همان‌طور که رهبر معظم انقلاب بارها تأکید کرده‌اند، حضرت زینب(س) نه تنها یک اسوه در صبر و شجاعت، بلکه نمونه‌ای از زن مسلمان در دنیای معاصر هستند که در بحران‌ها نه تنها تسلیم نمی‌شود، بلکه با عزت، حرف خود را می‌زند و از فرصت‌ها برای تحقق اهداف عالی انسانی بهره می‌برد.
در این روزها که زنان مسلمان برای دستیابی به تمدن نوین اسلامی بیشتر از همیشه تلاش می‌کنند، حضرت زینب(س) به عنوان یک الگوی جامع، نشان می‌دهد چگونه می‌توان در سخت‌ترین شرایط، هم در میدان خانه‌داری، هم در میدان جهاد و هم در عرصه سیاسی و اجتماعی، به وظایف انسانی و اسلامی عمل کرد.
دکتر زاهره سادات میرجعفری، استاد دانشگاه و متخصص در حوزه مطالعات زنان و عضو هیئت علمی گروه مطالعات زن و خانواده در دانشگاه جامع انقلاب اسلامی در گفت‌وگو با ما از اهمیت این الگو و تأثیر آن بر زندگی امروز زنان مسلمان سخن می‌گوید. ایشان معتقد است حضرت زینب(س) از نظر حکمت الهی و مدیریت بحران، در دنیای امروز نیز به عنوان یک راهنمای روشن برای زنان مسلمان به‌شمار می‌آید.
حضرت زینب(س) نماد شجاعت، حکمت و مسئولیت‌پذیری
دکتر میرجعفری با بیان اینکه بهترین و کامل‌ترین الگو، در شخصیت حضرت زینب کبری(س) نمایان است، بیان می‌کند: حضرت زینب(س) الگوی کاملی است که هم به وظایف فردی و خانوادگی‌اش واقف است، هم به خودسازی معنوی اهمیت می‌دهد و هم در عرصه اجتماعی و سیاسی فعال است. این الگو به‌طور خاص از خاندان پاک نبی مکرم اسلام(ص) سرچشمه می‌گیرد و در عمل، تجلی‌گاه وظایف انسانی و اجتماعی زن مسلمان در شرایط مختلف است. چنان‌که رهبر معظم انقلاب در بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی فرموده‌اند، باید الگوی سوم زن مسلمان را معرفی کنیم که به تمام ابعاد زندگی یک زن مسلمان توجه دارد. هنگامی که این الگو را با شخصیت حضرت زینب(س) مقایسه می‌کنیم، متوجه می‌شویم ایشان جامع‌ترین و کامل‌ترین الگو در تمام ابعاد است.
ایشان در مورد مصادیق الگو بودن حضرت زینب(س) توضیح می‌دهد: حضرت زینب(س)، بانویی عفیفه و محجبه بوده و اولویتشان را ایجاد آرامش درون خانواده قرار داده بودند. ایشان علاوه بر اینکه در خانه‌داری و تربیت نسل‌های مقاوم و با ایمان به وظیفه خود عمل می‌کنند، در عین حال به مسائل اجتماعی و سیاسی نیز توجه دارند و در دل تهدیدات و بحران‌ها، شجاعانه جهاد می‌کنند.
این امر نشان می‌دهد زنان مسلمان می‌توانند علاوه بر ایفای نقش‌های خانوادگی و تربیت نسل قوی و مقاوم برای حضور در بحران‌ها، در عرصه‌های اجتماعی و سیاسی نیز با مدیریت صحیح و شجاعت حضور پیدا کنند. برای دستیابی به این الگو، لازم است مسیر تربیتی درون خانواده به‌درستی طی شود.
اما نکته اساسی این است آیا دستیابی به این الگو امکان‌پذیر است؟
عضو هیئت علمی گروه مطالعات زن و خانواده در پاسخ به این پرسش تصریح می‌کند: بله شاید نتوانیم به جامع‌الاطرافی حضرت(س) برسیم اما به بخشی از آن حتماً خواهیم رسید. نحوه دستیابی به این الگو به شیوه‌های تربیتی درست درون خانواده بازمی‌گردد. رهبر معظم انقلاب در بیانیه گام دوم انقلاب، سه مرحله اساسی را برای این امر مطرح کرده‌اند: خودسازی، دگرسازی، جامعه‌سازی و تمدن‌سازی. زن مقاوم باید شجاعت درونی و بیرونی داشته باشد و به بیانی باید ابتدا بر خود، خواسته‌ها و هوس‌های درونی‌اش غلبه کند. شجاعت درونی که حضرت زینب(س) آن را به‌خوبی به نمایش گذاشت، در درجه اول ناشی از غلبه بر نفس و نفس‌خواهی‌های فردی است. برای شجاعت بیرونی، باید نگاه توحیدی به جهان و نظام الهی داشته باشیم. وقتی به این باور رسیدیم که «ید الله فوق ایدیهم» آنجاست که این نگاه توحیدی، به ما این امکان را می‌دهد که به نگرانی‌های دنیوی و سختی‌های آن بی‌اعتنا شویم، چرا که می‌دانیم همه امور در دست خداوند بوده و رضایت او برای ما اصل و معیار است و آنجاست که همچون حضرت زینب(س) می‌توانیم بگوییم «مَا رَأَیْتُ إِلَّا جَمِیلا». این شجاعت الهی وقتی به وجود می‌آید که انسان به این حقیقت برسد که همه چیز را برای خدا و در راه خدا انجام می‌دهد. در این صورت، حتی بزرگ‌ترین مصائب نیز در راه خداوند ارزش پیدا می‌کند، چون رضایت خداوند در اولویت قرار دارد.
