به مناسبت فرارسیدن عید سعید مبعث، روزی که حضرت محمد(ص) در غار حرا با نزول فرشته وحی، جبرئیل(ع) به رسالت مبعوث شد، با حجت‌الاسلام محمدرضا عابدینی، استاد برجسته سطوح عالی حوزه علمیه قم به گفت‌وگو نشستیم تا ابعاد عمیق این واقعه الهی و تأثیرات ماندگار آن در جهان معاصر را واکاوی کنیم.
حقیقت بعثت؛ دمیدن روح حیات در کالبد جامعه
حجت‌الاسلام عابدینی در ابتدا با اشاره به روایتی نقل شده در قصص‌الانبیا به اسناد صدوق از امام صادق(ع) می‌گوید: «خداوند عزوجل آن‌گاه که بخواهد اولیای خویش را نصرت کند، از مخلوقات شرورش به این منظور استفاده می‌کند و هنگامی که اراده کند خودش را نصرت کند، از اولیای الهی خود به این منظور استفاده می‌کند و نصرت بر [خونخواهی و انتقام] یحیی بن زکریا(ع) را به وسیله بخت‌نصر محقق کرد». این سنت الهی نشان می‌دهد هرگاه خداوند اراده کند اولیای خویش را یاری رساند، آنان را به دست شرورترین آفریدگانش پیروز می‌کند. تاریخ پیامبران گواهی می‌دهد هر چه مقام نبی والاتر بود، شرورترین افراد در برابر او صف‌آرایی کردند؛ همانان که ناخواسته، زمینه‌ساز شکوفایی رسالت الهی شدند. نمونه امروزی این سنت را در مقاومت غزه می‌بینیم؛ جایی که دشمنی صهیونیست‌ها نه تنها اسلام را محو نکرد که نور آن را در سراسر جهان پراکنده کرد.
ایشان با اشاره به حقیقت بعثت بیان می‌کند: بعثت انبیا، بیداری فطرت‌های خفته در سایه تربیت الهی است. همان‌گونه که در آفرینش انسان، نطفه با مراحل پیچیده‌ای به جنین تبدیل می‌شود و با دمیدن روح، حیاتی نو می‌یابد، بعثت پیامبران نیز «نفخ روح» در کالبد جامعه است.
اما پرسش این است بعثت پیامبر(ص) چه تأثیری بر جامعه داشت. این استاد برجسته حوزه و دانشگاه می‌گوید: قرآن کریم این تحول را «إِنَّا أَنْشَأْنَاهُنَّ إِنْشَاءً» (مریم، ۹) توصیف می‌کند؛ خلقتی نو که جامعه را از ماده‌گرایی به تجرد و از پراکندگی به وحدت رهنمون می‌کند. پیامبر اکرم(ص) با بعثت خویش، اراده خدا را در جامعه نافذ کرده و به تعبیر امام خمینی(ره) عالم خاکی را الهی کرد.
انقلاب اسلامی؛ بعثتی نو در امتداد رسالت پیامبر(ص)
حجت‌الاسلام عابدینی با تأکید بر جایگاه قرآن در بعثت پیامبر(ص) توضیح می‌دهد: قرآن کریم، تجسم ملموس بعثت پیامبر(ص) و استمرار وحی الهی تا قیامت است. همان‌گونه که وحی بر قلب پیامبر(ص) نازل شد و از زبان او به گوش بشریت رسید، امروز نیز با تلاوت هر آیه، گویی بار دیگر وحی بر دل‌های مؤمنان نازل می‌شود. روایات تأکید می‌کنند قرآن «یَجْرِی مَجْرَی الشَّمْسِ وَ الْقَمَرِ» (کافی، ج۲، ص۵۹۹) است؛ هر آیه‌اش هزاران بطون دارد و در هر زمان، مصداقی نو می‌یابد. وقتی قرآن از «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا» سخن می‌گوید، خطابش در ظاهر به مسلمانان عصر نزول است، اما در باطن، اولیای الهی در هر دوران از ائمه اطهار(ع) تا مجاهدان راه حق، مخاطبان اصلی این ندا هستند. این اندیشمند دینی با اشاره به نقش انقلاب اسلامی در ادامه رسالت بعثت می‌گوید: «انقلاب اسلامی ایران، تجلی زنده بعثت امت در عصر حاضر است. همان‌گونه که رهبر معظم انقلاب فرموده‌اند «بعثت دو گونه است؛ بعثت نبی و بعثت امت». انقلاب، پاسخی عملی به ندای «قُلْ إِنَّمَا أَعِظُکُمْ بِوَاحِدَهٍ أَنْ تَقُومُوا لِلَّهِ» (سبأ، ۴۶) بود؛ قیامی که با الهام از بعثت پیامبر(ص)، جامعه را از خواب غفلت بیدار و اراده الهی را حاکم کرد. این نهضت، ادامه همان مأموریتی است که پیامبر(ص) با ابلاغ قرآن آغاز کرد؛ مأموریتی که امروز در مقاومت مردمی فلسطین، یمن و دیگر جبهه‌های حق علیه باطل زنده است.
