مریم جلالی؛ معاون صنایع دستی وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی در سفر خرداد سال جاری خود به مشهد در گفت‌وگو با رسانه‌ها گفت: هم اکنون گردش مالی صنایع دستی در کشور سالانه ۱۶ هزار میلیارد تومان است که خراسان‌رضوی و مشهد سهم زیادی از این میزان گردش مالی دارند.
در رصد اخبار مربوط به گردش مالی فروش صنایع دستی به این خبر برمی‌خوریم که رضا ابراهیم‌نیا، معاون سابق صنایع دستی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خراسان‌رضوی در دی ماه 1402 گفته است: گردش مالی صنایع دستی استان در 9 ماه ابتدای سال گذشته ۵۰هزار و ۶۶۰ میلیارد ریال بوده است.
نکته مهم در طرح این موضوع ویژگی صنایع دستی در زمینه بی‌نیازی به سرمایه کلان در مقایسه با محصولات صنعتی و توسعه راحت آن در شهرها و روستاهاست که می‌تواند ضمن ایفای نقش هویتی و فرهنگی ارزش افزوده و گردش مالی بالایی ایجاد کند به شرط آنکه بازارسازی و بازاریابی موفقی در زمینه فروش این اقلام ایجاد شده باشد.
سهم ناچیز هنرمندان مشهدی از بازار میلیونی زائران
کارشناس مسئول بازاریابی و تجاری‌سازی صنایع دستی خراسان‌رضوی در پاسخ به این پرسش خبرنگار ما که آیا بازار 30میلیون زائر مشهد برای هنرمندان مشهدی مفید به فایده است یا خیر می‌گوید: برخلاف اینکه شهر مشهد مسافر زیادی دارد اما موفقیت هنرمندان در استفاده از این بازار برای فروش صنایع دستی خود متوسط رو به پایین است.
محسن بیوکی ادامه می‌دهد: بعضی از رشته‌های صنایع دستی مثل انگشتر، دیزی سنگی، ظرف‌های فیروزه‌کوب، برخی از گلدوزی‌ها، چرم‌دوزی و پرچم‌دوزی بازار خوبی دارد اما بازار برخی رشته‌ها متوسط و برخی ضعیف است.
تولید صنایع دستی کافی نیست
هنرمندان بیشتر خود را در تولید مسئول می‌دانند و در زمینه فروش به دلیل نداشتن مهارت چندان ورود نمی‌کنند و همین سبب شده چالش‌هایی در عرضه محصولات صنایع دستی به وجود بیاید هر چند ایجاد بازارچه‌های صنایع دستی از سوی میراث فرهنگی همواره در دستور کار است و شاهد ایجاد این بازارها در نقاط مختلف شهر مشهد به ویژه در زمان پیک حضور زائران هستیم اما همچنان تنها چند رشته صنایع دستی اقبال بازار را به همراه دارد و به دنبال این موضوع هم هنرمند و هم شهر از گردش مالی فروش سایر آثار صنایع دستی بی‌نصیب است.
کارشناس مسئول بازاریابی و تجاری‌سازی صنایع دستی خراسان‌رضوی در این زمینه توضیح می‌دهد: بر حسب وظیفه سازمانی هر سال نمایشگاه صنایع دستی را در نقاط مختلف استان برگزار می‌کنیم و بازارچه‌های موقت مناسبتی، تابستانی و نوروزی را تشکیل می‌دهیم و صدور مجوز فروشگاه‌های صنایع دستی هم بر عهده میراث فرهنگی و صنایع دستی است و از حضور در نمایشگاه‌های خارجی و صادرات صنایع دستی هم حمایت می‌شود و عملاً وظایف سازمانی در راستای تجاری‌سازی و بازاریابی صنایع دستی در دستور کار قرار دارد اما در این میان ظرفیت هنرمند نیز مهم است.
