میراث آریا: منطقه ریگ یلان، واقع در شرق کویر لوت، یکی از شگفت‌انگیزترین پدیده‌های طبیعی ایران است که به‌دلیل گستردگی، ارتفاع هرم‌های ماسه‌ای و نقش منحصربه‌فرد آن در محیط زیست، مورد توجه دانشمندان و گردشگران قرار گرفته است.
این منطقه با وسعتی حدود ۱۰ هزار کیلومتر مربع، مرز مشترکی میان سه استان سیستان و بلوچستان، کرمان و خراسان جنوبی ایجاد کرده و به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین ذخایر ماسه بادی ایران شناخته می‌شود.
ویژگی‌های جغرافیایی ریگ یلان
ریگ یلان، مجموعه‌ای عظیم از تپه‌های ماسه‌ای و هرم‌های مرتفعی است که از بادهای دائمی و فرسایش خاک شکل گرفته‌اند؛ ارتفاع این هرم‌های ماسه‌ای به بیش از ۴۰۰ متر می‌رسد که بلندترین نمونه در ایران و حتی یکی از بلندترین در جهان به‌شمار می‌رود.
محمدرضا احمدی، استاد جغرافیای طبیعی دانشگاه تهران، در این خصوص بیان کرد: این منطقه به‌دلیل ویژگی‌های خاص ژئومورفولوژیکی‌اش، یکی از نادرترین اکوسیستم‌های کویری است؛ بادهای غالب در این منطقه به شکل‌گیری تپه‌های ماسه‌ای منظم و بلند کمک کرده‌اند، که به‌نوعی بازتاب‌دهنده تعامل میان زمین و هوا هستند.
او افزود: در چنین مناطقی، بررسی اثرات تغییرات اقلیمی و مدیریت منابع آب می‌تواند اطلاعات ارزشمندی درباره زیست‌پذیری مناطق کویری ارائه دهد.
تنوع ماسه بادی و نقش بادها
ریگ یلان نمونه‌ای بارز از نقش باد در شکل‌گیری ساختارهای ماسه‌ای است؛ وزش بادهای موسمی، به‌ویژه بادهای ۱۲۰ روزه سیستان، ماسه‌ها را به‌صورت دانه‌های ریز جابه‌جا کرده و با گذشت زمان، این هرم‌های بزرگ و منظم را به وجود آورده‌اند.
بر اساس تحقیقات، سرعت باد در این منطقه گاهی به ۷۰ کیلومتر بر ساعت نیز می‌رسد که این قدرت باد باعث تراکم ماسه‌ها در یک جهت مشخص و ایجاد الگوهای دیدنی شده است.
مرز جغرافیایی استان‌ها در ریگ یلان
ریگ یلان نه‌تنها به‌لحاظ طبیعی حائز اهمیت است، بلکه به‌عنوان مرز طبیعی میان سه استان سیستان و بلوچستان، کرمان و خراسان جنوبی نیز مطرح است؛ این مرزهای طبیعی که از میان شن‌زارها و تپه‌های ماسه‌ای عبور می‌کنند، نمایانگر نقش طبیعت در تعیین مرزهای جغرافیایی است.
احمدی تصریح کرد: این منطقه به‌دلیل گستردگی و موقعیت استراتژیک خود، می‌تواند زمینه‌ساز تعاملات مثبت میان استان‌های همجوار باشد؛ از سوی دیگر، چالش‌هایی نظیر فرسایش خاک و کمبود منابع آب مشترک نیازمند همکاری‌های بین‌استانی است.
ظرفیت‌های گردشگری ریگ یلان
با وجود شرایط سخت کویری، ریگ یلان می‌تواند به یکی از جاذبه‌های اصلی گردشگری ایران تبدیل شود؛ مناظر شگفت‌انگیز تپه‌های ماسه‌ای، طلوع و غروب خورشید، و سکوت مطلق کویر، جذابیتی منحصربه‌فرد برای علاقه‌مندان به طبیعت‌گردی و عکاسی فراهم می‌کند.
رضا حسینی، یکی از فعالان گردشگری در منطقه، معتقد است که ریگ یلان ظرفیت زیادی برای توسعه گردشگری پایدار دارد و بیان کرد: اگرچه منطقه کویری است، اما می‌توان با فراهم کردن زیرساخت‌های مناسب مانند کمپ‌های اقامتی، راهنماهای حرفه‌ای و مسیرهای ایمن، گردشگران داخلی و خارجی را به این منطقه جذب کرد.