حکمت الهی در بحران‌ها، نماد شجاعت و آگاهی در تاریخ
دکتر میرجعفری در ادامه یادآور می‌شود: مقام حکمت الهی و تشخیص ویژه‌ای که حضرت زینب کبری(س) در بحران‌ها و سختی‌ها پیدا کرده بودند، چیزی نبود که به‌طور تصادفی یا در مدت زمان کوتاهی بدست آمده باشد. ایشان در خانواده‌ای بزرگ شدند که از فیض خاندان نبوی بهره‌مند بود و پدر و مادری داشتند که خود سرشار از حکمت، شجاعت و درک عمیق از شرایط بودند. این تربیت معنوی و تزکیه نفس موجب شد حضرت زینب(س) قادر به تشخیص حقایق به‌گونه‌ای ویژه باشند که شاید دیگران قادر به درک آن نبودند. درواقع، این ویژگی‌ها در شرایط بحرانی به ایشان این توانایی را می‌داد که تصمیمات حکیمانه‌ای بگیرند که مسیر تاریخ را تغییر دهد. این حکمت و درک عمیق از حقانیت، به‌ویژه در زمان کربلا، به ایشان این قدرت را داد که نیازی به اثبات حقانیت خود نداشته باشند، زیرا به‌درستی آن ایمان داشتند اما اینکه چگونه این حقانیت را به دیگران منتقل کنند، اهمیت زیادی داشت.
ایشان تصریح می‌کند: حضرت زینب(س) با درک دقیق از جایگاه خود، به‌خوبی می‌دانستند بدون حضور ایشان، نهضت عاشورا متوقف می‌شد اما با جهاد تبیینی و افشاگری‌های خود، خواندن خطبه غرا، صبر و مقاومت، گریه‌ها و ابزار مختلف، این مسیر را ادامه دادند و خط جدایی حق از باطل را تا امروز تداوم بخشیدند. ایشان توانستند در دل بحران‌ها، فرصت‌های بزرگی خلق کرده و با فصاحت و بلاغت خود، حقیقت را به روش‌های مختلف نمایان کنند. این ویژگی‌های منحصر به‌فرد در مدیریت بحران و تشخیص صحیح موقعیت‌ها، به‌وضوح از حضرت زهرا(س) آموخته شده بود. حضرت زینب(س) در خطبه‌هایشان در کوفه و شام و نیز در صبر و مقاومتی که در طول مسیر کربلا داشتند، از فرصت‌ها استفاده کردند تا باطل و فساد را آشکار کنند. ایشان در مواجهه با دشمنان، با حکمت و درایت تمام، نگاه تیزبین خود را به کار می‌بردند تا هر لحظه را به نفع حق و حقیقت تبدیل کنند. این آگاهی به زمان و شرایط، ویژگی‌ای است که حضرت زینب(س) از همان آغاز زندگی‌شان در خانواده‌ای پر از علم و فضیلت کسب کرده بودند و به‌طور مستمر از آن بهره‌برداری می‌کردند تا راه حق را روشن و پیوسته نگه دارند.
صبر آگاهانه زینب(س)، تجلی عزت و شجاعت در سختی‌ها
دکتر میرجعفری در پایان با اشاره به تأکید رهبر معظم انقلاب بر عزت مجاهدانه حضرت زینب کبری(س) توضیح می‌دهد: حضرت زینب(س) از جمله شخصیت‌هایی هستند که رهبر معظم انقلاب به‌طور مکرر از عزت مجاهدانه ایشان سخن می‌گویند، چراکه ایشان تجلی‌گاه صبر به‌گونه‌ای ویژه و آگاهانه هستند. صبر در مفاهیم مختلفی همچون صبر در برابر مصیبت، صبر در برابر معصیت و صبر در برابر سختی‌ها و مشکلات وجود دارد. اما آنچه حضرت زینب(س) را از دیگران متمایز می‌کند، نوع خاصی از صبر است که می‌توان آن را «صبر آگاهانه» نامید. این صبر به معنای ایستادگی و پایداری در شرایط سخت است اما نه به‌طور ذلیلانه؛ بلکه با عزت و شجاعت. ایشان نه تنها در برابر مصیبت‌های بزرگ کربلا صبر کردند، بلکه در عین حال با عزت و صلابت خود از حق دفاع کرده و به‌طور آگاهانه در برابر دشمن ایستادند. این صبر آگاهانه نشان‌دهنده نوعی عزت و شجاعت است که از ویژگی‌های خاندان نبوی به حضرت زینب(س) منتقل شده بود. ایشان در شرایطی که حضرت سجاد(ع) قادر به حضور در میدان نبرد نبود، با شجاعت و تدبیر به میدان آمدند و با مدیریت کاروان، نه تنها دشمن را به چالش کشیدند بلکه پیام عاشورا را به جهانیان منتقل کردند. این نوع صبر، صبری است که در آن، فرد هیچ‌گاه تسلیم نمی‌شود و با کلام و عمل خود دشمن را به چالش می‌کشد. حضرت زینب(س) با پاسخ‌های قاطع و شجاعانه خود، نشان دادند هیچ‌گاه ضعیف و سست نیستند، بلکه دشمن در مواجهه با قدرت و سخنان ایشان، ضعیف و ترسان است، به‌گونه‌ای که تلاش می‌کند با تمام توان از قدرت کلام ایشان جلوگیری کند اما حضرت زینب(س) با همان صبر آگاهانه و شجاعت، در برابر دشمن ایستادند و در نهایت پیروز شدند. این عزت و صبر آگاهانه نه تنها به‌عنوان الگویی برای زنان مسلمان، بلکه برای تمام انسان‌های آزاده در تاریخ باقی خواهد ماند.
خبرنگار: مریم احمدی شیروان