقق همین عدالت است. در قرآن نیز عدالت به عنوان یک اصل مطلق و غایت روشن معرفی شده است و ارسال وحی و ابزار قدرت اعطاشده به انبیا برای این بوده که انسان‌ها جوامع خود را بر اساس قسط بنا کنند.
استاد حوزه تصریح کرد: هدف نهایی بعثت انبیا، شکل‌گیری جامعه‌ای عادل است که با نگاهی کلان و مطالعه نظام معارف اسلامی درمی‌یابیم که هرچند دستیابی به جامعه عادل هدفی بلندمرتبه است، اما هدف غایی نیست و علی‌رغم این موضوع، اهمیت اجرایی‌شدن عدالت آن‌چنان بالاست که در تعبیر وحی به صراحت از آن به عنوان یک اصل مطلق یاد شده است.
رئیس قطب اخلاق، خانواده و سبک زندگی بیان کرد: در آیه شریفه «لیقوم بالقسط»، به عدل به‌عنوان هدف و غایت الهی اشاره شده است که ازاین‌رو، ضرورت دارد که مسأله عدل با جدیت بیشتری مورد توجه قرار گیرد.
حجت‌الاسلام علیزاده تأکید کرد: ظهور حجت الهی برای برقراری عدالت جهانی است و این امر نکته‌ای کلیدی در بازاندیشی و تعمیق اعتقادات به شمار می‌رود، ضمن اینکه وظیفه شیعیان در دوران غیبت آماده‌سازی شخصی و جامعه برای ظهور است.
وی ادامه داد: در خصوص امام مهدی (عج) گفته شده که ظهور ایشان تحقق آرزوی اولیای الهی در شکل‌گیری جامعه‌ای عادل است اما این امر آمادگی و زمینه‌سازی را طلب می‌کند.
به اعتقاد رئیس قطب اخلاق، خانواده و سبک زندگی کسی که منتظر ظهور مصلح جهانی است، خود باید فردی صالح بوده و از ظرفیت اخلاقی و شخصیتی لازم برای پذیرش حکومت ذخیره الهی برخوردار باشد، در غیر این صورت، همراه شدن با این مسیر دشوار ممکن نخواهد بود. افرادی که در مقام یاران اصلی حضرت حجت(عج) قرار می‌گیرند، پرورش‌یافته در فرهنگ شیعی هستند و جزو نخبگان محسوب می‌شوند.
حجت‌الاسلام علیزاده گفت: شیعیان باید حلقه اصلی یاران حضرت حجت(عج) را تشکیل دهند و این نیازمند برخورداری از ظرفیت روحی و توان تحمل سختی‌های این مسیر است.
وی با اشاره به لزوم عدالت انفسی(درونی) بیان کرد: تحقق عدالت جهانی بدون عدالت انفسی امکان‌پذیر نیست و اگر این نوع عدالت در یاران اصلی امام زمان(عج) شکل بگیرد، مسیر تربیت اخلاقی دین نیز هموار می‌شود.
رئیس قطب اخلاق، خانواده و سبک زندگی تصریح کرد: علم اخلاق در حقیقت برای تحقق همین عدالت انفسی طراحی شده تا افراد را به سوی تعادل و فضائل انسانی سوق دهد.
حجت‌الاسلام علیزاده همچنین تأکید کرد: تربیت فضائل مختلف نفس انسان می‌تواند او را به قلّه عدالت برساند و این فرآیند که با انجام وظایف اخلاقی و کنترل نفس همراه است، باعث هماهنگی با نظام مهدوی خواهد شد.
استاد حوزه اظهار کرد: در دوران حضور حضرت مهدی (عج) دانش و معرفت به کمال خود می‌رسد به‌گونه‌ای که ۲۷ شاخه از علوم آشکار خواهد شد، درحالی‌که تا پیش از ظهور تنها بخشی محدود از این دانش شناخته شده است.
وی با اشاره به روایات موجود درباره زمینه‌سازی ظهور گفت: برخی منابع بر تهیه ابزارها و تجهیزات لازم به‌ویژه امکانات نظامی تأکید دارند و برخی دیگر وفای به عهد را یکی از ارکان مهم زمینه‌سازی ظهور دانسته‌اند و گروهی نیز وجود شیعیان واقعی را شرط تحقق این رویداد می‌شمارند. یاران امام زمان (عج) باید در حوزه اعتقادی به تقوا مزین بوده و از اخلاق معنوی کامل برخوردار باشند و همچنین، رابطه‌ای نزدیک با خداوند داشته و از غفلت دور باشند.
