به گزارش خبرنگار اقتصادی خبرگزاری تسنیم، تغییر و تحولات سریع و شتابنده معادلات سیاسی، اقتصادی و نظامی در دو سطح منطقه‌ای و بین‌المللی باعث شده است تا امروزه کشورها بنا به نیازها و ضروریات جایگاه خود در عرصه جهانی، به سوی همکاری و تعامل بیشتر حرکت کنند. یکی از قویترین نمودهای این امر، تشکیل گروه بریکس است.

بی‌تردید تعامل کشورهای در حال توسعه با این قدرت جدید سیاسی – اقتصادی می‌تواند در رشد و پیشرفت آنها تأثیرگذار باشد و جمهوری اسلامی ایران نیز پس از عضویت در ایرن گروه در سال 1402 باید با برنامه ریزی درست بتواند از پتانسیل های آن در توسعه مبادلات تجاری خود در سطح بین الملل و منطقه ای بهره ببرد.

نگاهی گذرا به گروه بریکس

گروه بریکس یک گروه بین‌المللی به رهبری قدرت های اقتصادی نوظهوری است. بریکس (BRICS) مخفف پنج اقتصاد بزرگ در حال ظهور است: برزیل، روسیه، هند، چین و آفریقای جنوبی.

مساحت کشورهای عضو بریکس مجموعاً 39.746.220 کیلومتر مربع (15.346.100 مایل مربع) و جمعیت کل حدود 3.21 میلیارد، یا حدود 26.7 درصد از سطح زمین و 41.5 درصد از جمعیت جهان است. برزیل، روسیه، هند و چین جزو ده کشور بزرگ جهان از نظر جمعیت، مساحت و تولید ناخالص داخلی هستند. در سال 2022، این پنج کشور حدود 26.2 درصد از تولید ناخالص جهانی را به خود اختصاص داده اند.

اهمیت حضور در گروه بریکس

فقط یکی از مهم‌ترین دلایل اهمیت حضور در گروه بریکس این است که این گروه به‌واسطه دارا بودن نیمی از جمعیت جهان و بین 25 تا 28‌درصد از ظرفیت اقتصاد جهانی پتانسیل بالایی برای تاثیرگذاری بر اقتصاد جهانی دارد و از رشد پرشتاب اقتصادی و نفوذ در امور جهانی هم برخوردار است و از سوی دیگر یکی از رویکرد‌های اصلی اعضای بریکس هم این بوده که آن‌ها همیشه حامی کشور‌های درحال توسعه و کشور‌های جنوب و برقرارکننده تعادل و عدالت اقتصادی در مقابله با نظام پولی و بانکی غربی بوده‌اند.

چشم‌انداز اقتصادی ‌ـ سیاسی بریکس

اعضای بریکس معتقدند این گروه حامی کشورهای در حال توسعه و کشورهای جنوب و برقرارکننده تعادل و عدالت اقتصادی در مقابله با نظام پولی و بانکی غربی است. بدین ترتیب یکی از دستور کارهای گروه بریکس را میتوان تقابل با نظام اقتصادی غربی دانست که کل مناسبات جهانی را دربر گرفته است.

بریکس نمایانگر نیمی از جمعیت جهان است و 26٪ قدرت اقتصادی جهان را در اختیار دارد.

محورهایکلی مورد توجه بریکس

محورهای کلی مورد توجه بریکس بطور کلی شامل این موارد بوده  است:

1.افزایش مبادلات تجاری بین کشورهای عضو و در نتیجه تقلیل وابستگی اقتصادی به اروپا و آمریکا

2.تشکیل بانک توسعه و ذخیره ارزی در برابر نهادهای غربی هم چون بانک جهانی و صندوق بین المللی پول

3.ایجاد روابط جنوب–جنوب

4.استفاده از پتانسیل کشورهای در حال توسعه برای تغییر مناسبات اقتصاد جهانی و عادلانه تر کردن آن

