علیرضا محمودی

نیم قرن پیش خبرنگار پاریس‌ریویو به ژرژ سیمنون جنایی‌نویس بزرگ فرانسوی خبر داده بود که در محافل ادبی فرانسه همه منتظرند تا خالق کمیسر ژول مگره و رمان‌های پلیسی کم نظیر یک رمان روشنفکری بنویسد. خبرنگار از نویسنده خواسته بود زمان پایان انتظار منتقدان را مشخص کند. پاسخ سیمنون جمله‌ای بود بازتاب‌دهنده معنایی که می‌تواند روشنگر راهی برای مرور کارنامه بازیگری امین حیایی باشد. سیمنون معتقد است مجموعه رمان‌های او در کنار هم یک کار روشنفکری است. سیمنون بر تداوم و استمرار به‌عنوان مهم‌ترین ویژگی کار ثمربخش اجتماعی تأکید می‌کند. برای او نوشتن یک رمان برای ساختن کارنامه فقط راهی برای جلوه است تا مفهوم مؤثر جلال. شکوه هر کاری به تعامل آن با زندگی معنی می‌شود. بیرون از زندگی هیچ‌چیز معنی ندارد.
کارنامه بازیگری امین حیایی بحث‌برانگیز است. برخی، حتی فرزند بازیگرش از برخی انتخاب‌های او رضایت ندارند. برخی او را بازیگر فیلم‌های تجاری توصیف می‌کنند و برخی با مقایسه حیایی با بازیگران تئاتر در نسل‌های قبل، او را به دلیل دوری از معیارهای رایج نسل قبل هنرپیشگان ایرانی در رعایت مرزبندی‌های سیاسی شماتت می‌کنند.
بیش از 3 دهه است که ما از طریق سینمای ایران و تولیدات آن امین حیایی را می‌شناسیم. در طول این سال‌ها او همیشه بازیگر آماده‌ای برای انواع نقش‌ها بوده. در دهه 70 دورانی که هنوز نامش سرزبان‌ها نیفتاده بود، زمانی که برای نقش‌های مکمل سر صحنه می‌رفت، یا به‌عنوان بازیگر جوانان سربه هوا به تولیدات پر زد و خورد دعوت می‌شد یا وقتی به عنوان انتخابی خوب برای نقش رفیق ناباب در دفاتر تولید شماره‌اش را یادداشت می‌کردند، همیشه بازیگر آماده‌ای بود. او همیشه برای هر اجرایی بدنی ورزیده و سیمایی متناسب داشت. چه برای فریب دادن و چه برای فریب خوردن. در این دوران او مانند همه بازیگرانی که نان بازو می‌خورند، نقش به نقش حضورش را گسترش داد. حیایی این ویژگی کم نظیر در بازیگران سینمای بعد از انقلاب
را داشت که برای مجموعه گسترده‌ای از نقش‌ها انتخاب مناسبی بود.
به جز بازیگران جوان اول و ستاره‌های دارای پرسونا اغلب بازیگران سینمای ایران صحنه کوچکی برای عرضه خود دارند. این ناخن خشکی در نقش‌نویسی از ساختار چرخه‌ا‌ی تولید در سینمای ایران می‌آید. وقتی فیلم‌ها از روی دست فیلم‌های موفق قبلی بازتولید می‌شوند تا به موفقیت فیلم قبلی برسند، توقع تنوع نقش امید بیهوده‌ای است. حیایی اما موفق شد زمینه متنوعی برای کار خود مهیا کند. اما ساختار چرخه‌ای تولید برای بازی در نقش جوان جنوب شهری خوش‌قلب و خوش‌چهره و خوش‌زبان در دهه‌های 70 و 80 در کمدی‌های این دوره با او رفتاری مانند یک بازیگر - شخصیت داشت. او بازیگر سینمای ایران بود و تداوم کارش ادامه دادن با همین تولیدات. در لابه‌لای کوران همین تولیدات پی در پی و سری‌دوزی‌ها دفاتر کم‌کار و پرکار او چند تکخال رو کرد. نمونه‌های قابل توجه کار بازیگری که کارش بیش از هر کاری تجسم با بدن و نگاه است.
«مزاحم»،« اثیری» و« نقاب» تریلرهایی بودند که بخش مهمی از هویت مهیب و هیجان‌انگیز‌شان مدیون بازی حیایی بود. مهمان مامان، کما و دختر ایرونی کمدی‌هایی موفق هستند که حیایی نقش مهمی در شیرینی و دلنشینی آنها دارد. حیایی تنها بازیگر این سال‌هاست که بدون کمترین تردیدی برای حضور در انواع نقش‌ها دعوت می‌شد. ریزنقشی و تحرک در کنار تسلط و کنترل ابزار مؤثر حیایی برای رسیدن به چنین تنوع کمیابی است.
او به‌عنوان یک نمایشگر چیره‌دست دستاورد
قابل اعتنایی برای سینمای ایران رقم زده بود.
دعوت به همه کارها و پرکاری همیشه عارضه کم‌دقتی را هم به‌دنبال دارد. شاید حیایی
 درباره چندین نقش کمدی و جدی باید وسواس نشان می‌داد.
در دهه 90 حیایی در«شعله‌ور» و«‌درخونگاه» توانست خود را دوباره به سطح اول بازیگری سینمای ایران برگرداند. احیای حیایی با بازی در نقش مردان پاکباخته که آخرین بازی زندگی‌شان به حیثیت و تمامیت وجودشان گره خورده، نگاه‌ها را متوجه حیایی کرد که می‌تواند کارهای بزرگ بکند.
او دوباره به فراز برگشته بود اما برای این برگشتن آمادگی خود را از دست نداده بود. ورزیدگی و تحرک و ریز‌نقشی و تسلط همچنان برگ برنده‌ای در دستان کارگردان‌هایی بود که می‌دانستند هنرپیشه مصمم بزرگ‌ترین نعمت برای تعریف  کردن جزئیات یک داستان است.
در صنعت سینمای ایران که فقر تولید و ضعف توزیع همیشه مانع مهمی در بزرگ شدن ایده‌ها دارد، امین حیایی بخش مهمی از تصوری است که سینمای بعد از انقلاب از خود به میراث می‌گذارد. نمایشی که حیایی از خود در طول این سال‌ها برجای گذاشته مانند خود زندگی است که پیرامون همه ما در جریان بوده. مهم این است که از ۱۳۷۰ تا امروز او همیشه ما را به مناسب بودن حضورش متقاعد کرده. امین حیایی بخشی از زندگی ما را مجسم کرده است.