مهسا خانی - روزنامه اطلاعات| گاهی کودک به جای این که از دنیای شیرین کودکی لذت ببرد به دلایلی مانند فقر و خرده فرهنگ‌های موجود در جامعه مجبور به دل کندن از آن می‌شود و یک باره از دنیای کودکی به دنیای بزرگسالی پرتاب می‌شود، بدون تردید کودکان یکی از آسیب پذیرترین گروه‌های اجتماعی محسوب می‌شوند که در معرض خطرات گوناگون قرار می‌گیرند، پدیده کودک همسری که با کودک آزاری قرابت بسیار نزدیکی دارد و به عنوان یکی از فرهنگ‌های سنتی و اشتباه شمرده می‌شود و همچنان در برخی مناطق کشور مانند سیستان و بلوچستان رواج و معضلات بسیاری را در پی دارد.

دختران و پسرانی که هنوز از لذت دوران کودکی سیراب نشده‌اند پا به دنیای بزرگسالی و تشکیل خانواده می‌گذارند و مسئولیت سنگین تشکیل خانواده را روی شانه‌های نحیف خود تحمل می‌کنند که تازه سرآغاز مشکلات بعدی برای آنان خواهد بود که در این میان دخترانی هستند که به سبب فقر، مجبور به ازدواج با مردی می‌شوند که چندین سال از آنها بزرگترند و باید در سن کودکی نقش همسر و مادر فرزندان را ایفا کنند، کارشناسان معتقدند پدیده کودک همسری نقض کامل حقوق کودک است و آسیب‌های جسمانی، روانی و اجتماعی بسیاری را در جامعه بر جای می‌گذارد.

ازدواج یکی از مهمترین تصمیم‌های زندگی هر فرد است که تأثیرات مستقیم بسیاری در زندگی و آینده وی دارد، ازدواج در سن پایین، گرفتن حقوق انسانی کودک و حق تصمیم‌گیری از وی برای زندگی‌اش است، در ازدواج مسئولیت‌های سنگینی به کودک سپرده می‌شود که ممکن است متناسب با توانایی‌های عقلی، احساسی و جسمی او نباشد.

از نگاه روان‌شناسان ازدواج در سن پایین سلامت روانی را هم به خطر می‌اندازد، از جمله این که کودک در این سن متحمل استرس ازدواج و بارداری هم می‌شوند و شیوع اختلالات خلقی از جمله افسردگی، اختلالات اضطرابی، وسواس و اختلالات پانیک، فقدان رسیدن به استقلال شخصی و بلوغ فکری، جدایی از خانواده و دوستان و از دست دادن حمایت آنان و طرد شدن از سوی همسالان خود می‌شود، علاوه بر این در چنین ازدواج‌هایی، به ویژه ازدواج دختربچه‌ها با مردانی که اختلاف سنی زیادی با آنها دارند، با توجه به مناسبات نابرابر قدرت در خانواده، این همسران کوچک تحت ستم و سرکوب قرار می‌گیرند و خشونت‌های خانگی با همه اشکالش (کلامی، روانی، فیزیکی، جنسی) علیه آنها افزایش می‌یابد، که این خشونت نه فقط از طرف شوهر بلکه از طرف اطرافیانش هم به دختربچه اعمال می‌شود، این در حالی است که زندگی متعادل یعنی این که فرد تمامی مراحل زندگی‌اش را به خوبی سپری کرده باشد و اما زندگی برای کودکی که ازدواج کرده است، نامتعادل خواهد شد، زیرا هرگز دوران کودکی را احساس نکرده است.

فقر اقتصادی و کودک همسری

یکی از زنان سیستانی و بلوچستانی در گفتگو با خبرنگار ما در زاهدان می‌گوید: به دلیل فقر اقتصادی خانواده فقط ۱۳سال داشتم که مرا به عقد مردی ۵۶ ساله از اهالی توابع روستایمان که زنی دیگر و فرزندان بزرگتر از من داشت در آوردند.

زلیخا می‌افزاید: از آنجایی که ثبت احوال از ثبت این ازدواج خودداری کرده بود، مراسم عقد ما به طور سنتی و شرعی در خانه پدرم انجام شد، با همسرم با وجود همه مشکلات ۱۰ سال زندگی مشترک داشتم که حاصل آن۲ فرزند پسر شد، نکته جالب آن که همزمان با رشد فرزندام خودم هم رشد کردم و آن زمان بود که فهمیدم هرگز معنی کودکی و بازی های کودکانه را درک نکرده‌ام.

وی تاکید می‌کند: بدتر از همه این بود که بعد از فوت همسرم که مرد کهنسالی شده بود، فرزندان و همسر اول وی خود را مالک دارایی او می‌دانستند و من و فرزندانم را بی پناه رها کردند و گفتند شما هیچ حقی در این زندگی ندارید و من دوباره به خانه پدری با هزاران مشکل برگشتم، بارها به پدر و مادرم گفته‌ام هرگز آنها را به سبب این اشتباه بزرگ نمی‌بخشم.

حمایت از حقوق کودکان

مدیرعامل موسسه خیریه حلیمه سعدیه زاهدان و کارشناس بازنشسته حمایت از حقوق زنان و کودکان هم درباره کودک همسری می‌گوید: علت اصلی ازدواج دختران در سنین پایین با مردان بزرگسال فقر فرهنگی و مالی خانواده‌های این افراد است.