5.ایفای نقش مؤثر در کمک کردن به کشورهای در حال ورشکستگی

توافقات اصلی در اجلاس‌­های بریکس

این توافقات در مجموع 6 اجلاس گروه بریکس شامل روش‌های بهبود وضعیت اقتصادی و اصلاح نظام مالی جهان، برقراری روابط پولی و تجاری نزدیک با یکدیگر، ایفای نقش موثر و بیشتر در امور اقتصادی جهان، افزایش مبادلات تجاری با یکدیگر، همکاری ارزی، کاهش وابستگی به اروپا و ایالات متحده آمریکا، طرح تأسیس بانک توسعه جنوب-جنوب، تمرکز زدایی از دلار، پیشبرد اقتصادهای کلان خودموازی با درک و همیاری کشورهای خواستار توسعه، رشد بدون طرد، و راه حل های قابل اجرا است.

عضویت ایران در بریکس

ایران در دولت سیزدهم به صورت جدی خواهان پیوستن به این گروه شد و در تاریخ 2 شهریور 1402 رسما خبر اعلام عضویت ایران در گروه بریکس منتشر شد.

از آنجاییکه از مهمترین اهداف بریکس بهبود وضعیت اقتصادی و اصلاح نظام مالی جهان، برقراری روابط پولی و تجاری نزدیک با یکدیگر عنوان شده است، بانک های مرکزی کشورهای عضو به عنوان یکی از ارکان مهم اقتصادی کشورها نقش مهم و اثرگذاری در دستیابی گروه به اهداف خواهد داشت.

نقش و جایگاه بانک مرکزی در بهره گیری از ظرفیت های بریکس

بریکس در پی یک سیستم غیر متمرکز و مستقل برای پیام رسانی پرداخت های مالی است که توسط کشورهای عضو بریکس در حال توسعه است. این طرح در چارچوب پروژه های تعریف شده ذیل شورای تجاری بریکس بوده که در سال 2024 و ذیل موضوعات و حوزه های مرتبط با وزارت امور اقتصادی و دارایی کارگروه های مربوطه به ویژه کارگروه موسوم به گروه اقدام فناوری مالی و پرداخت بریکس در حال پیگیری است.

گروه اقدام فناوری‌ مالی و پرداخت بریکس نیز ذیل گروه کاری سرمایه‌گذاری و خدمات مالی بریکس (FSIWG) و از کارگروهای مرتبط با شورای تجاری بریکس می باشد. وظایف شورای تجاری بریکس شامل شناسایی چالش­ها و مسائل کلیدی است که مانع رشد روابط اقتصادی، تجاری و سرمایه­گذاری در میان کشورهای بریکس می شود. هدف نهایی از این کارگروه را ارائه راه حل­ها و توصیه­هایی برای غلبه بر این موانع و همچنین تسهیل گفتگو بین جامعه تجاری و نمایندگان دولتها می باشد.

بانک مرکزی نیز به دلیل اهمیت موضوع پرداخت­ها و به موازات شرح وظایف محوله از سوی دبیرخانه بریکس به بانکهای مرکزی بر اساس محور موسوم به گروه ویژه پرداخت بریکس(BPTF)، به عنوان یکی از اعضای کارگروه پرداخت بریکس در این حوزه فعالیت خود را به صورت منسجم و در قالب یک کارگروه تخصصی آغاز نموده است.

قبل از اینکه به بحث سیستم پرداخت بریکس پرداخته شود لازم به ذکر است در حال حاضر سیستم موجود برای پرداخت های فرامرزی و تسویه اوراق بهادار همچنان تا حد زیادی به سیستم های پرداخت متمرکز و پیام های مالی مانند SWIFT، CHIPS، SEPAو Euroclear که توسط کشورهای غربی کنترل می شود، متکی است.