وظیفه امروز؛ اقامه قرآن و زنده نگه داشتن بعثت
ایشان در ادامه با اشاره به وظیفه مؤمنان در عصر حاضر می‌گوید: حفظ این بعثت، نیازمند اقامه قرآن در تمام عرصه‌های زندگی است. امام باقر(ع) در روایتی نقل شده در بحارالانوار می‌فرماید: «قرآن ناطق، امامان معصوم(ع) هستند و هر که بخواهد قرآن را بشناسد، باید آن را در وجود ما جست‌وجو کند» امروز نیز با تمسک به ولایت فقیه که مرتبه‌ای از تجسم عملی قرآن در عصر غیبت است، می‌توانیم این مسیر را ادامه دهیم. بعثت، دعوتی همیشگی برای زنده نگه داشتن فطرت الهی در انسان و جامعه است. همان‌گونه که خداوند در آیه 55 سوره ذاریات می‌فرماید: «وَذَکِّرْ فَإِنَّ الذِّکْرَى تَنْفَعُ الْمُؤْمِنِین» این یادآوری با استمرار مبارزه حق و باطل، از مقاومت غزه تا مقابله با استکبار جهانی همواره زنده خواهد ماند.
ایشان در توضیح نقش مؤمنان در جامعه تشریح می‌کند: اگر جامعه را به ۱۰ دهک تقسیم کنیم، یک دهک از جامعه کسانی هستند که مانند طلاب حوزه‌های علمیه یا مؤمنان دغدغه‌مند، به دنبال توسعه ایمان در جامعه و تحقق اسلام هستند. این دهک کاملاً فعال و پیگیر است. در مقابل، یک دهک دیگر نیز وجود دارد که ضد فرهنگ و به دنبال فساد و انحراف جامعه در حوزه‌های فرهنگی، اخلاقی، اجتماعی و سیاسی است. این دو دهک در دو سر طیف قرار دارند و بقیه جامعه، یعنی ۸۰ درصد، قشر خاکستری نامیده می‌شوند. برخی از این ۸۰ درصد به دهک فعال فرهنگی نزدیک‌ترند و برخی به دهک فعال ضدفرهنگی. اما چگونه می‌توان دهک فعال فرهنگی را تقویت کرد؟ در تجربه‌ای میدانی که بیش از ۲۰سال در دانشگاه‌ها و اجتماعات انجام دادیم، مشاهده کردیم هرگاه دهک فعال فرهنگی در میدان حاضر باشد و حضور پررنگ داشته باشد، تأثیرات مثبت خود را به‌جا می‌گذارد. به عنوان مثال، در یک محله، اگر دهک فعال فرهنگی در نماز جماعت مساجد حضور پررنگ داشته باشد، این حضور می‌تواند دیگران را نیز جذب کند. برخی افراد نماز اول وقت را در خانه می‌خوانند، برخی دیگر نماز را با تأخیر می‌خوانند و برخی گاهی نماز می‌خوانند و گاهی نمی‌خوانند. اگر دهک فعال فرهنگی با نشاط و دغدغه‌مندانه حاضر شود، دهک‌های دوم و سوم که نزدیک به آن‌ها هستند، به سرعت جذب می‌شوند.
تأثیر حضور پررنگ در تاریخ اسلام
این مبلغ دینی با اشاره به دوران بعثت پیامبر(ص) می‌گوید: در سه سال آغازین بعثت، دعوت رسول خدا(ص) به دین اسلام پنهانی بود و در طول این مدت، ۶ نفر از اهالی مدینه را به اسلام جذب کرد. در سال سیزدهم، ۷۳ نفر برای بیعت از مدینه به مکه آمدند و به‌طور متوسط هر نفر 6نفر دیگر را جذب کرده بود که 6ماه بعد از آن، پیامبر اکرم(ص) به مدینه هجرت کرده و حکومت تشکیل داد. این نشان می‌دهد حضور پررنگ و تلاش مستمر می‌تواند تأثیرات بزرگی داشته باشد. اگر در جامعه امروز ما نیز مؤمنان دغدغه‌مند سالی یک نفر را جذب کنند، جامعه به سرعت رشد خواهد کرد. اگر دهک فعال فرهنگی در جامعه حضور پررنگ نداشته باشد، دهک فعال ضدفرهنگی جای آن را می‌گیرد. وقتی فعال ضدفرهنگی در جامعه حضور پیدا کند، دهک‌های نزدیک به آن نیز به سرعت جذب می‌شوند. این سبب می‌شود جامعه مؤمنان به گوشه رینگ رانده و حضور آن‌ها کمرنگ شود. در روز قیامت، کسانی که از دهک‌های نزدیک به فعال فرهنگی بودند، ممکن است از مؤمنان دغدغه‌مند شکایت کنند که چرا آن‌ها حضور پررنگ نداشتند و جلوداری نکردند. این شکایت وارد است، زیرا هر کس مسئولیت خود را دارد و حضور فعال نداشتن مؤمنان می‌تواند سبب گمراهی دیگران شود.
حجت‌الاسلام عابدینی در پایان با اشاره به نقش انقلاب اسلامی می‌گوید: رهبر معظم انقلاب می‌فرماید اساس این انقلاب، پشتیبانی امت بوده و انقلاب اسلامی پاسخ به دعوت پیامبر اکرم(ص) و بعثت امت است. ان‌شاءالله خداوند همه ما را با وظایفمان آشنا کند و توفیق خدمت به نظام اسلامی را به ما عطا فرماید.
خبرنگار: مریم احمدی شیروان