نهال فرخی
بازگشت ترامپ به کاخ سفید در فصل دوم به نظر می‌رسد با هیجان بیشتری برای بسیاری از کشورهای جهان همراه بوده است!
کانادایی‌‌‌‌ها و مکزیکی‌‌‌‌ها حالا درگیر تعرفههای تازه او هستند که می‌گوید به زودی اعمال می‌کند. کلمبیایی‌‌‌‌ها هم که اجاره فرود هواپیما برای بازگشت مهاجران خود از آمریکا را نداده بودند زمانی که با تهدید تعرفههای ۲۵ درصدی، ممنوعیت سفر و ویزا، تشدید بازرسی‌‌‌های مرزی و تحریمهای مالی از سوی دولت ترامپ مواجه شدند، خودشان هواپیما را فرستادند تا مهاجران را بازگردانند.
حالا اما در یکی از جدیدترین اظهارات، دونالد ترامپ کشورهای عضو بریکس را به شکل آشکار و واضح تهدید کرده است. او خطاب به کشورهای عضو بریکس نسبت به جایگزینی دلار آمریکا به عنوان ارز ذخیره هشدار داد و تهدید کرد اگر بریکس دلار را کنار بگذارد با ۱۰۰ درصد تعرفه مواجه خواهد شد.
رئیس‌جمهور آمریکا روز پنجشنبه در بیانیه‌ای در رسانه اجتماعی خود موسوم به تروث سوشیال اعلام کرد: «ما از این کشورهای به ظاهر متخاصم می‌خواهیم که نه یک ارز جدید بریکس ایجاد کنند و نه از ارز دیگری برای جایگزینی دلار قدرتمند آمریکا حمایت کنند. در غیر این صورت با تعرفههای ۱۰۰ درصدی مواجه خواهند شد.»
دونالد ترامپ به صراحت نوشت که: «این کشورها باید منتظر باشند تا با فروش در اقتصاد شگفت‌انگیز ایالات متحده خداحافظی کنند. آنها می‌توانند بروند و یک احمق دیگر را پیدا کنند. هیچ شانسی وجود ندارد که بریکس جایگزین دیگری برای دلار آمریکا در تجارت بین‌المللی پیدا کند و هر کشوری که تلاش کند باید با آمریکا خداحافظی کند.»
این در حالی است که او در آذر ماه در رسانه اجتماعی متعلق به خود نیز خطاب به کشورهای عضو بریکس گفته بود که چنانچه از ارز دیگری برای جایگزینی دلار استفاده کنند، او نیز دست به کار می‌شود و به نظر می‌رسد حالا به طور جدی دست بالا را گرفته و دست به کار شده است.
واکنش‌‌‌های متناقض چین و روسیه به تهدید ترامپ
در این بین اما واکنش روس‌‌‌‌ها و چینی‌‌‌‌ها در برابر این تهدید ترامپ متناقض و متفاوت بود. سخنگوی کرملین در اولین واکنش به تهدید دوباره رئیس‌جمهور آمریکا علیه کشورهای عضو گروه بریکس مبنی بر خودداری از ارز مشترک گفت: «در بریکس، صحبتی از ایجاد ارز مشترک نبوده و نیست، بلکه ایجاد بسترهای سرمایه‌گذاری جدید مطرح است.»
دیمیتری پسکوف روز جمعه سخنان ولادیمیر پوتین رئیس‌جمهور روسیه را یادآور شد که پیش از این گفته بود، هیچ حرفی از ایجاد ارز مشترک در بریکس نبوده و نیست و بریکس در حال بررسی ایجاد بسترهای سرمایه‌گذاری مشترک جدید است که اجازه سرمایه‌گذاری مشترک در کشورهای ثالث را می‌دهد.
