در مجموع، زندگی امام رضا(ع) به‌خوبی نشان می‌دهد ایشان چگونه با دانش، اخلاق، سیره عملی و تحمل سختی‌ها، ستون استوار دین اسلام بود.
توفیق پیدا کردیم چهارشنبه هر هفته خوانندگان عزیز را میهمان شرح یکی از القاب مبارک امام رضا(ع) کرده و در گفت‌وگو با علما و اندیشمندان حوزه و دانشگاه، از جام معارف ناب رضوی، جان تشنه خویش را سیراب کنیم. این هفته در محضر استاد حوزه حجت‌الاسلام والمسلمین ابراهیم رضائی کلیری، از شرح لقب دلنشین «عمود الدین» بهره‌مند خواهیم شد؛ به امید آنکه گامی در راستای افزایش معرفت خود نسبت به آن امام همام برداریم.
اینکه در برخی روایات به امام رضا(ع) لقب «عمودالدین» داده شده چه معنایی دارد؟
با تبریک اعیاد مبارک ماه رجب و شعبان، درباره این لقب شریف، نخست عرض کنم این لقب، با توجه به مقام امامت، به همه اهل‌بیت(ع) اطلاق می‌شود؛ ازجمله حضرت رضا(ع) که در زیارت معروف به جوادیه که علامه بزرگوار مجلسی آن را در کتاب گرانسنگ بحارالانوار نقل می‌کند، آمده است: «السَّلَامُ عَلَیكَ یا عَمُودَ الدِّینِ».
وقتی به ائمه(ع) و از جمله امام رضا(ع) «عمودالدین» می‌گوییم به این معناست که ایشان ستون اصلی و استوار دین اسلام هستند. این تعبیر، بیانگر نقش بسیار مهم و محوری اهل‌بیت(ع) در حفظ، ترویج و استواری دین است.
فرمودید «امامت، عمود دین است» یعنی چه؛ توضیح بیشتری بدهید.
امامت به عنوان رکن و ستون اصلی دین اسلام شناخته می‌شود. می‌توان این معنا را در گزاره‌هایی که عرض می‌کنم بهتر تبیین کرد. باید بدانیم امامت، به معنای رهبری الهی و هدایت جامعه اسلامی، یک اصل اساسی در دین اسلام است. امامان معصوم(ع) به عنوان جانشینان پیامبر(ص) و مفسران حقیقی دین، نقش بسیار مهمی در حفظ، تبیین و ترویج اسلام داشته‌اند. آن بزرگواران به عنوان هدایتگران جامعه، از تحریف و انحراف دین جلوگیری کرده؛ احکام و معارف الهی را به‌درستی تبیین و مردم را به سوی راه راست هدایت می‌کنند. این نقش، شبیه به نقش ستون یک ساختمان بزرگ است که سبب استواری، پایداری و بقای آن می‌شود.
وجود امام، به منزله تداوم هدایت الهی در جامعه اسلامی است. امامان معصوم(ع) به عنوان وارثان علم و حکمت پیامبر(ص)، همواره راهنمای مردم در مسیر رشد و کمال بوده‌اند. این تداوم، یکی از عناصر اساسی استواری دین به شمار می‌رود. مقام و منصب امامت در تفکر شیعه، یک منصب الهی است و امام به عنوان واسطه میان خدا و خلق، نقش مهمی در ارتباط با خداوند ایفا می‌کند. این ارتباط هم یکی از ارکان اصلی دین است و به همین دلیل، امامت را می‌توان به عنوان عمود دین در نظر گرفت.
در این قسمت اگر جنبه‌هایی از زندگی امام رضا(ع) را که با عمود دین بودن آن حضرت ارتباط دارد، بفرمایید خوانندگان رواق بهره‌مند خواهند شد.
جنبه‌های متعددی از زندگی امام رضا(ع) وجود دارد که با مفهوم «عمود دین» بودن ایشان ارتباط مستقیم دارد. در واقع، زندگی سراسر نور ایشان به‌خوبی نشان می‌دهد چگونه یک امام معصوم می‌تواند ستون استوار دین باشد. در اینجا به چند مورد مهم اشاره می‌کنم.
دانش بی‌کران و پاسخ‌گویی به شبهات، یکی از ویژگی‌های امام رضا(ع) است که ایشان را به عمودالدین بودن ملقب کرده است. با اینکه همه اهل‌بیت(ع) از علم الهی برخوردار بودند ولی این جنبه آنچنان در حضرت رضا(ع) نمود داشت که آن حضرت به عنوان عالم آل‌محمد(ع) شناخته می‌شد. حضرت(ع) در دوران امامت خود، مناظرات علمی متعددی با دانشمندان، اندیشمندان ادیان و مذاهب مختلف برگزار کرد. این مناظرات نه تنها نشان‌دهنده دانش گسترده و عمیق ایشان بود، بلکه به تثبیت و تبیین مبانی اسلام و رد شبهات کمک شایانی کرد. این اقدامات، دین را از گزند تحریف و انحراف محافظت و استحکام آن را تضمین می‌کرد. ایشان همواره به پرسش‌های مردم با صبر و حوصله پاسخ می‌داد و درباره شبهات آن‌ها روشن‌گری می‌کرد. این امر سبب می‌شد مردم با فهم دقیق‌تری از دین، به آن پایبند شوند.
