به گزارش خبرنگار خبرگزاری حوزه، آیین رونمایی از دانشنامه قرآن و تاریخ اسلام با حضور و سخنرانی استاد علی اکبر رشاد رئیس پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی و حجت‌الاسلام والمسلمین ابوالقاسم مقیمی حاجی رئیس پژوهشکده دانشنامه نگاری دینی، عصر روز چهارشنبه سوم بهمن ۱۴۰۳ در تالار معرفت این پژوهشگاه برگزار شد.
ببینید:
تصاویر/ آیین رونمایی از دانشنامه قرآن و تاریخ
قرآن؛ اقیانوسی کران ناپیدا با عمق و ژرفایی ناشناخته
استاد علی‌اکبر رشاد، رئیس پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی که دانشنامه قرآن و تاریخ ذیل نظر او تدوین شده است، این دانشنامه را اثری فاخر و گرانمایه توصیف کرد و گفت: قرآن اقیانوسی کران ناپیدا با عمق و ژرفایی ناشناخته است و کسی نمی‌تواند ادعا کند که به عمق این اقیانوس دست پیدا کرده است.
رئیس پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی با اشاره به اینکه جمع قابل توجهی از فضلا و اساتید در خدمت تدوین دانشنامه قرآن و تاریخ بوده‌اند، گفت: شورای علمی دانشنامه جمعه‌ها یک هفته در میان از قبل از طلوع آفتاب تا اذان ظهر را وقف این کار کرده‌اند.
وی با اشاره به اینکه دانشنامه امام علی (ع) طی ۲۰ ماه به پایان رسید، افزود: طبیعت کار دانشنامه قرآن و تاریخ و فرآیند آن آهسته و کند است، با این حال اگر امکانات بیشتری مهیا بود در زمان کوتاه‌تری می‌شد آن را به سرانجام رساند.
عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی به ابعاد گوناگون اعجاز قرآن اشاره کرد و گفت: در جزیرةالعرب مجموعا ۲۳ نفر کتابت می‌دانستند، لذا صدور این حجم از معارف حکمی و الهیاتی از سوی پیامبر اسلام (ع) به بشریت یک اعجاز است.
استاد رشاد افزود: اعجاز قرآن در علوم پایه و کیهان‌شناسی فوق‌العاده است. در حوزه پزشکی نکات شگفت‌آوری دارد. اعجاز ادبی و بلاغی، نظام‌مندی و انسجام درونی و بیرونی قرآن از وجوه دیگر اعجاز آن است.
رئیس پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی با تاکید بر اینکه حیثیت پیوسته و توسعه‌یافتگی معنایی قرآن و زایش محتوایی آن که هیچ حد یقفی ندارد نیز از جنبه‌های اعجاز قرآن است، گفت: وجوه فنی و هنری قرآن از جمله نحوه ارائه داستان حضرت یوسف (ع) و همچنین اثربخشی شگفت‌آور قرآن برای کسی که به آن دل بدهد نیز از وجوه اعجاز قرآن است.
استاد رشاد یکی از وجوه کمتر پرداخته شده اعجاز قرآن را وجه تاریخ‌گذارانه آن دانست و گفت: ارائه تاریخ طوفان نوح که قرآن در آن از هزاران سال پیش گزارش می‌کند در حالی که تاریخ مکتوبی وجود نداشته است و یا ماجرای فرعون از این جمله است، لذا مناسب است که در این وجه از اعجاز قرآن تامل بیشتری شود.
دانشنامه قرآن‌شناسی با بیش از هزار مدخل در حوزه‌های تخصصی گوناگون
حجت‌الاسلام والمسلمین ابوالقاسم مقیمی حاجی رئیس پژوهشکده دانشنامه نگاری دینی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی نیز در این مراسم گفت: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی فعالیت در عرصه دانشنامه نویسی را از دانشنامه امام علی (ع) با ۱۲ مجلد آغاز کرد که چاپ‌های متعدد خورد. کار روی این دانشنامه از سال ۱۳۷۹ آغاز و در سال ۱۳۸۱ منتشر شد.