بیوکی نقش هنرمندان را در فروش صنایع دستی مهم می‌داند و می‌گوید: بعضی از هنرمندان از این ظرفیت‌ها به درستی استفاده می‌کنند اما بسیاری از هنرمندان هم از این شرایط استقبال نمی‌کنند و این فرصت‌ها از بین می‌رود. بعضی از هنرمندان به اندازه‌ای در بازار خود موفق هستند که حتی به حمایت ما هم نیاز ندارند و در مقابل هنرمندانی تولید دارند اما پویا نیستند و این موضوع موجب می‌شود بخشی از بازار را از دست بدهیم.
وی درباره تخمین گردش مالی صنایع دستی مشهد عنوان می‌کند: تعداد هنرمندان مجوزدار در شهر مشهد 2هزار و 500 نفر است و متوسط گردش مالی یک کارگاه صنایع دستی در ماه 50 تا 100میلیون تومان برآورد می‌شود که ممکن است در کارگاه‌های مختلف کمتر یا بیشتر باشد و اگر این عدد را در تعداد هنرمندان و کارگاه‌های آنان ضرب کنیم عدد قابل توجهی بدست می‌آید اما نرسیدن به این گردش‌های مالی دلایل مختلفی دارد که یکی از موضوعات آن زمانبر بودن فرایند تولید صنایع دستی مانند بافت گلیم است اما مثلاً در انگشترسازی روزانه 300 انگشتر تولید می‌شود و در مجموع شخصیت هنرمند و تنها تولیدمحور نبودن هنرمند از دلایل دیگری است که می‌تواند به فروش بیشتر کمک کند.
ضرورت تغییر نگاه به بازار صنایع دستی مشهد
کارشناس مسئول بازاریابی و تجاری‌سازی صنایع دستی خراسان‌رضوی به ضرورت تغییر نگاه به بازار صنایع دستی مشهد می‌پردازد و می‌گوید: هنوز به ظرفیت درآمد واقعی از بازار مشهد نرسیده‌ایم و در این زمینه نیاز است هم هنرمندان نگاه خود را عوض کنند و هم صنایع دستی زمینه‌های بیشتری را فراهم کند، مثلاً در شهر مشهد یک بازار جامع صنایع دستی نداریم که همه فروشگاه‌های صنایع دستی چه ضعیف و چه قوی در آنجا باشند فروشگاه‌های پراکنده‌ای در سطح شهر مشهد داریم که اگر این فضا را آماده کنیم می‌تواند هم جاذبه گردشگری باشد و هم ظرفیت عالی برای هنرمندان ایجاد کند.
فروش هم یک هنر است
یک مشاور و تسهیلگر سرمایه‌گذاری گردشگری درباره کسب درآمد و ایجاد گردش مالی صنایع دستی از بازار میلیونی زائران در مشهد خاطرنشان می‌کند: تولید یک موضوع است و فروش یک بحث دیگر، الزاماً هر تولیدکننده صنایع دستی فروشنده خوبی نیست و تعداد هنرمندانی که فروشندگان بسیار خوبی هستند بسیار اندک است و باید تأکید کرد همان طور که تولید صنایع دستی یک هنر به شمار می‌رود فروش هم یک هنر است.
احمد دیناری ادامه می‌دهد: هنرمندان صنایع دستی ما باید بیاموزند و بدانند اگر حتی یک شاهکار هنری را تولید کنند برای کسب درآمد باید بتوانند محصول خود را بفروشند وگرنه با مشکل مواجه خواهند شد و باید از نظر مشاوران متخصص و کاربلد در حوزه بازاریابی و فروش استفاده کنند که این خود یک رویکرد و نگرش است. اگر هنرمندی نگرش مشورت گرفتن نداشته باشد خب قطعاً حرکت رو به جلو هم نخواهد داشت بنابراین در گام نخست باید طرز فکر‌ها و رویکردها اصلاح شود.
وی یک راه حل را وجود بازار یا اشخاص واسطه می‌داند و تشریح می‌کند: باید به برخی از شرکت‌های حقیقی و حقوقی که پشتیبان فروش و واسطه میان هنرمند و بازار هستند اعتماد بشود تا ارتباط مؤثر برقرار شود تا آن‌ها به عنوان یک پل یا کانال توزیع و بازاریابی خوب به فروش محصولات صنایع دستی کمک کنند.
