علاوه بر این پاد امکانات دیگری هم در اختیار کتاب‌دوستان قرار می‌دهد تا نسخه مخصوص به خودشان را سفارش دهند.
«می‌خوانم» نخستین پلتفرم ایرانی انتشار و عرضه کتاب براساس پاد است. در واقع این سامانه به کتابفروشان و مخاطبان کتاب این امکان را می‌دهد تا از طریق وب‌سایت «می‌خوانم» و استندهایی که در کتاب‌فروشی‌ها جای‌گذاری شده‌اند، کتاب مورد نظر خود را سفارش دهند. البته این همه ماجرا نیست، این سامانه برای ناشران هم امکانات و شرایط مطلوبی فراهم کرده که در طولانی‌مدت می‌تواند تأثیرات مهمی بر صنعت نشر داشته باشد.
صنعت نشر ایران آماده یک رخداد تازه
بابک ندرخانی، عضو انجمن ناشران دیجیتال و مدیرعامل مؤسسه فرهنگی رهپویان دانش و اندیشه تاکنون چندین محصول دانش‌بنیان تولید کرده و به قول خودش سرش برای کارهای نو و چالشی درد می‌کند. او درباره دلایل راه‌اندازی این پلتفرم می‌گوید: پیشینه کاری من در صنعت نشر است و در نمایشگاه کتاب فرانکفورت این ایده را دیدم که آمازون هم پیشرفت‌های خوبی در آن کرده و دهمین سال راه‌اندازی پلتفرمش را در نمایشگاه جشن گرفته بود، طبیعتاً یکی از مهم‌ترین دلایلی که این ایده در ایران هم اجرایی شد شرایط و زمینه آماده صنعت نشر برای چنین اتفاق تازه‌ای بود.
وی ادامه می‌دهد: در حال حاضر میانگین تیراژ کتاب‌های ما به کمتر از 700 تا 800 جلد می‌رسد، به تازگی هم کتابی با تیراژ پنج جلد اعلام وصول شد و این‌ها نشان می‌دهد نشر ایران در شرایط بحرانی قرار گرفته است. نکته دیگر اینکه دستاوردها و فناوری نشر دیجیتال در ایران به مرحله‌ای رسیده بود که می‌توانستیم این کار را انجام بدهیم و همه این عوامل ما را بر آن داشت تا کار را کلید بزنیم و پلتفرم پی‌اُدی یا چاپ براساس تقاضا را راه‌اندازی کنیم.
هر کتابی می‌خواهید سفارش بدهید
مدیرعامل استارت آپ «می خوانم» در توضیح عملکرد این پلتفرم می‌گوید: این پلتفرم چند سویه است و میان سه بخش مختلف رگولاتوری می‌کند که یک طرف آن ناشر است با تعهداتی که نسبت به او داریم مانند حفظ محرمانگی اثر، طرح جلد، متن و اطلاعات ناشر و همچنین قراردادی مبنی بر مشارکت در انتشار آثار ناشر با آن‌ها بسته می‌شود، یک سمت دیگر این پلتفرم بازار، سایت‌های اینترنتی و استندهای دیجیتالی است که در کتاب‌فروشی‌ها جای‌گذاری می‌شود و ضلع دیگر هم مخاطب است که می‌تواند با یک جست‌وجوی ساده در گوگل، استندها و یا مراجعه به کتاب‌فروشی‌ها چیزی که می‌خواهد را پیدا کند و اگر کتاب مورد نظرش در بازار وجود نداشته باشد می‌تواند آن را سفارشی‌سازی کند و به سمت پی‌اُدی بیاید.
به گفته ندرخانی؛ یکی از ویژگی‌های پی‌اُدی همین خصوصی‌سازی است و براساس خواست مخاطب در تغییر نوع کاغذ، قطع جلد و... کتاب قابل سفارش است. در واقع این پارامترها کمک می‌کند کتاب پی‌اُدی باشد اما گاهی اوقات کتاب اصلاً وجود خارجی ندارد و ناشر به دلایل مختلفی دیگر آن کتاب را چاپ نکرده که در این صورت پی‌اُدی وارد عمل می‌شود.وی با بیان اینکه در عملکرد پی‌اُدی محدودیتی وجود ندارد و در حوزه‌های عمومی، دانشگاهی، کودک و... فعال است، تأکید می‌کند: هر آنچه تاکنون چاپ شده، امکان اینکه پی‌اُدی شود را دارد. حتی ما با مجلس شورای اسلامی در تعامل هستیم که تمام نسخه‌های روزنامه وقایع اتفاقیه قرن 12 و اوایل قرن 13 را اسکن کنیم که گنجینه‌ای مهم و ارزشمند از آثار مکتوب کشور می‌شود که می‌توان به فراخور نیاز از آن استفاده کرد.