معاون پژوهش حوزه‌های علمیه افزود: دانشنامه فاطمی در شش جلد شامل سه جلد زندگی و معارف فاطمی و سه جلد ارائه الگوی زن مسلمان و مباحث حقوقی اجتماعی زن در اسلام نیز از تولیدات دیگر پژوهشگاه است.
وی با اشاره به اینکه کار سوم پژوهشگاه که از سال ۱۳۹۳ بدین‌سو آغاز گردید دانشنامه علوم قرآن بود، افزود: اولین دانشنامه در عرصه علوم قرآن که با دیدگاه دفاع از مکتب اهل‌بیت (ع) و ایجاد مرجعیت علمی آنان تولید شده که البته به صورت مقارن آراء و نظرات را ارائه می‌کند، اما طبیعتا بر اساس مبانی مکتب اهل‌بیت (ع) تدوین شده است.
حجت‌الاسلام والمسلمین مقیمی حاجی افزود: دانشنامه قرآن‌شناسی با بیش از هزار مدخل در حوزه‌های تخصصی گوناگون، دربردارنده دو محور عمده است: نخست مباحث پیرامون علوم قرآن؛ و دوم مباحث درون‌قرآنی و به عبارتی معارف قرآن ساماندهی شده است. مطالب دانشنامه قرآن و تاریخ از جمله مباحث درون قرآنی است که بخش اول آن با محوریت تاریخ اسلام در دو مجلد تنظیم شده است.
رئیس پژوهشکده دانشنامه نگاری دینی گفت: دانشنامه قرآن و تاریخ به دو موضوع تاریخ اسلام و تاریخ ادیان پیش از اسلام اختصاص یافته است.
وی همچنین پیرامون ساختار علمی دانشنامه قرآن و تاریخ اسلام گفت: دانشنامه قرآن و تاریخ در دو بخش تنظیم شده است: بخش یک، تاریخ اسلام در دو مجلد ارائه گردیده است: جلد نخست در آغاز به مباحث عام تاریخ چون «فلسفه تاریخ»، «تمدن در قرآن» و «قرآن و تاریخ» پرداخته و در ادامه مقالات مربوط به خاندان و قبیله پیامبر اکرم (ص) و وقایع دوران سیزده ساله مکه از بعثت تا هجرت ایشان را گرد آورده است. جلد دوم، مشتمل بر مقالات مربوط به دوران ده‌ساله مدینه از هجرت تا وفات آن حضرت است.
حجت‌الاسلام والمسلمین مقیمی حاجی افزود: بخش دوم شامل: تاریخ ادیان که ابتدا به مباحثی درباره شریعت، طبقه‌بندی ادیان، نسخ، اقتباس، نیایش و اساطیر پرداخته و در پی آن، مداخل دیگری را بر محور چند دوره تاریخی در خود جای داده است: دوره نخست، دوره شروع دین‌ورزی، توحید و رویارویی با شرک است که از حضرت آدم (ع) شروع شده و تا پیش از حضرت ابراهیم (ع) به پایان می‌رسد؛ دوره دوم، دوره دین حنیف است که از حضرت ابراهیم (ع) تا قبل از حضرت موسی (ع) را دربر می‌گیرد؛ دوره سوم، دوره حضرت موسی (ع) تا پیش از عهد حضرت عیسی (ع) است؛ دوره چهارم به حضرت عیسی (ع) و آئین مسیحیت اختصاص دارد؛ دوره پنجم دوره کمال دین است که در آن موضوعاتی چون کمال اسلام در حوزه عقاید، اخلاق و شریعت و برتری آن بر سایر ادیان بررسی می‌شود. در بخش پایانی نیز موضوعاتی گزارش می‌شوند که از نظر تاریخی به‌صورت دقیق نمی‌توان آنها را در یکی از ادوار پیشین جای داد، مانند ادیان شرقی، مجوس و صابئان.
وی با بیان اینکه تاکنون چهار جلد از دانشنامه قرآن و تاریخ منتشر شده است، افزود: یک مقاله از جلد پنجم در مراحل نهایی و مابقی آنها نیز ویرایش ادبی‌شان انجام شده است که انتظار می‌رود تا اوایل سال جدید جلد پنجم نیز منتشر شود.
