علیرضا احمدی/حسام رضایی/ حسین کاظم‌زاده-روزنامه‌نگار

«استقلال ایران» یکی از اساسی‌ترین دستاوردهای پیروزی انقلاب‌اسلامی در 22بهمن‌ماه 1357بود؛ دستاوردی که امروز پس از گذشت حدود 46سال از آن تحول تاریخی، شاهد نمودهای آن در حوزه‌ها و عرصه‌های مختلف، ازجمله زنان و پیشرفت و بالندگی فعالیت‌های آنان هستیم.
ایجاد بستر مناسب برای درخشش زنان در عرصه‌های گوناگون اجتماعی در شرایطی از مهم‌ترین دستورکارهای جمهوری‌اسلامی طی دهه‌های گذشته بوده که پیش از پیروزی انقلاب اسلامی، وابستگی و دلبستگی به غرب از یک‌سو و عدم‌استقلال در برابر قدرت‌های خارجی، ازجمله آمریکایی‌ها، ازسوی دیگر آسیب‌های خود را در عرصه «امنیت زنان» به‌وجود آورده و عرصه‌های اجتماعی را به نمودی در ایجاد ناامنی برای زنان تبدیل کرده بود.
ارتقای جایگاه زنان پس از پیروزی انقلاب اسلامی، آن‌هم در عرصه‌های گوناگون را می‌توان یکی از بارزترین مصادیق تحقق شعار «استقلال، آزادی، جمهوری‌اسلامی» دانست. بررسی تحولات دهه‌های گذشته در حوزه فعالیت‌های زنان، پیش از هر چیز نشان‌دهنده تحولات بنیادینی است.
در شرایطی که پیش از انقلاب مقام‌های عالی‌رتبه کشور، ازجمله شخص شاه، در برابر خودسری‌ها و قانون‌شکنی‌های مستشاران خارجی، ازجمله آمریکا، به‌ویژه در زمینه «تعرض به زنان ایرانی»، چاره‌ای جز سکوت نداشتند، استقلال ایران، به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین دستاوردهای انقلاب‌اسلامی بهمن‌ماه‌1357، ایران را به الگوی اسلامی امنیت زنان و بالندگی و حضور مؤثر این قشر در عرصه‌های مختلف تبدیل کرده‌است.

 امنیت زنان پیش از انقلاب
«امنیت زنان» را می‌توان به‌عنوان سنگ‌محکی برای بررسی تفاوت‌های ایجاد شده در این حوزه به‌حساب آورد. بررسی تنها گوشه‌ای از مصادیق عدم‌امنیت زنان در پیش از انقلاب، عمق تحولات به‌وجود آمده در این زمینه را بهتر به تصویر می‌کشد.

   تعرض به زنان در اصفهان: شاپور آذربرزین، از فرماندهان عالی‌رتبه نیروی‌هوایی شاهنشاهی ایران در جریان گفت‌وگویی ضمن اشاره به مصایب ایجاد شده ازسوی مستشاران نظامی آمریکایی در ایران به اتفاق‌هایی که در این زمینه در شهر اصفهان افتاده بود، اشاره می‌کند؛ «آنها شب‌ها در خیابان‌های اصفهان دردسر ایجاد می‌کردند و زنان را از دست شوهران‌شان بیرون می‌کشیدند و دعوا ایجاد می‌شد و این گرفتاری‌ها مرتب وجود داشت.»

   جنایت در کرمانشاه: یکی از نمونه‌های ایجاد ناامنی مستشاران نظامی آمریکا علیه زنان ایرانی، کشتن یک دختر کرمانشاهی ازسوی یک مستشار آمریکایی بود؛ جنایتی که در 20اسفندماه1343رخ داد و طی آن، یک مستشار آمریکایی دختری به‌نام ایران سلیمی را زیر گرفت و با سکوت مقام‌های ایرانی، مجازات قاتل آمریکایی به نتیجه روشنی ختم نشد.