بیش از 10هزار عنوان کتاب در پلتفرم پی‌اُدی
ندرخانی درباره استقبال ناشران از این پلتفرم می‌گوید: طبیعتاً مانند هر کار جدیدی نسبت به آن گارد وجود داشت و ناشران نسبت به نوع قرارداد و سرنوشت فایل‌ها نگران بودند اما پس از تعامل با آن‌ها و زمانی که تعدادی از ناشران تابوشکنی کردند و به این سامانه پیوستند این فضا تغییر کرد و امروز با بیش از 100 ناشر قرارداد بستیم و افزون بر 10 هزار عنوان کتاب به مجموعه پی‌اُدی اضافه شده، در واقع از سیستم پولینگ به پوشینگ تبدیل شدیم و تا پیش از این ما سراغ ناشران می‌رفتیم اما اکنون آن‌ها به سراغ ما می‌آیند.
نکته جالب اینجاست که آمازون سال نخست 3هزار جلد کتاب داشت و پس از 10سال به 5/1 میلیون جلد رسید اما ما در سال نخست 10هزار جلد کتاب داریم و این نشان می‌دهد در نقطه مشابه با آمازون در وضعیت بهتری قرار گرفتیم.
وی در پاسخ به این پرسش که با توجه به کاهش قابل تأمل تیراژ کتابها در سال‌های گذشته، ساماندهی چاپ کتاب از طریق این پلتفرم در طولانی‌مدت چه تأثیری بر صنعت نشر خواهد گذاشت، تصریح می‌کند: من معتقدم به چند دلیل هم تیراژ کتابها بالا می‌رود و هم عناوین آن افزایش خواهد یافت. نکته نخست اینکه در حال حاضر حدود 200 هزار عنوان کتاب در صنعت نشر کشور موجود و قابل ارائه است و افزون بر 5/1میلیون عنوان کتاب پس از انقلاب چاپ شده؛ اگر کتاب‌های آموزشی و دانشگاهی که از حیّز انتفاع ساقط شدند یا کتاب‌هایی که به هر دلیلی اجازه چاپ مجدد نداشتند را کم کنیم بیش از یک میلیون عنوان کتاب از صنعت نشر کشور خارج شده که قابل بازیافت است که البته این عدد به غیر از آثار پیش از انقلاب، چاپ سنگی و... است.
نکته دوم اینکه ناشرانی که 3-2 هزار مراجعه‌کننده برای چاپ کتاب‌هایشان دارند حداکثر 200 تا 300 عنوان را چاپ می‌کنند در حالی که به برکت پی‌اُدی همه این کتابها می‌توانند به عرصه نشر بیایند اما در مورد تیراژ چه کمکی می‌کند؟ به کمک استندهای دیجیتال که قرار است در تک‌تک کتاب‌فروشی‌ها مستقر شود ما تمام عناوین کتاب را به کتاب‌فروشی‌ها می‌بریم.
این ناشر افزود: فرض کنید این استندها در کتاب‌فروشی‌های کوچکی در نطنز، خوی، گلپایگان و... مستقر شود و 300 عنوان کتاب روی آن باشد، آن وقت خواهید دید چه تعداد مخاطب و کتاب به چرخه نشر افزوده می‌شود. اتفاقاً پایین بودن تیراژ کتابها صرفاً به دلایل اقتصادی نیست، موضوع این است که نشر، پخش و توزیع ما سنتی است و در عین حال شرکت پخشی که بتواند نیم میلیون عنوان کتاب را مدیریت کند هم نداریم بنابراین خیلی از این کتابها اصلاً معرفی نمی‌شوند؛ از طرفی چون در کتاب‌فروشی‌ها ویترین نداریم و آن‌ها هم محدود و به اصطلاح گلفروش هستند فقط کتاب‌های پرفروش را می‌آورند اما به مدد استند دیجیتال می‌توان همه این عناوین را در کتاب‌فروشی‌ها داشت.
ندرخانی درباره آینده تلفیق چاپ سنتی و دیجیتال می‌گوید: به نظرم این دو فناوری متناظر هستند مانند نتفلیکس و صنعت سینما یا مثل فیلیمو و نماوا و سینما، مثل تاکسی‌های اینترنتی و تاکسی‌های شهری، در واقع این دو فضا به یکدیگر کمک می‌کنند.
به نظرم پی‌اُدی در زنده کردن عناوین مرده، اثر جدی دارد و در ارتقای سطح تماس مخاطب و کتاب تأثیر بسزایی خواهد داشت. همچنین در خصوصی‌سازی کتاب که خودش موجب استقبال مردم از کتاب می‌شود مؤثر است و دست ناشران را برای تولید بیشتر باز می‌گذارد و اجازه نمی‌دهد آن‌ها دغدغه انبار و تولید انبوه داشته باشند. به عقیده من با فراگیر شدن پی‌اُدی شاهد افزایش عناوین چاپ اول کشور خواهیم بود و این یک پویایی تازه در صنعت نشر است.