امام رضا(ع) با تفسیر دقیق و صحیح قرآن و حدیث، راه را برای فهم درست آموزه‌های دینی هموار می‌کرد. این تفسیرها موجب گسترش و تعمیق معارف اسلامی می‌شد و به پایداری دین کمک فراوانی می‌کرد. جنبه دیگر این لقب حضرت، رفتار کریمانه ایشان بود. امام رضا(ع) با اخلاق نیکو و رفتار کریمانه خود، الگوی کاملی برای مسلمانان بود. ایشان در معاشرت با مردم، چه دوست و چه دشمن، عدالت و مهربانی را رعایت می‌کرد. این سیره عملی سبب جذب افراد به دین اسلام و تقویت باورهای ایمانی می‌شد.
از دیگر ویژگی‌هایی که سبب اطلاق این لقب به امام رضا(ع) شده بود، می‌توان به تلاش حضرت برای اصلاح جامعه نام برد. ایشان همواره برای اصلاح جامعه تلاش می‌کرد و در هر فرصتی برای ایجاد عدالت و برابری اجتماعی گام برمی‌داشت. این اقدامات، سبب استحکام پایه‌های اخلاقی و اجتماعی جامعه اسلامی می‌شد. با وجود اختلافات مذهبی آن زمان، امام رضا(ع) همواره تلاش می‌کرد وحدت میان مسلمانان را حفظ کند. ایشان با مدارا و سعه صدر، زمینه همزیستی مسالمت‌آمیز میان پیروان مذاهب مختلف را فراهم می‌کرد. در مجموع، زندگی امام رضا(ع) به‌خوبی نشان می‌دهد ایشان چگونه با دانش، اخلاق، سیره عملی و تحمل سختی‌ها، ستون استوار دین اسلام بود. ایشان با اقدامات خود، دین را از آسیب‌ها محافظت کرد و آن را برای همیشه زنده و پویا نگه داشت.
شیعیان در برابر این لقب امام رضا(ع) چه وظایفی دارند؟
وقتی ما امام رضا(ع) را با لقب شریف «عمود الدین» زیارت می‌کنیم، این نام‌گذاری برای شیعیان مسئولیت‌ها و وظایفی را ایجاد می‌کند. این وظایف نه تنها نشان‌دهنده قدردانی ما از مقام والای ایشان است، بلکه راهی برای پیروی از سیره و آموزه‌های آن حضرت در زندگی فردی و اجتماعی است که در پایان این گفت‌وگو به برخی از مهم‌ترین این وظایف اشاره می‌کنم. نخستین وظیفه ما به عنوان شیعه آن حضرت، شناخت و معرفت عمیق به امام رضا(ع) است که از طریق مطالعه سیره و زندگانی آن حضرت و تأمل در کلمات و احادیث ایشان بدست خواهد آمد.
دومین وظیفه، پیروی و الگوگیری از امام رضا(ع) است. شیعیان باید با الگوگیری از اخلاق نیکو و رفتار کریمانه امام رضا(ع) تلاش کنند خود را به اخلاق الهی متخلق کنند. همچنین باید از زندگی ساده و بی‌آلایش آن حضرت سرمشق بگیرند و از دلبستگی به دنیا و مادیات دوری کنند. این زهد سبب می‌شود قلب‌ها از تعلقات دنیوی پاک شود و به سوی خداوند گرایش پیدا کند.
دیگر وظیفه مهم شیعیان آن حضرت، ترویج و نشر آموزه‌های امام رضا(ع) است. ما وظیفه داریم معارف و آموزه‌های دینی امام رضا(ع) را به دیگران منتقل و در راستای گسترش فرهنگ اسلامی تلاش کنیم. این امر سبب می‌شود آموزه‌های دینی به گوش همگان برسد و جامعه اسلامی از آن بهره‌مند شود. به عنوان آخرین نکته، اینکه شیعیان باید همواره با حضور در حرم مطهر امام رضا(ع) و زیارت آگاهانه، به این امام همام ابراز ارادت و محبت کنند. زیارت، فرصتی برای تجدید پیمان با مقام و منصب امامت و کسب فیض و برکت است. امیدوارم همه ما موفق به زیارت با معرفت آن حضرت و ادای وظیفه نسبت به مقام والای ایشان شویم.
خبرنگار: مریم احمدی شیروان