امنیت امروز زنان
پس از پیروزی انقلاب اسلامی، «نادیده‌انگاری کرامت و امنیت زنان» جای خود را به تلاش روزافزون برای بالندگی و حضور توأم با امنیت زنان در عرصه‌های مختلف اجتماعی داد که در ادامه به تنها گوشه‌ای از آنها اشاره می‌شود:

    زن در قانون ‌اساسی جمهوری‌اسلامی: در مقدمه قانون‌اساسی جمهوری‌اسلامی نه‌تنها بر نقش زنان در پیروزی انقلاب‌اسلامی تأکید شده، بلکه مبحث ویژه‌ای با عنوان «زن در قانون‌اساسی» آمده‌است.
    تهران، امن‌ترین جای جهان برای زنان: سردار حسین رحیمی، رئیس پلیس وقت پایتخت طی گفت‌وگویی در آبان‌ماه 1399 اعلام کرد که براساس آمار و اطلاعات و طبق دقیق‌ترین نتایج می‌توان گفت که امن‌ترین جا برای بانوان، تهران است.
   وضعیت امنیت زنان در ایران: براساس بررسی‌های انجام شده در گزارش جهانی 2019 «زنان، صلح و امنیت» که ازسوی محققان دانشگاه جورج تاون انجام شد، با توجه به آمارهای اعلام شده، امنیت زنان بهبود معناداری داشته است؛ موضوعی که با بررسی نقش‌آفرینی زنان در عرصه‌های مختلف و دسترسی آنان به خدمات گوناگون به‌دست آمده‌است.

تسلط آمریکا بر منطقه قبل از انقلاب
سیطره آمریکا بر تحولات منطقه غرب‌آسیا را می‌توان یکی از اصلی‌ترین دلایل کرنش حاکمان منطقه‌ و به‌ویژه پهلوی‌ها دربرابر آنها دانست؛ موضوعی که یکی از نمودهای آن، سکوت در برابر تعرض سربازان آمریکایی به زنان ایرانی بود. چنین بساطی اما با پیروزی انقلاب اسلامی برچیده شد.

   حضور حیاتی در خلیج‌فارس: ریچارد نیکسون، رئیس‌جمهور وقت آمریکا در کتاب «فرصت را دریابیم» تصریح کرده‌است که دکترین آیزنهاور که در سال 1957 در کنگره آمریکا ارائه شد، تأکید داشت که آمریکا حضور در خاورمیانه و خلیج‌فارس را برای امنیت خود حیاتی می‌داند و حاضر است برای حفاظت از کشورهایی که مورد تجاوز مسلحانه کمونیسم بین‌المللی قرار می‌گیرند، از نیروهای مسلح خود استفاده کند.
   حضور نظامی مستقیم: سیدجلال دهقانی‌فیروزآبادی، استاد و نظریه‌پرداز روابط بین‌الملل در آذرماه 1399 طی گفت‌وگویی با پایگاه اطلاع‌رسانی
 KHAMENEI.IR تأکید کرد که «آمریکا بعد از خروج بریتانیا از شرق سوئز و منطقه خلیج‌فارس، از قبل از پیروزی انقلاب اسلامی درصدد یک حضور نظامی مستقیم و انحصاری در منطقه بوده است.»
   حضور مستشاران در ایران: براساس تحقیقات سنای آمریکا، تعداد مستشاران آمریکایی در ایران که در سال ۱۹۷۲، ۱۶هزارنفر بود، در سال ۱۹۷۶ به ۲۴هزارنفر افزایش یافته بود. درگزارش سنا هم آمده بود که تعداد آمریکایی‌ها در ایران باید به واسطه خرید بیشتر اسلحه از آمریکا، تا سال ۱۹۸۰ به ۶۰هزار نفر برسد.

بیرون‌کردن آمریکا از منطقه
روند تحولات منطقه‌ای پس از پیروزی انقلاب اسلامی، نشان‌دهنده کاهش تدریجی سیطره پیشین آمریکا بر مقتضیات این منطقه است که در ادامه به برخی از آنها اشاره می‌شود.
   آمریکا دیگر قدرت مسلط نیست: روزنامه انگلیسی گاردین طی گزارشی در 23دی‌ماه 1402نوشت: «تشدید بی‌پایان منازعات در خاورمیانه واقعیت ناخوشایندی را برجسته می‌کند. قدرت مسلط در خاورمیانه دیگر آمریکا، مصر‌، عربستان سعودی یا حتی اسرائیل نیست. این متحد اصلی حوثی‌ها، ایران است.»
   اعتراف به شکست: آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه دولت بایدن، 30آذرماه گذشته در گفت‌وگویی اعتراف کرد که «تجربیات بیش از 2دهه گذشته نشان داده آمریکا برای پیگیری اهداف خود در منطقه غرب‌آسیا با چالش‌های پیش‌بینی نشده متعددی روبه‌رو خواهد بود که عبور از آنها به‌دلیل فقدان درک کافی از ویژگی‌های فرهنگی، اجتماعی و اعتقادی شهروندان این منطقه ازسوی آمریکا امکان‌پذیر نیست.»