کلثوم موذن ادامه می‌دهد: متاسفانه برخی باورهای نادرست در میان جوامع محلی سیستان و بلوچستان سبب بروز چنین پدیده‌ای می‌شود به طوری که با وجود پیشرفت‌های کنونی هنوز هم موارد بسیاری از ازدواج در سنین پایین در این استان گزارش می‌شود.

مدیرعامل موسسه خیریه حلیمه سعدیه زاهدان با بیان این که بر اساس گزارش‌ها، بیشتر ازدواج‌ها در سنین پایین در جنوب سیستان و بلوچستان انجام می‌شود، تاکید می‌کند: مناطق اطراف شهرهای زاهدان و چابهار بیشترین آمار را در این زمینه دارد که بیشتر این ازدواج‌ها ثبت رسمی هم نمی‌شود.

کارشناس حمایت از حقوق زنان و کودکان سیستان و بلوچستان با اشاره به این بر اساس دستور العمل سازمان ثبت احوال، دفاتر ثبت ازدواج و طلاق مجاز به ثبت ازدواج افراد زیر سن قانونی نیستند، می‌افزاید: ثبت نشدن ازدواج، زنان را از حقوق قانونی خود محروم می‌کند و به مردان این آزادی را می‌دهد که به راحتی و بدون هیچ منع قانونی این زنان را طلاق بدهند و موضوع نفقه و مهریه که فقط می‌توان از طریق قانونی پیگیری کرد هم برای این زنان، محلی از اعراب ندارد، همچنین بیشتر دخترانی که در سنین پایین ازدواج می‌کنند خانواده‌های متمولی ندارند و مجبور به ازدواج با فردی به عنوان همسر دوم، سوم یا چندم وی می‌شوند که برای ثبت قانونی آن نیاز به اجازه همسر اول نیاز دارد و با توجه به این که در بسیاری موارد همسر اول فرد رضایت ندارد، افراد از ثبت رسمی آن خودداری می‌کنند.

مدیرعامل موسسه خیریه حلیمه سعدیه زاهدان می‌افزاید: در برخی موارد انگشت شمار، این افراد با استفاده از برخی بندهای قانونی می‌توانند مجوز ازدواج دختران را در سنین پایین کسب کنند؛ این گونه که از دختران در دادگاه برخی سئوالات شرعی می‌شود و در صورت پاسخ صحیح، دادگاه اجازه ازدواج را صادر می‌کند، البته در این موارد فقط برخی نکات شرعی به دختر دیکته می‌شود و او هم در دادگاه برای رهایی از فقر آنها را بازگو می‌کند.

موذن می‌افزاید: به دلیل این که این دختران سنی بسیار کمتر از شوهران خود دارند همواره تحت اجبار برخی زورگویی‌ها قرار می‌گیرند به طوری که موارد بسیاری از ضرب و شتم این دختران هم گزارش شده است، همچنین معمولاً پس از جدایی یا فوت همسر، این زنان وظیفه نگهداری از کودکان را بر عهده می‌گیرند که سبب می شود این دختران در سنین پایین مجبور به تحمل بار سنگین زندگی شوند.  همچنین به دلیل ثبت نشدن ازدواج و نبود هیچگونه مدرک مستدلی، هیچ یک از نهادهای مربوط نمی‌تواند به این زنان خدمات ارائه دهد.

مشکلات کودکان متولد شده از کودک همسری

مدیرعامل موسسه خیریه حلیمه سعدیه زاهدان اظهار می‌دارد: متاسفانه با وجود تمامی اطلاع رسانی‌ها هنوز هم ازدواج در سنین پایین در این استان رواج دارد که سبب افزایش روز افزون زنان خود سرپرست و بدون حمایت از طرف هیچ نهادی می‌شود. از سویی دیگر به علت ثبت نشدن ازدواج، کودکان حاصل از آن نمی‌توانند شناسنامه دریافت کنند که از تمامی حقوق خود، محروم هستند و نمی‌توانند در مدارس هم ثبت‌نام کنند و از حق انسانی اولیه خود یعنی تحصیلات هم باز می‌مانند و این چنین به جمع افراد بی‌سواد جامعه اضافه می‌شوند .

کارشناس سابق حمایت از حقوق زنان و کودکان سیستان و بلوچستان تأکید می‌کند: محرومیت از دریافت یارانه و حمایت نشدن از سوی نهادهای حمایتی هم سبب می‌شود تا هیچگونه منبع درآمدی برای نگهداری از کودکان وجود نداشته باشد که می‌تواند عاملی برای افزایش کودکان کار باشد.علی رحمتی مدیرکل ثبت احوال سیستان و بلوچستان هم بدون اشاره به ازدواج‌های ثبت نشده در استان، می‌گوید: بیشترین میانگین سن پدر در نخستین فرزندآوری مربوط به استان تهران با ۳۴.۷سال و کمترین آن مربوط به این استان با ۲۷سال است .وی ادامه می‌دهد: بیشترین میانگین سنی مادران در نخستین فرزندآوری، در میان استان‌ها مربوط به استان تهران با ۳۰.۵سال و کمترین آن مربوط به سیستان و بلوچستان با ۲۲.۶سال است.