در مقابل این واکنش اما وزارت امور خارجه چین، روز جمعه اعلام کرد که پکن به‌رغم تهدید دونالد ترامپ رئیس‌جمهور آمریکا مبنی بر اعمال تعرفههای ۱۰۰ درصدی بر واردات از کشورهای عضو بریکس، به تعمیق همکاری با شرکای بریکس ادامه خواهد داد. سخنگوی وزارت امور خارجه چین اعلام کرد که پکن آماده است به همکاری با شرکای بریکس ادامه دهد تا همکاری‌های عملی در زمینه‌های مختلف را تعمیق و به رشد پایدار اقتصاد جهانی کمک کند. «مائو نینگ» تاکید کرد که بریکس نمایانگر پذیرا بودن، شمول‌گرایی و همکاری متقابل سودمند است و درگیر تقابل بلوکی نمی‌شود.
واکنش دیپلماتیک‌تر و منطقی‌تر هند از روس‌‌‌‌ها
در این بین اما واکنش هند به عنوان یکی از شرکای بزرگ تجاری آمریکا نیز از روس‌‌‌‌ها آرام‌تر و منطقی‌تر بود.
هند به عنوان یکی دیگر از اعضای بریکس که به دلیل تحریمهای غرب علیه مسکو مجبور به استفاده از ارزهای مختلف برای خرید نفت روسیه شده، تهدید ترامپ را کم‌اهمیت دانست. چنان که سخنگوی وزارت امور خارجه هند، به خبرنگاران گفت: «تصمیمات بریکس به‌صورت توافق جمعی گرفته می‌شود.» راندیر جایسوال، افزود: «در مورد دلار و مسئله دلارزدایی، وزیر امور خارجه ما به‌وضوح اعلام کرده که چنین سیاست یا استراتژی‌ای نداریم.»
دهلی در شرایطی این موضع را گرفت که به روایت وزیر امور خارجه این کشور، اساسا آمریکا بزرگ‌ترین شریک تجاری آن است و اکنون نیز دهلی نو و واشنگتن در حال مذاکره برای برنامه‌ریزی سفر زودهنگام نخست‌وزیر نارندرا مودی به آمریکا برای گفت‌وگو با ترامپ هستند. اما دستکم هندی‌‌‌‌ها به جای پاسخ عجولانه مدل روسیه که هیچ ارزی در کار نیست، تاکید کردند که بریکس یک توافق جمعی است هرچند اکنون چنین سیاستی در دستور کار این گروه وجود ندارد.
روسیه از سایر کشورهای بریکس و به سرعت نسبت به تهدید ترامپ در مورد دلازدایی بریکس که زمانی رویای اقتدارگرایان ایرانی بود واکنش نشان داد و هر نوع ارز جایگزین در بریکس را تکذیب کرد. البته روس‌‌‌‌ها پیش از این نیز بارها نشان داده‌اند که برای هیچکدام از متحدانشان، دوست و متحد امن و ابدی نیستند و همواره منافع ملی خود را در اولویت قرار می‌دهند
پاسخی که به نظر می‌رسد از نظر دیپلماتیک و اقتصادی منطقی‌تر از روش روس‌‌‌‌ها بود.
بریکس و مساله دلار زدایی
نکته این جاست که اتفاقا برخلاف ادعای روسیه کشورهای بریکس بیش از یک دهه است که به دنبال کاهش برتری دلار آمریکا در تجارت بین‌المللی بوده‌اند و در درجه اول با افزایش استفاده از ارزهای خود برای تجارت، به ویژه «رنمینبی» چین.
همچنین فشاری برای معرفی یک ارز جدید در سطح بریکس همواره وجود داشته و اتفاقا لوئیز ایناسیو لولا داسیلوا، رئیس جمهور وقت برزیل، یکی از اصلی‌ترین طرفداران اصی آن بوده است. کما این که سایر پیشنهادهای پولی ارائه شده در اجلاس ۲۰۲۳ شامل تأسیس یک ارز دیجیتال جدید یا استفاده از سبد ترکیبی از ارزهای بریکس بوده است.