وابستگی محض به آمریکا
یکی از مهم‌ترین شاخص‌های حکومت پهلوی، وابستگی محض به قدرت آمریکا و سپردن مقدرات کشور به تصمیم‌گیری‌های واشنگتن و همچنین مستشاران آمریکایی بود که در ادامه به برخی نمودهای آن اشاره می‌شود.

   دیدارهای مستمر با سفیر آمریکا: ویلیام سالیوان، آخرین سفیر آمریکا در رژیم پهلوی درباره میزان وابستگی پهلوی دوم به تصمیم‌گیری‌های آمریکا در کتاب خاطراتش می‌نویسد: «شاه تقریبا هر 10روز یک‌بار به من وقت ملاقات می‌داد. او تقریبا هر سال یک‌بار از آمریکا دیدن می‌کرد.
    تبعیت کامل از دستورهای آمریکا و انگلیس: حسین فردوست از نزدیک‌ترین چهره‌ها به محمدرضا شاه، در کتاب خاطراتش دراین باره می‌نویسد: «محمدرضا در تمام طول سلطنتش با مقام‌های اطلاعاتی انگلیس و آمریکا تماس و ملاقات منظم داشت. این ملاقات‌ها در سطوح مختلف بود. او نخست‌وزیر، وزیر دربار، من، رئیس ساواک، رئیس اداره دوم ارتش را به‌طور رسمی مجاز دانسته بود با مقام‌های اطلاعاتی انگلیس و آمریکا ملاقات داشته باشیم و به او گزارش دهیم و به‌کرات هم می‌گفت آنچه انگلیسی‌ها و آمریکایی‌ها می‌خواهند در اختیارشان گذاشته شود. در سیاست‌خارجی و به‌ویژه سیاست منطقه‌ای، دکترین اجرا شده توسط محمدرضا، تبعیت کامل از دستورهای آمریکا و انگلیس بود.»

موهبت استقلال
«استقلال» راهبردی‌ترین دستاورد پیروزی انقلاب اسلامی در بهمن‌ماه 1357بود که تأثیر خود را در حوزه‌های مختلف تصمیم‌گیری برای کشور برجا گذاشت.
   خودکفایی تسلیحاتی بدون نیاز به آمریکایی‌ها: امیرمهدی خواجه‌امیری، از مسئولان ارشد وزارت دفاع در مهرماه گذشته طی گفت‌وگویی اعلام کرد که ایران در عرصه نظامی به نقطه بازدارندگی و خودکفایی رسیده‌است؛ دستاوردی که ازجمله ثمرات قطع وابستگی به آمریکا به شمار می‌رود.
    ایران در جمع قدرت‌های نوظهور: در بهمن‌ماه 1394مؤسسه «هادسون» به‌عنوان اندیشکده‌ای تحقیقاتی در پیگیری تحلیل رفتارها و سیاست‌های قدرت‌های بزرگ جهانی، با انتشار تحلیلی ایران را در کنار 7کشور آمریکا، چین، روسیه، ژاپن، آلمان، هند و عربستان، به‌عنوان هشتمین قدرت بزرگ نوظهور جهان معرفی کرد. این مؤسسه اذعان کرد که موفقیت ایران در تثبیت سیاسی و راهبردی خود، ایران را به یک قدرت تراز جهانی مبدل کرده‌است.

 مانع پهلوی در مسیر پیشرفت زنان
عقب‌ماندگی زنان در عرصه‌های مختلف، یکی از ویژگی‌های حکومت پهلوی بود؛ موضوعی که با پیروزی انقلاب اسلامی روند معکوس به‌خود گرفت.

   خدشه به هویت زنان: یکی از نمودهای عقب‌ نگه داشتن زنان پیش از پیروزی انقلاب اسلامی، استفاده تبلیغاتی از زن در سینما، تلویزیون، مجلات و... بود؛ رویکردی که هویت زنان را خدشه‌دار کرد. نوش‌آفرین، به‌عنوان یکی از بازیگران سینمای پیش از انقلاب، در دی‌ماه‌1401 در گفت‌وگویی با شبکه سلطنت‌طلب منوتو گفت: در سینمای قبل از انقلاب، برهنه کردن زنان شیوه‌ای رایج برای افزایش فروش فیلم‌ها بود و همه‌چیز براساس لذت‌گرایی مردها پیش می‌رفت.
   بی‌عدالتی آموزشی در حق زنان: داده‌های بانک جهانی درباره دختران ۱۵تا۱۹ساله دنیا نشان می‌دهد که ۶۰تا۸۰درصد دختران ایران در سال‌۱۳۵۴ بی‌سواد بودند و ایران از این نظر جزو پایین‌ترین کشورهای دنیا بوده‌است.