رئیس پژوهشکده دانشنامه نگاری دینی افزود: در جلد ششم دانشنامه قرآن و تاریخ نیز مباحث قرآن و اهل‌بیت (ع) ملحق می‌شود و مجموعا شش جلد در سال آینده رونمایی خواهد شد.
حجت‌الاسلام والمسلمین مقیمی حاجی به مجموعه دانشنامه‌هایی که در پژوهشکده دانشنامه نگاری منتشر شده است اشاره کرد و گفت: در مجموع، دانشنامه امام علی (ع) در ۱۳ جلد، دانشنامه فاطمی در ۶ جلد، دانشنامه علوم قرآن در ۴ جلد تاکنون، دانشنامه قرآن و حقوق در ۱ جلد تاکنون، دانشنامه قرآن و اخلاق و تربیت در ۱ جلد تاکنون و دانشنامه قرآن و تاریخ در ۲ جلد تاکنون منتشر شده است.
رئیس پژوهشکده دانشنامه نگاری دینی افزود: همچنین دانشنامه قرآن و کلام، دانشنامه قرآن و اندیشه اجتماعی و سیاسی، دانشنامه قرآن و اقتصاد و دانشنامه قرآن و معرفت‌شناسی در مراحل تدوین هستند.
حجت‌الاسلام والمسلمین مقیمی حاجی خاطرنشان کرد: مرجعیت تفکر اهل بیتی، ایجاد یک کتاب مستند و ارائه مطالب مقارن و امکان داوری و قضاوت منصفانه و در کنار آنها مستند بودن به منابع متعدد و مراجعه به همه مصادر از نکاتی است که در برآیند دانشنامه‌های پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی مد نظر بوده است.
رئیس پژوهشکده دانشنامه نگاری دینی تاکید کرد: تدوین دانشنامه یک فعالیت جمعی و گروهی است که رسیدن به ترازِ لازم کار سختی است، اما پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی سعی کرده محصولات را به تراز لازم برساند.
حجت‌الاسلام والمسلمین غلامحسن محرمی مدیر گروه قرآن و تاریخ پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی نیز به ارائه گزارشی از فرآیند تدوین دانشنامه قرآن و تاریخ پرداخت و به مراحل مختلف آن از جمله واگذاری مقالات به نویسندگان و بررسی دقیق مقالات در شورای علمی و تایید نهایی آنها اشاره کرد.
نوآورانه بودن دانشنامه قرآن و تاریخ
حجت‌الاسلام والمسلمین داودی نیز با بیان اینکه بنای شورای علمی دانشنامه بر این بود که یک دانشنامه تراز نوشته شود که مرجعیت علمی داشته باشد، افزود: تلاش شده تا دقت لازم برای نوشتن دانشنامه بویژه در بخش مقارن بودن و پاسخ دادن به شبهاتی که در دانشنامه‌های دیگری که در خارج از کشور منتشر شده، انجام شود، لذا ناظر به این مسائل فرآیند انتشار آن طول کشیده است.
وی در خصوص دانشنامه قرآن و تاریخ اسلام گفت: این دانشنامه با محوریت قرآن نوشته می‌شود به همین خاطر پیوسته تاکید داریم که آیات مرتبط پیرامون مدخل‌ها استخراج شود و تفاسیر ذیل آنها دیده شود و نکته‌های تفسیری در آن گنجانده شود.
حجت‌الاسلام والمسلمین داودی ادامه داد: بر این اساس، دانشنامه قرآن و تاریخ کار ارزشمندی است، چون در کتب تاریخی که نوشته شده گاهی به این نکته‌ها توجه نشده است و صرفا منابع تاریخی را بررسی کرده و بر اساس آنها کتاب تاریخ نوشته‌اند. لذا این نوآورانه بودن دانشنامه قرآن و تاریخ را می‌رساند.
در پایان این مراسم، از دانشنامه قرآن و تاریخ اسلام رونمایی به عمل آمد.
رونمایی از دانشنامه قرآن و تاریخ 
رونمایی از دانشنامه قرآن و تاریخ 
رونمایی از دانشنامه قرآن و تاریخ 
رونمایی از دانشنامه قرآن و تاریخ رونمایی از دانشنامه قرآن و تاریخ 
رونمایی از دانشنامه قرآن و تاریخ 
رونمایی از دانشنامه قرآن و تاریخ