البته دستپاچگی روسیه را چندان نباید عجیب دانست اگر به یاد بیاوریم که در شهریور 1402 ، در میهمانی سفارت امارات در پرتوریا به مناسبت پذیرفته شدن عضویت این کشور در بریکس، سفیر روسیه در آفریقای جنوبی ضمن ایراد سخنان کوتاهی، به طور سمبلیک از یک قطعه اسکناس ۱۰۰ بریکسی که به گفته وی در روسیه منتشر شده، رونمایی کرد و آن را به سفیر امارات هدیه داد. این ابتکار سمبلیک و سیاسی روسیه در راستای سیاست دلارزدایی بریکس، مورد توجه حضار از جمله دولت مرحوم رئیسی قرار گرفت. در یک سوی این اسکناس پرچم پنج کشور عضو بریکس و در سوی دیگر آن پرچم چند کشور دیگر ازجمله ایران چاپ شده بود که در آن زمان با هیاهوی دولت سیزدهم همراه شد. در این شرایط اما همان کشور که اسکناس سمبلیک چاپ کرده بود، پیش از همه زیر میز زد و گفت اصلا هیچ پولی از سوی بریکس در دستور کار نیست.
روسیه و بازی دوگانه با منافع کشورهای دیگر
در این بین اما شاید بازی عجیب روسیه را باید بار دیگر بازنگری کرد. این همسایه شمالی ایران در شرایطی که اکنون تحت شدیدترین تحریم‌‌‌‌هاست زودتر از سایر کشورهای بریکس و به سرعت نسبت به مساله دلازدایی بریکس که زمانی رویای اقتدارگرایان ایرانی بود واکنش نشان داد. در حقیقت روس‌‌‌‌ها در شرایطی که اکنون در وضعیت کمترین مبادلات تجاری در بین کشورهای عضو بریکس با آمریکا هستند، زودتر از سایرین هر نوع ارز جایگزین در بریکس را تکذیب کردند. البته روس‌‌‌‌ها پیش از این نیز بارها نشان داده‌اند که برای هیچکدام از متحدانشان، دوست و متحد امن و ابدی نیستند و آنان همواره منافع ملی خود را در اولویت قرار می‌دهند.
صداوسیمای جبلی با مدیریت طیف نزدیک به سعید جلیلی، حالا دیگر الکساندر دوگین، نظریه‌پرداز روسیه را آورده است تا برای ما از مضرات مذاکره با غرب بگوید، آن هم در شرایطی که خود روس‌‌‌‌ها از هر فرصتی برای مذاکره و گفتگو استفاده می‌کنند و ولادیمیر پوتین به عنوان رئیس‌جمهور روسیه در ردیف نخستین افرادی بود که بازگشت دونالد ترامپ به کاخ سفید را به او تبریک گفت
کما این که بسیاری از کارشناسان معتقد هستند کارشکنی و بازی‌‌‌های دوگانه روس‌‌‌‌ها در طول مذاکرات احیای برجام بود که شکست قطعی این مذاکرات و مرگ برجام را رقم زد. چنان چه باید اذعان داشت که برخلاف تحلیل برخی جریان‌های سیاسی کشور ذیل راهبرد نگاه به شرق در سیاست خارجی، اساسا تکیه بر بازیگری چون روسیه که عنوان «متحد استراتژیک» را یدک می‌کشد، نمی‌تواند در راستای تحقق منافع ملی و حفط امنیت ملی ارزیابی شود. کارنامه روسیه در سایر موضوعات از جزایر سه‌گانه ایرانی گرفته تا کریدور زنگزور، تحولات خاورمیانه طی یک سال گذشته بعد از عملیات هفتم اکتبر و به دنبال آن تنش ایران و اسرائیل، حکایت از آن دارد که شخص پوتین و کرملین، در راستای منافع خود حتی حاضر به عبور از خط قرمزی به نام «تمامیت ارضی ایران» است.