او همچنین تأکید کرد: که آموزش جامعه محلی برای میزبانی گردشگران و حفظ محیط زیست منطقه، از الزامات اولیه توسعه گردشگری در ریگ یلان است.
چالش‌های زیست‌محیطی ریگ یلان
باوجود زیبایی‌های منحصربه‌فرد، ریگ یلان با چالش‌های زیست‌محیطی زیادی مواجه است؛ تغییرات اقلیمی، کاهش بارندگی و افزایش دما باعث تهدید جدی برای این اکوسیستم حساس شده‌اند.
احمدی درباره این چالش‌ها اذعان کرد: ریگ یلان به‌دلیل طبیعت شکننده‌اش در برابر هرگونه تغییر محیطی آسیب‌پذیر است؛ مدیریت منابع آبی و جلوگیری از فعالیت‌های انسانی غیرمسئولانه، از جمله مسائلی است که باید در دستور کار قرار گیرد.
او ادامه داد: به‌عنوان مثال، افزایش استفاده از وسایل نقلیه بیابانی و بهره‌برداری بی‌رویه از منابع معدنی منطقه، می‌تواند به تخریب جدی ساختارهای ماسه‌ای و آسیب به تنوع زیستی منجر شود.
ریگ یلان فرصتی برای پژوهش‌های علمی
این منطقه نه‌تنها برای گردشگران، بلکه برای محققان و دانشمندان نیز بسیار جذاب است؛ ریگ یلان می‌تواند آزمایشگاهی طبیعی برای مطالعه برهم‌کنش‌های بادی، فرسایش خاک و تغییرات اقلیمی باشد.
احمدی خاطرنشان کرد: دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی باید پروژه‌های مشترکی در این منطقه انجام دهند تا بتوانند اطلاعات دقیق‌تری از اکوسیستم‌های کویری ایران به دست آورند.
موقعیت جغرافیایی ریگ یلان در ایران
حسین اسلامی مدیر پایگاه جهانی میراث طبیعی بیابان لوت در خصوص اینکه ریگ یلان کجای ایران قرار دارد، بیان کرد: ریگ یلان در جنوب شرقی بیابان لوت قرار دارد و بخش‌هایی از آن در سه استان خراسان جنوبی، کرمان و سیستان و بلوچستان واقع شده است؛ حدود ۲۰ درصد از این منطقه در سیستان و بلوچستان قرار دارد و به عنوان یکی از زیباترین قسمت‌های بیابانی ایران، مورد توجه طبیعت‌گردان و گردشگران حرفه‌ای است؛ بیابان لوت در سال ۱۳۹۵ به عنوان میراث جهانی یونسکو ثبت شد و حفاظت از این اثر طبیعی از اهمیت بالایی برخوردار است.
او در پاسخ اینکه چه برنامه‌هایی برای حفاظت از ریگ یلان در نظر گرفته شده، افزود: یکی از اقدامات مهم، تعیین حریم و محدوده‌های بیابان لوت است که هرگونه دخل و تصرف در آن ممنوع است و تحت نظارت پایگاه جهانی لوت، وزارت میراث‌فرهنگی و یونسکو مدیریت می‌شود.
آموزش جوامع محلی برای حفاظت
مدیر پایگاه جهانی میراث طبیعی بیابان لوت تصریح کرد: آموزش جوامع محلی برای حفظ این میراث طبیعی در اولویت قرار دارد؛ این آموزش‌ها شامل آگاهی‌بخشی درباره نحوه تعامل با گردشگران و جلوگیری از تخریب محیط‌زیست است.
اسلامی در خصوص اینکه آیا برنامه‌ای برای جذب گردشگران داخلی و خارجی وجود دارد، عنوان کرد: برنامه‌های متعددی برای جذب گردشگران داخلی و خارجی در نظر گرفته شده است؛ این برنامه‌ها شامل تدوین طرح جامع گردشگری و زیرساخت‌های مناسب در مناطقی همچون روستاهای انجیروک، علی‌آباد و جورج است؛ هدف این است که با توسعه پایدار، از تخریب محیط‌زیست جلوگیری و بهره‌مندی اقتصادی جوامع محلی افزایش یابد.