رئیس قطب اخلاق، خانواده و سبک زندگی ادامه داد: صفاتی همچون تقوا، شجاعت، ولایت‌پذیری، عشق به امام معصوم و پایبندی به آموزه‌های الهی از ویژگی‌های اصلی یاران حضرت ولی عصر(عج) در روایات ذکر شده است.
وی با اشاره به کتاب صفات‌الشیعه اثر شیخ صدوق(ره) بیان کرد: این عالم بزرگ ۷۱ روایت را از میان مجموعه گسترده‌ای از احادیث انتخاب کرده و رساله‌ای تحت عنوان «صفات‌الشیعه» را تدوین کرده است و هنگامی که به تحلیل محتوای این روایات می‌پردازیم، نتایج جالبی به دست می‌آید. به طور دقیق، ۸ درصد از این احادیث به رعایت احکام فقهی اشاره دارد، ۲۲ درصد آن به بنیان‌های اعتقادی مربوط می‌شود و ۷۲ درصد دیگر از بار مضامین آن بر سجایای اخلاقی تمرکز دارد. با این حال به‌طور تقریبی ۴ تا ۶ روایت را نمی‌توان در این سه دسته اصلی جای داد.
حجت‌الاسلام علیزاده بر این نکته تأکید کرد که در محتوای این روایات به صراحت آمده است «شیعتنا» و بخش عمده‌ای از احادیث، یعنی بیش از دو سوم بر سرمایه‌های اخلاقی تکیه دارند و این خود نقطه امیدی برای ترسیم سیمای اصلی و ویژگی‌های شیعه واقعی است. در خانواده روایات نیز گروهی از احادیث وجود دارد که به‌وضوح مشخص می‌سازند، اهل‌بیت(ع) کسانی هستند که هویت اخلاقی و معنوی آنان برخاسته از نظامی عالی‌تر است و شایستگی کامل برای هدایت و الگو شدن دارند.
رئیس قطب اخلاق، خانواده و سبک زندگی عنوان کرد: اگر ما پیروانی هستیم که خود را میراث‌دار راز الهیِ ظهور منجی موعود می‌دانیم و می‌خواهیم نقش تاریخی و حیاتی خود را ایفا کنیم، واجب است نگاه دقیقی به آموزه‌های اهل‌بیت (ع) داشته باشیم و در پرتو معارف غنی آنان، مسیر خود را روشن کنیم.
حجت الاسلام علیزاده اظهار کرد: چنانچه در آرزو و هدف خود مصمم هستیم تا در گروه هسته اصلی یاران امام زمان(عج) قرار گیریم، اهتمام به اخلاق‌مداری یک ضرورت اساسی است و غفلت از این مهم به معنای بازماندن از صف شیعه حقیقی بوده که توصیفات اهل‌بیت(ع) این ادعا را تأیید می‌کند.
وی ادامه داد: ساختن ظرفیت‌های فردی و اجتماعی برای تحمل مسئولیت‌های سنگینی که در پیش رو داریم نیازمند تربیت اخلاقی و نفسانی عمیقی است و چنین تربیت و آمادگی‌ای باید هم جنبه اخلاقی و هم جنبه اعتقادی داشته باشد، اما باید بدانیم که ریشه اعتقاد پیش‌زمینه تحقق اخلاق است.
رئیس قطب اخلاق، خانواده و سبک زندگی بیان کرد: رسول خداوند نیز بر اهمیت اخلاق تأکید ویژه داشتند و شواهد متعددی از فریقین نشان می‌دهد که مکارم اخلاق اساس دینداری و انسانیت است. ایمان همانند درختی است که شکوفا شده و میوه‌های آن فضائل اخلاقی است و شیخ کلینی نیز در تدوین کتاب حدیث خود این رابطه عمیق میان ایمان و اخلاق را آشکار کرده است.
حجت الاسلام علیزاده تصریح کرد: اهل‌بیت (ع) حاملان این معارف ناب بوده‌اند و حقیقت شیعی بودن تنها از طریق برنامه‌ای هدفمند برای رسیدن به کمال اخلاقی قابل تحقق است.
رئیس قطب اخلاق، خانواده و سبک زندگی گفت: انسان ذاتاً موجودی اجتماعی خلق شده است؛ خداوند با حکمت تمام او را چنین آفریده تا رشد و تکاملش در بستری اجتماعی رخ دهد.