طلیعه پیشرفت‌های زنان
به‌دنبال پیروزی انقلاب اسلامی، چشم‌انداز تازه‌ای پیش روی پیشرفت و بالندگی زنان در عرصه‌های مختلف نمایان شد که در ادامه تنها به گوشه‌ای از آنها اشاره می‌شود.

   افزایش حدود 34درصدی سهم زنان در عضویت هیأت علمی دانشگاه‌ها
   رشد حدود 56درصدی تعداد دانشجویان دختر در دانشگاه‌های کشور
   ریشه‌کنی بی‌سوادی زنان و دختران با نسبت حدود 99درصد
   رشد حدود 30درصدی نسبت دانش‌آموزان دختر به پسر
   فعالیت بیش از ۹هزارو ۵۰۰مولف و ۸۴۰ ناشر زن
   برقراری عدالت جنسیتی در استخدام و به‌کارگیری نیروی کار، به‌طوری که براساس آخرین آمارها، آمار کل کارکنان دستگاه‌های اجرایی کشور در پایان ۱۴۰۱، بیش از 2میلیون و ۲۴۶هزار نفر است که ۵۶درصد آنان مرد و ۴۴درصد زن هستند.
   براساس داده‌های موجود، از نیمه نخست سال ۱۳۹۸ تا پایان شهریورماه ۱۴۰۱، نرخ مدیریت زنان به حدود ۲۶درصد رسیده‌است.
   حدود ۲هزارو ۳۹۰زن به‌عنوان عضو هیأت‌مدیره شرکت‌های دانش‌بنیان فعالیت می‌کنند.
   بیش از 16هزار باشگاه ورزشی ویژه زنان در کشور فعال است.
   تعداد مدال‌‌های ورزشکاران زن در عرصه‌های ورزشی طی سال‌های اخیر از ۳هزار و ۳۰۲مدال عبور کرده‌است.
   عبور نرخ مشارکت زنان فعال در عرصه فناوری اطلاعات از 31درصد

آمار مستشاران آمریکایی در ایران
   تعداد: 35 هزار نفر (آمار سال 1352) شامل 3 الی 4 لشکر
   برخی مستشاران با خانواده‌هایشان در ایران حضور داشتند که در مجموع چیزی حدود 60 هزار نفر می‌شدند.

  کارکرد
   نفوذ در ساختارهای حکومتی
   نیازسنجی و برنامه‌ریزی راهبردی برای تمام وزارتخانه‌ها
   کل حقوق مستشاران:۱۷میلیارد تومان در سال
   نحوه پرداخت حقوق: از محل بودجه عمومی
   فرمانده مستشاران آمریکایی: شخصی به نام ژنرال «فیلیپ گاست» مسئول اول اداره مستشاری ارتش ایران. آن اداره تحت فرماندهی ژنرال‌های آمریکایی اداره می‌شد.

  امنیت مستشاران آمریکایی زیر سایه کاپیتولاسیون
   معنای حقوقی کاپیتولاسیون: پیمان هایی که حقوق قضاوت کنسولی و حقوق برون مرزی را به کشور دیگری در قلمرو حاکمیت ملی کشور میزبان اعطا می کند.
   زمان تصویب لایحه در مجلس شورای ملی:مهر 1343همزمان بااستقرار دولت حسنعلی منصور

  آثار کاپیتولاسیون
    برتری و تقدم اتباع خارجی بر اتباع کشور
   سوق‌دادن رجال سیاسی ایران به قدرت قضایی و سیاسی آمریکایی‌ها
   تشدید امنیت قضایی نیروهای آمریکایی در ایران
   بازشدن دست آمریکایی‌ها برای وارد یا خارج کردن هر چیزی که تمایل داشتند

  پیامدهای سیاسی تصویب لایحه
   تبعید امام خمینی(ره) به ترکیه در 13 آبان 1343 پس از سخنرانی تند علیه لایحه در جمع طلاب و بازاریان قم
   ترور حسنعلی منصور در 1 بهمن 1343 به دست محمد بخارایی، از اعضای حزب مؤتلفه اسلامی