*علیرضا سلطانی

 

دونالد ترامپ کمتر از 2 هفته بعد از به قدرت رسیدن مجدد در آمریکا ، در اولین گام اجرای یکی از مهمترین وعده های  انتخاباتی خود مبنی بر افزایش تعرفه های تجاری , تعرفه واردات کالا از کانادا و مکزیک را به میزان 25 درصد افزایش داد . ترامپ همچنین تعرفه واردات از چین را 10 درصد بیشتر کرد . 

 

این سیاست قرار است در آینده نزدیک علیه اتحادیه اروپا و حتی متحد سنتی استراتژیک یعنی انگلستان اعمال کند و ترامپ به صراحت بر اجرای این سیاست اقتصادی تاکید کرده است. اعمال تعرفه علیه برخی از قدرت های نوظهور اقتصادی مانند هند، برزیل , شیلی , ترکیه و ... نیز در دستور کار بعدی ترامپ خواهد بود.

 

این سیاست ترامپ در حالی اجرایی می شود که اتحادیه اروپا و  کشورهایی مانند کانادا، مکزیک و انگلستان در دهه های متمادی اخیر در زمره متحدان راهبردی آمریکا در نقشه راهبری نظام جهانی سرمایه داری بوده اند . این رویکرد ترامپ که در قالب سیاست راهبردی " اول امریکا " اعمال می شود با واکنش های تند از سوی رهبران و جریان های سیاسی و اقتصادی کشورهای هدف و وعده اقدام متقابل علیه آمریکا مواجه شده است. 

 

پیش بینی آینده مناسبات اقتصادی و سیاسی جهانی در پرتو سیاست تجاری دولت ترامپ ، چندان مشخص نیست اما آنچه در شرایط کنونی قطعی است ، آغاز جنگ جهانی تعرفه است . جنگی که در دوره اول دولت ترامپ مشخصا در قبال چین و به صورت محدود در اتحادیه اروپا اتفاق افتاد و محدود بود اما در دوره جدید این جنگ ماهیت عمومی پیدا کرده و بسیاری از شرکای تجاری اصلی و مهم آمریکا را دربرگرفته و تبدیل به جنگی جهانی شده است . 

 

جنگی که علاوه بر فشارهای اقتصادی و تجاری به قدرتهای بزرگ اقتصادی که چرخ های اصلی نظام جهانی سرمایه داری را تشکیل می دهند ، نماد تجاری نظام جهانی سرمایه داری یعنی سازمان جهانی تجارت را هدف قرار گرفته و زمینه تضعیف و تزلزل ان را فراهم ساخته است . 

 

بدترین سناریو برای این شرایط و این سازمان هم خروج آمریکا از این سازمان است که می تواند پایانی اسفناک برای سازمان تجارت جهانی که محصول 50 سال مذاکره و رایزنی است , باشد. این تحلیل سناریوی بدبینانه نسبت به سیاست تجاری دولت ترامپ است . 

 

اما سناریوی کمتر بدبینانه این است که دستور اجرایی ترامپ با اعمال تعرفه های تجاری علیه شرکای راهبردی ، یک اقدام کوتاهمدت برای وادار کردن این کشورها به اصلاح سیاست های اقتصادی و تجاری خود در قبال امریکا و مسئولیت پذیرساختن این کشورها در قبال تحولات و مسائل اقتصاد جهانی و پذیرش بخشی از مسئولیت های اقتصادی ، مالی و تجاری آمریکا در عرصه تجارت جهانی است . 

 

بر اساس این دیدگاه سیاست تعرفه ای ترامپ ، سیاست کوتاهمدت است و به دلیل هزینه های سنگین این سیاست بر اقتصاد جهانی و نظام سرمایه داری به صورت آگاهانه  و ارادی و در غیراین صورت به صورت اجباری، این سیاست تغییر می یابد. از منظر این دیدگاه ، جنگ تعرفه ای ترامپ اگرچه جهانی است اما هوشمند، هدفمند و کنترل شده است و به دنبال احیای قدرت اقتصادی آمریکا در عرصه جهانی و احیای کانالهای بهره بندی اقتصاد آمریکا از بسترهای اقتصاد جهانی است.

 

فارغ از ماهیت و اهداف واقعی ، آشکار و پنهان سیاست های جدید تعرفه ای دولت آمریکا ، آنچه مسلم است در پرتو اعمال این سیاست ها رشد اقتصادی کشورهای هدف سیاست های تعرفه ای به ویژه متحدان راهبردی آمریکا ، کاهش می یابد. این شرایط به طور طبیعی رشد اقتصاد جهانی را تحث تاثیر قرار می دهد و باعث کاهش آن و در عین حال افزاییش تورم جهانی می شود. 

 

این درحالی اتفاق می افتد که اقتصاد جهانی هنوز به شرایط پایدار و باثباتی در رشد اقتصادی بعد همه گیری کرونا و تحت تاثیردو بحران ژئوپلتیکی اکراین و جنگ اسرائیل و غزه نرسیده است . علاوه بر این کشورهای درحال توسعه و حتی برخی قدرتهای نوظهور اقتصادی علی رغم اینکه هدف مستقیم سیاست های تعرفه ای آمریکا نیستند اما بیشترین تاثیر منفی را از این سیاست ها تحمل خواهند کرد چراکه به طور طبیعی کشورهایی که هدف مستقیم سیاست های تعرفه ای ترامپ هستند تلاش می کنند بخشی از هزینه های خود را به کشورهای درحال توسعه تحمیل کنند.. از این منظرهم  می توان سیاست های تعرفه ای ترامپ را به معنای واقعی یک جنگ جهانی تعرفه تعبیر کرد. 

 

با فرض هر دو سناریوی بدبینانه و کمتر بدبینانه ، این سوال مطرح می شود که واکنش ها به صورت یکجانبه ( کشوری) , نهادی (  سازمانهای اقتصادی ، مالی و تجاری بین المللی ) و  اتحادیه های منطقه ای در قبال جنگ تجاری ترامپ و به طور مشخص دولت آمریکا چگونه خواهد بود؟ آیا نظام جهانی سرمایه داری و عناصر و عوامل آشکار و پنهان آن در اقتصاد جهانی در برابر سیاست های قدرتمندانه آمریکا(  سیاست های حمایت گرایانه ، نئومرکانتلیستی و محدودگرایانه ) بی تفاوت خواهد بود و صرفا نقش نظارتی دارد یا اینکه در برابر این سیاست ها مقاومت کرده و چه بسا در جهت مقابل آن نیز فعالیت خواهد کرد؟ سوالاتی که در نوشتار بعدی به آنها پاسخ داده خواهد شد. 

 

*استاد دانشگاه