کنترل تأثیرات منفی فعالیت‌های انسانی
او در پاسخ اینکه چگونه می‌توان از تأثیرات منفی فعالیت‌های انسانی جلوگیری کرد، تشریح کرد: خوشبختانه تاکنون در محدوده ریگ یلان تخریبی مشاهده نشده است؛ ورود به این منطقه کنترل‌شده و محدود به گردشگران حرفه‌ای است؛ هرگونه فعالیت معدنی نیز خارج از حریم بیابان انجام می‌شود و نظارت مستمر بر این فعالیت‌ها وجود دارد.
اسلامی همچنین به پژوهش‌های علمی که در ریگ یلان انجام شده است نیز اشاره کرد: پژوهش‌ها در مراحل ابتدایی هستند و اولویت با مطالعات جغرافیایی، مردم‌شناسی و باستان‌شناسی است؛ هدف این است که با شناخت دقیق تاریخ و فرهنگ منطقه، برنامه‌ریزی‌های مؤثرتری برای توسعه گردشگری پایدار انجام شود.
همکاری استان‌ها برای توسعه پایدار
مدیر پایگاه جهانی میراث طبیعی بیابان لوت در پاسخ به اینکه آیا بین استان‌های هم‌مرز با ریگ یلان همکاری وجود دارد، خاطرنشان کرد: تصمیم‌گیری‌ها عمدتاً در سطح پایگاه جهانی لوت و وزارت میراث‌فرهنگی انجام می‌شود؛ با این حال، هماهنگی و تعامل بیشتری بین استان‌ها و دستگاه‌های اجرایی نیاز است تا توسعه پایدار این منطقه به شکل بهتری مدیریت شود.
اسلامی اظهار کرد: جوامع محلی نقش کلیدی در حفاظت از این منطقه دارند؛ این جوامع طی سالیان، همواره از طبیعت منطقه بهره‌برداری کرده و آن را حفظ کرده‌اند؛ آموزش‌های متعددی برای دهیاران، ریش‌سفیدان و جوامع محلی برگزار شده تا تعامل بهتری با گردشگران داشته باشند و از فرصت‌های اقتصادی گردشگری بهره‌مند شوند.
او همچنین از برنامه‌هایی که برای مدیریت منابع آب و حفظ زیست‌بوم در نظر گرفته شده است، عنوان کرد: هرگونه برنامه‌ریزی و اقدام در این منطقه باید با هماهنگی و استعلام از وزارت میراث‌فرهنگی انجام شود؛ خوشبختانه تاکنون فعالیت‌های تخریبی یا تهدیدکننده زیست‌بوم در ریگ یلان گزارش نشده است.
او در پاسخ به اینکه آیا برنامه‌ای برای آموزش راهنمایان گردشگری حرفه‌ای وجود دارد، تصریح کرد: آموزش تورگردان‌ها و راهنمایان گردشگری از برنامه‌های پایگاه جهانی لوت است؛ هدف این است که راهنمایان به صورت تخصصی در بیابان حضور پیدا کنند و با احترام به محیط‌زیست، گردشگران را همراهی کنند.
آموزش راهنمایان گردشگری حرفه‌ای
مدیر پایگاه جهانی میراث طبیعی بیابان لوت در پاسخ به اینکه چه فرصت‌هایی برای همکاری بین‌المللی وجود دارد، گفت: پایگاه جهانی لوت به دنبال تقویت همکاری‌های علمی بین‌المللی برای انجام پژوهش‌های عمیق‌تر در حوزه بیابان لوت است؛ این همکاری‌ها می‌توانند زمینه‌ساز حفاظت بهتر و استفاده بهینه از ظرفیت‌های طبیعی این منطقه شوند.
او در پایان نیز در خصوص اینکه آیا تهدیدات زیست‌محیطی در ریگ یلان مشاهده شده، خاطرنشان کرد: تاکنون تهدیدات جدی نظیر کاهش تنوع زیستی یا فرسایش بیش از حد مشاهده نشده است. نظارت دقیق و کنترل فعالیت‌های انسانی کمک کرده تا این منطقه همچنان در وضعیت مطلوبی باقی بماند.
ریگ یلان با مناظر خیره‌کننده و ویژگی‌های طبیعی منحصربه‌فرد، نمادی از زیبایی‌های کویر ایران است؛ این منطقه که در مرز میان سه استان قرار دارد، پتانسیل زیادی برای گردشگری، پژوهش و همکاری‌های منطقه‌ای دارد؛ با این حال، حفاظت از این اکوسیستم حساس نیازمند برنامه‌ریزی‌های دقیق و همکاری‌های بین‌بخشی است تا این گنجینه طبیعی برای نسل‌های آینده حفظ شود.
انتهای پیام/