این بار نیز روسیه در شرایطی که خود با همه تحریم‌‌‌‌ها در حال فروش گاز به اروپاست، در وضعیتی که ایران زیر تحریم ناچار به دادن تخفیف برای فروش نفت خود بوده با تخفیف بیشتر ایران را وادار به ارزان‌فروشی کرده، اما به شکل عجیبی هم چنان برای بخشی از اقتدارگرایان ضد مذاکره در ایران امید واهی بستن به روسیه؛ مسیری برای فرار و گریز از هر نوع گفتگو با آمریکاست.
چنان که صداوسیمای جبلی با مدیریت طیف نزدیک به سعید جلیلی، حالا دیگر الکساندر دوگین، نظریه‌پرداز روسیه را به صداوسیما آورده است تا برای ما از مضرات مذاکره با غرب بگوید، آن هم در شرایطی که خود روس‌‌‌‌ها از هر فرصتی برای مذاکره و گفتگو استفاده می‌کنند و شخص ولادیمیر پوتین به عنوان رئیس‌جمهور روسیه در ردیف نخستین کشورهایی بود که بازگشت دونالد ترامپ به کاخ سفید را به او تبریک گفت.
صداوسیما در شرایطی بر تن مجریانش لباس روسیه دوران تزاری کرد و حالا نظریه‌پرداز ضد گفتگو را به صداوسیما می‌آورد که گویا از یاد برده روسیه بارها علیه ایران در مجامع بین‌المللی رای داد و اتفاقا از نخستین کشورهایی بود که به تحریمهای دور پیش ترامپ به سرعت عمل کرد.
کارنامه روسیه در سایر موضوعات از جزایر سه‌گانه ایرانی گرفته تا کریدور زنگزور، تحولات خاورمیانه طی یک سال گذشته بعد از عملیات هفتم اکتبر و به دنبال آن تنش ایران و اسرائیل، حکایت از آن دارد که شخص پوتین و کرملین، در راستای منافع خود حتی حاضر به عبور از خط قرمزی به نام «تمامیت ارضی ایران» هستند
روسوفیل‌‌‌های ایرانی گویا از یاد برده‌اند که پوتین به صراحت گفته بود دور قبل در انتخابات آمریکا تقلب شده و ترامپ باید رئیس‌جمهور می‌شد و اگر او رئیس‌جمهور شده بود اساسا جنگ اوکراین رخ نمی‌داد.
عجیب این که با چنین کارنامه‌ای از سوی روس‌‌‌‌ها باز هم اقتدارگرایان و تندروها در جمهوری اسلا‌‌‌‌می‌اصرار دارند که به شرق با محوریت روسیه تکیه کنند و آن هم در وضعیتی که روس‌‌‌‌ها در طول تاریخ چند صد ساله خود با ایران نشان داده‌اند که هیچ گاه برای کشور ما قابل اعتماد نبوده‌اند.
البته که در این بین باید تاکید داشت که هیچ کارشناس سیاسی و بین‌المللی نگفته و نمی‌گوید که باید با روس‌‌‌‌ها به دشمنی برخیزیم و با آمریکایی‌‌‌‌ها طرح دوستی بریزیم، اتفاقا این روش همواره روش طیف تندروهای ضد گفتگو و مذاکره بوده است در حالی که حقیقت این است در عالم سیاست نه متحد و نه دشمن و نه دوست ابدی وجود ندارد و مساله منافع ملی کشور است. در وضعیتی که برای روس‌‌‌‌ها منافع ملی خود همواره اولویت اول است، برای روسوفیل‌‌‌های وطنی اما گویا این منافع همسایه همیشه طمع‌کار شمالی است که دارای اهمیت ویژه است. در این شرایط عجیب نیست که روسیه پوتین برخلاف همه وعده‌‌‌های بریکس عمل کند، پای میز مذاکره با آمریکا بنشیند و به توافق برسد و در مقابل برای ایران نسخه مقاومت بپیچد و کارشناسش ایرانی‌‌‌‌ها را از مذاکره نهی و وزیر خارجه‌اش در مذاکرات اخلال ایجاد کند.