راهکار برون رفت از این وضعیت  توسعه مکانیسم‌های جدید است که می‌تواند فراگیرتر باشد و ثبات، استقلال و امنیت بیشتری را برای شرکت‌کنندگان فراهم کند. کار گروه اقدام ویژه بر توسعه اصول یک سیستم پرداخت بین المللی و ایجاد نمونه اولیه به نام BRICS Pay تمرکز کرد. سیستم پیام رسانی غیرمتمرکز برون مرزی (DCMS)، توسعه واحد بریکس به عنوان یک واحد تسویه حساب، و ایجاد یک سیستم تسویه دیجیتال جدید غیرمتمرکز برای اوراق بهادار در بازارهای مالی بریکس بین دولتها به عنوان (BRICS CLEAR) نیزاز سایر طرحهای مرتبط با این گروه اقدام می باشد.

در مورد پیشینه طرح موسوم به پرداخت بریکس لازم به ذکر است در سال 2018، در زمان ریاست جمهوری آفریقای جنوبی، ابتکار ایجاد یک سیستم پرداخت بین‌المللی جدید به نام «BRICS Pay» برای ساده‌سازی پرداخت‌ها برای مسافران و مهاجران کشورهای BRICS+ معرفی شد. بیانیه برزیل و استراتژی توسعه اقتصادی تا سال 2025 نیز بر لزوم تعمیق روابط سرمایه گذاری میان کشورهای عضو بریکس تاکید دارد.

در دوران ریاست فدراسیون روسیه در سال 2020، مفهوم سرویس پرداخت BRICS Pay با تمرکز بر اجرای تجاری آن برای کشورهای BRICS+ مورد بررسی قرار گرفت. تحت ریاست جمهوری هند در سال 2021، یک کارگروه ویژه برای توسعه یک سرویس پرداخت یکپارچه، BRICS Pay، برای کشورهای BRICS+ ایجاد شد.

فدراسیون روسیه و هند یک ارزیابی فنی برای یک پروژه آزمایشی دوجانبه انجام دادند. این امر منجر به ایجاد یک دروازه پرداخت موبایلی شد که از پرداخت های مبتنی بر QR استفاده می کند و از فرمت پلت فرم UPI، متعلق به شرکت پرداخت ملی هند(NPCI) پشتیبانی می­نماید

در سال 2022، در دوران ریاست جمهوری خلق چین، بررسی امکان سنجی استفاده از خدمات پرداخت سنتی و نوآورانه در قالب های چندجانبه و دوجانبه، به دنبال رویکردی واحد برای یکپارچه سازی پلت فرم های پرداخت محلی بود. نتیجه نشان داد که نیاز به یک واحد حساب جدید برای تسویه حساب های فرامرزی بود.در سال 2023، آفریقای جنوبی ایجاد یک پل مشترک چندگانه برای ارزهای دیجیتال بانک مرکزی بریکس (CBDCs) و راه اندازی بالقوه یک استیبل کوین برای اعضاء برای تسهیل پرداخت های مستقیم، عدم واسطه گری مالی را پیشنهاد کرد.

بیانیه 2 ژوهانسبورگ و اجلاس پانزدهم بریکس همچنین نیاز به استفاده از پلتفرم هایی را برای تقویت بیشتر همکاری بین کشورهای بریکس و ادامه گفت و گو در مورد تسهیل تجارت و جریان سرمایه گذاری مشخص کرد.

اهداف تعیین شده برای سیستم پرداخت بریکس(BRICS Pay ) عبارت است از تقویت توسعه گردشگری و تجارت بین‌المللی در بین کشورهای BRICS+ و قطعا اجرای این راهکارها، تکمیل کننده قابلیت‌های سیستم‌ها و روش‌های پرداخت موجود بوده، افزایش امنیت، تسریع و کاهش هزینه‌های معاملات بین‌المللی و همچنین کاهش محدودیت‌های مرتبط با تحریم های بین المللی را در پی خواهد داشت.

در این زمینه روسیه بر افزایش مقیاس پروژه تجاری BRICS Pay بر اساس اصول یک سیستم پرداخت بین‌المللی تاکید ویژه ای داشته و با توجه به سوابق و پیشینه ذکر شده انتظار می رود این رویکرد در دوره ریاست برزیل در سال 2025 ادامه یابد.

سیستم‌های تسویه ناخالص آنی، استفاده از پول‌های دیجیتال و سیستم‌های ارتباط مالی مختص بریکس

یکی از پیشنهادات بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران، موضوع ابزار پرداخت در بریکس و یادداشت مقدماتی موسوم به BCBPI با هدف ایجاد یک پلتفرم تسویه برای پرداخت‌های فرامرزی بر اساس سیستم‌های تسویه ناخالص آنی(RTGS) بوده است همچنین توجه به ایجاد زیرساخت های پول‌های دیجیتال بانک‌های مرکزی اعضای بریکس (CBDCs) با توجه به جایگاه و تاثیر پرداخت‌های فرامرزی از پیشنهادهای ایران برای اعضای بریکس بوده است.

همچنین به پیشنهاد بانک مرکزی ایران انجام سرمایه‌گذاری های فنی و زیرساختی برای سیستم‌های ارتباط مالی مختص بریکس و تسهیل پرداخت‌های فرامرزی در گروه منجر به افزایش سرعت، کاهش در هزینه‌ها، دسترسی فراگیرتر به نظام پرداخت بین‌المللی و ایجاد فضای رقابتی‌تر خواهد شد.

همچنین رئیس کل بانک مرکزی ایران در در دومین اجلاس روسای بانک مرکزی کشورهای عضو گروه بریکس پیشنهاد پرداخت فرامرزی بریکس(BCBPI) و پایاپای بریکس(BRICS Clear)  را به اعضا ارئه داد که به عنوان راه حل‌های عملی برای بهبود سیستم پولی و مالی بین المللی شناخته می شود.

 پایاپای سازی بریکس(BRICS Clear) و اطمینان از وجود شرایط لازم برای مشارکت اعضای جدید بریکس و بهره‌مندی از این طرح از اهمیت زیادی برخورداراست.

استفاده از ارزهای محلی به جای دلار در مبادلات تجاری اعضای گروه بریکس

بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران همواره بر لزوم استفاده از ارزهای محلی در مبادلات تجاری گروه بریکس با هدف کاهش اتکا به دلار آمریکا و افزایش استفاده از ارزهای محلی در تبادلات اقتصادی و تجاری تاکید کرده است و بر این اساس استفاده از طرح تسویه حساب مالی چند جانبه میان اعضای بریکس و بکارگیری کانال های تبادل اطلاعات بانکی سریع و امن بریکس ( پیام رسان های بانکی مستقل از سوئیفت ) مورد تاکید اعضای بریکس قرار گرفته است.

ایجاد نظام پیام رسان بانکی مختص بریکس

پیشنهادهای بانک مرکزی ایران برای ایجاد نظام پیام رسان بانکی بین اعضا (مشابه سوئیفت)، نهاد مبارزه با پولشویی و تامین مالی تروریسم و نهاد رتبه بندی اعتباری بین المللی برای اعضا در دستور کار گروه بریکس قرار گرفت.

بر این اساس بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران پیشنهاد داد که کشورهای عضو بریکس، آمادگی لازم برای ارتقاء یکپارچگی مالی در بین خود را داشته باشند و این مهم می تواند از طریق ایجاد یک "سازوکار تسویه حساب" و نیز " کانال های تبادل اطلاعات بانکی سریع و امن بریکس (پیام رسان های بانکی مستقل از سوئیفت) به دست بیاید.

در شرایط کنونی، ارتقاء نظام های مالی و پولی بین المللی اهمیت قابل توجهی دارند و ساختار فعلی به دلیل نواقص قابل توجهی که دارد اغلب به عنوان ابزار اصلی برای اعمال فشارهای سیاسی و اقتصادی به برخی از کشورها بکار گرفته می شود. به همین دلیل، بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران پیشنهاد داد تا پتانسیل های موجود برای برقراری یک زیرساخت مالی مستقل، به منظور ایجاد پیوندهای اقتصادی قویتر میان کشورهای عضو بریکس، مورد بررسی قرار گیرند.