موقعیت از دست رفته‌ای که دوباره به ناشران بازمی‌گردد
اما محمدعلی منصوری؛ ناشر، مشاور فرهنگی و عضو شورای سیاست‌گذاری پلتفرم «می‌خوانم» با اشاره به تأثیرات سامانه پاد بر بهبود وضعیت نشر اظهار می‌کند: با توجه به وضعیت اقتصادی پیچیده دنیا حتماً پی‌اُدی می‌تواند راهگشا باشد. یکی از معضلات بزرگ نشر این است که ما حجم عمده‌ای کتاب داریم که به دلایل عمدتاً اقتصادی به چاپ مجدد نمی‌رسند و متأسفانه تعدادشان هم کم نیست و یک ظرفیت مغفول هستند، اما پی‌اُدی می‌تواند از این ظرفیت بهره‌برداری کند و این موقعیت سوخته را به سبد تک‌تک ناشران بازگرداند.وی می‌افزاید: نکته دیگر اینکه می‌تواند ریسک سرمایه‌گذاری در حوزه نشر را در عناوین جدید به حداقل برساند. ناشر چاپ کتاب را با پی‌اُدی شروع و براساس میزان استقبال به چاپ انبوه‌تر مبادرت می‌کند. این حداقل ریسک موجب می‌شود توقف سرمایه نداشته باشد و با سرمایه در گردش می‌تواند حداکثر عناوین را چاپ کند. از طرفی دیگر کمک می‌کند ناشر گرفتار مسائلی همچون انبار و... نباشد.
شانس انتشار آثار مهجور
این فعال فرهنگی درباره اهمیت شفاف‌سازی در حوزه تیراژ و ذائقه‌سنجی مخاطب یادآور می‌شود: طبیعتاً این سامانه مددساز ناشر است و می‌توان به کمک آن میزان استقبال مردم را آنالیز کرد و براساس آن برای چاپ تصمیم گرفته شود اما چون پیش‌تر چنین امکانی در اختیار ناشر نبود بسیاری از کتابها رد می‌شد، در حالی که شاید ناشر به مضمون کتاب علاقه‌مند بود اما به دلیل مسائل اقتصادی جزو اولویت‌هایش قرار نمی‌گرفت و سراغ انتشارش نمی‌رفت، اما حالا این امکان وجود دارد که آثار مهجورتر هم شانس انتشار پیدا کنند.
وی آینده پی‌اُدی در صنعت نشر را روشن ارزیابی می‌کند و می‌گوید: البته پی‌اُدی کشف دوستان در مجموعه «می‌خوانم» نبوده و مانند خیلی از استارت‌آپ‌های دیگر که به مدد فناوری دیجیتال در دسترس قرار گرفته‌اند این ایده در کشور ما هم بومی‌سازی شده است. تصورم این است در ایران هم این فناوری مورد استقبال قرار می‌گیرد و به مرور زمان بیشتر هم خواهد شد و ایده سفارش براساس تقاضا در همه بخش‌ها فراگیر خواهد شد به ویژه در حوزه کتاب و حتماً نتایج مطلوبی در دنیای نشر خواهد داشت.
پیوستن جمع گسترده‌ای از اهالی کتاب به این طرح
آرش کریمی، مدیر فروش کتاب‌فروشی‌های بوکلند نیز در حاشیه مراسم رونمایی از سومین استند پی‌اُدی طرح «می‌خوانم» می‌گوید: ما هیچ وقت فرصت این را نداشتیم تا کتاب‌هایی که به هر دلیلی از دور چاپ خارج می‌شوند را این قدر راحت بدست بیاوریم، همیشه مجبور بودیم به خیابان انقلاب برویم و همه پاساژهای قدیمی را بگردیم تا شاید یک نسخه از آن پیدا کنیم. به نظرم این طرح، اتفاق جذابی است که در نهایت می‌تواند به کتابفروشان و چرخه صنعت نشر کمک کند، پیش‌بینی من این است به زودی جمع گسترده‌ای از اهالی کتاب به این طرح می‌پیوندند.
وی شرط موفقیت این طرح را توجه به نقش کتابفروشان می‌داند و می‌افزاید: مهم است این ارتباط دوطرفه باشد؛ به عبارتی این کار باید برای کتابفروش صرفه اقتصادی داشته باشد و اگر نتوانند با درصدی استند را به کتابفروش بدهند که ۲۵ تا ۳۰ درصد سود داشته باشد، خیلی توجیهی ندارد اما اگر این ارتباط از نظر اقتصادی و فرهنگ‌سازی در صنعت نشر با برگزاری رویدادهای مختلف ادامه داشته باشد، قطعاً شاهد نتایج خوبی برای آن خواهیم بود.
خبرنگار: صبا کریمی