راه برون‌رفت از رکود بازار صنایع دستی
این تسهیلگر سرمایه‌گذاری در حوزه گردشگری ادامه می‌دهد: نکته بعدی این است که هنرمندان باید در نمایشگاه‌های تخصصی مربوط به حوزه صنایع دستی حضور مؤثر داشته باشند و حتی بابت غرفه هزینه کنند و باید خود را عادت بدهند در انواع مختلف نمایشگاه حضور داشته باشند چون هم دیده می‌شوند و هم می‌توانند فروش بیشتری داشته باشند.
دیناری به اهمیت برندینگ می‌پردازد و تأکید می‌کند: اگر محصول خوب و باکیفیتی تولید می‌شود باید روی تعریف یک شعار خوب، عکس‌های صنعتی بسیار زیبا از محصول، وب‌سایت و کانال مستقیم فروش در شبکه‌های اجتماعی پرکاربرد و بهره بردن از هوش مصنوعی دقت شود تا فروش بالاتر برود.
وی توجه به نیاز بازار از سوی هنرمندان را ضروری می‌داند و می‌گوید: نیاز است تا آن‌ها دست به بازارسنجی بزنیم و با انجمن‌های دوستی ایران و کشورهای مختلف که تاجران را به هم نزدیک می‌کنند وارد تعامل شویم. زبان مشترک با تاجیکستان و افغانستان و اشتراکات دینی با کشورهای عربی حوزه خلیج فارس زمینه این تعاملات است و می‌تواند به صادرات صنایع دستی کمک کند. یکی از موارد مهم دیگر بحث بسته‌بندی است و باید بپذیریم بعضی از کالاها در حوزه صنایع دستی و هنرهای سنتی اگر به شکل بسیار خوبی بسته‌بندی شوند قطعاً در فروش موفق‌ترند.
این تسهیلگر سرمایه‌گذاری در حوزه گردشگری در پایان عنوان می‌کند: هنرمندان در این بازار بسیار پررقابت و بازاری که محصولات آن اولویت اول یا نیاز اصلی مردم نیست و اولویت و نیاز مردم در زمینه معاش و خورد و خوراک، مسکن و پوشاک بسیار مهم‌تر است نیاز به حمایت دارند بنابراین در این بازار راکد تنها راه توسعه فروش و افزایش آن استفاده از تمام راهبردهای بازاریابی و فروش به صورت ترکیبی و همزمان است تا نتیجه لازم گرفته شود در غیر این صورت نمی‌توان انتظار داشت تنها تولید کردن آثار هنری به فروش منجر شود. سرمایه‌گذاری در حوزه بازاریابی قطعاً بازگشت سرمایه کوتاه‌تر و بیشتری را به دنبال دارد و تنها استفاده از بسترهای رایگان برای عرضه محصولات صنایع دستی خروجی لازم و مثبت را ندارد.
شاید مشهد سهم قابل توجهی در کشور برای فروش صنایع دستی داشته باشد اما حضور بیش از 2هزار کارگاه صنایع دستی و در نظر گرفتن درآمد 100میلیونی برای هر کارگاه به طور متوسط در هر ماه می‌تواند گردش مالی 200میلیارد تومانی را برای شهر مشهد به دنبال داشته باشد که تنها اکتفا به حداقل‌هاست. پرداختن به این موضوع که سایر شهرهای مذهبی دنیا چه درآمدی از صنایع دستی شهر خود کسب می‌کنند می‌تواند جایگاه قابل تعریف‌تری برای شهر مشهد ایجاد کند اما باید گفت نگاهی به بازار رضا(ع) و اجناس ارائه شده در آن می‌تواند به خوبی شرحی از فروش صنایع دستی در مشهد بدهد و بررسی این شرایط است که بر ضرورت پرداختن به تسهیل و تسریع فروش صنایع دستی در شهر مشهد و کسب سود بیشتر بر این بازار تأکید می‌کند.
خبرنگار: طاهره فجر داودلی