وی ادامه داد: پیشرفت‌های شگرف انسان در طول تاریخ نیز از همین ویژگی نشأت گرفته است، بنابراین، پرورش معنوی انسان نیز از مسیر جامعه عبور می‌کند، چراکه جامعه بستری بی‌بدیل برای تعالی اخلاقی و معنوی بشر به شمار می‌رود.
حجت‌الاسلام علیزاده بیان کرد: طبق روایات، برای دستیابی به مراتب کمال، بهتر است به شهرهای بزرگ مراجعه کنید و از محیط‌های روستایی فاصله بگیرید و این توصیه به جهت بهره‌مندی از مجامع انسانی پیشرفته با امکانات گسترده‌تر مطرح شده است.
انسان به تنهایی نمی‌تواند به رشد متکامل و بلوغ اخلاقی برسد
رئیس قطب اخلاق، خانواده و سبک زندگی تأکید کرد: انسان به تنهایی نمی‌تواند تنها با پایبندی به اخلاق شخصی به رشد متکامل و بلوغ اخلاقی برسد، ضمن اینکه رابطه انسان با حکمرانی همچون رابطه ظرف و مظروف است؛ اگر انسان در ظرفی پر از رذایل قرار گیرد، به‌طور قطع از آن تأثیر خواهد پذیرفت.
وی همچنین اظهار کرد: برای رسیدن به سطح بالای اخلاق اجتماعی، جامعه باید بر پایه اصول اخلاقی ساخته شود و تحلیل این موضوع نشان می‌دهد که تا زمانی که ساختارها و زیرنظام‌های اجتماعی به اصول اخلاقی پایبند نباشند، نمی‌توان انتظار شکوفایی جامعه را داشت.
حجت‌الاسلام علیزاده به اهمیت حکمرانی جدید اشاره کرد و گفت: طراحی نظام حکمرانی باید به‌گونه‌ای باشد که جامعیت داشته باشد، نقش‌آفرینان را ببیند و به آنها اهمیت دهد و نباید جامعه تنها ابزار حاکمیت تلقی شود.
مفاهیم دولت و ملت، فراتر از چارچوب هیئت حاکمه است
وی یادآور شد: مفاهیم دولت و ملت، فراتر از چارچوب هیئت حاکمه است و برای موفقیت باید همکاری سه بخش دولتی، خصوصی و مردمی صورت گیرد تا با هم‌افزایی بتوان اهداف را محقق ساخت.
رئیس قطب اخلاق، خانواده و سبک زندگی ابراز کرد: از منظر اخلاقی، لازم است فرآیندها، سیستم‌ها و ساختارها با یک طراحی مبتنی بر اخلاق ساماندهی شوند تا حداکثر ظرفیت‌های اخلاقی مورد استفاده قرار گرفته و زمینه حکمرانی مرتبط با مبانی مهدوی فراهم شود.
وی با تأکید بر ضرورت طی کردن مسیر اخلاقی در تمامی نهادها و زیرمجموعه‌های سیاسی، فرهنگی و اجتماعی گفت: اگر کارکنان یک مجموعه به اصول اخلاقی پایبند باشند، اما مدیران یا فضای حاکم بر سازمان فاقد این رویکرد باشند، نتیجه نهایی، خروجی اخلاق‌مدار نخواهد داشت.
استاد حوزه و دانشگاه عنوان کرد: برای ایجاد جامعه‌ای عادلانه، لازم است چالش‌ها و تهدیدهایی که حقوق شهروندان را در معرض خطر قرار می‌دهند، شناسایی شوند و همچنین باید اصول اخلاقی حاکم بر این زمینه‌ها تدوین و راهبردهای اجرایی متناسب با آنها عملیاتی شود.
حجت‌الاسلام علیزاده خاطرنشان کرد: تمام اقدامات باید از ابتدا تا انتها بر اساس پروتکل‌های حرفه‌ای اخلاقی طراحی و اجرا شود، ضمن اینکه کمیته‌های اخلاقی در برخی نهادها تشکیل شده‌اند، تا بررسی کنند قوانین و استانداردها بر پایه مفاهیم اخلاقی پیش بروند و حقوق افراد حفظ شود.
۳۱۳/۱۷
مهدی علیزاده، استادیار پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی 
مهدی علیزاده، استادیار پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی 
مهدی علیزاده، استادیار پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی