به گزارش اقتصادنیوز، اوراسیا ریویو با انتشار یادداشتی مدعی شد، قرن بیستم روابط ایران و عراق پرتنش بود و به واسطه جنگ رویارویی‌ها به اوج رسید. با این حال، 15 سال بعد - در سال 2003 - این پویایی به طور چشمگیری به واسطه حمله ایالات متحده به عراق تغییر کرد.

به ادعای ناظران، سیاست ایران در قبال عراق با چندین انگیزه راهبردی هدایت شده است، جلوگیری از تبدیل شدن عراق به تهدیدی دوباره و در عین حال تعامل اقتصادی با این کشور. همزمان ایران از محور مقاومت در عراق در راستای حفظ توازن قدرت در راستای منافع ملی و امنیتی‌اش حمایت کرد و از عراق به عنوان بستری برای افزایش نفوذ و قدرت منطقه‌ای‌اش بالاخص علیه اسرائیل و با هدف تسریع در خروج نیروهای ایالات متحده استفاده می‌کند.

در باب روابط ایران و عراق اوراسیا ریویو یادداشتی مفصل نگاشته و اقتصادنیوز این یادداشت را در سه بخش ترجمه کرده که بخش نخست با عنوان « پیدا و پنهان روابط ایران و عراق؛ از جنگ تحمیلی تا رویارویی با داعش/ چگونه آمریکا معادلات بغداد را به نفع ایران تغییر داد؟ » منتشر شد و در ادامه بخش دوم آمده است.

هنر قدرت نرم ایران

ایران به طرز ماهرانه‌ای از قدرت نرم خود برای تبدیل عراق به یک خط حیات اقتصادی استفاده کرد و این امکان را فراهم کرد تا تحریم‌های اعمال شده غرب در سال 2006 را دور بزند. به ادعای ناظران نفوذ اقتصادی تهران اندکی پس از جنگ عراق در سال 2003 آغاز شد.

در آگوست 2004، ایران 300 میلیون دلار برای پروژه‌های ساختمانی در عراق اختصاص داد که بخش قابل توجهی از آن برای خرید هتل‌ها، رستوران‌ها و سایر مشاغل خدمات محور، صادرات، ساخت و ساز و انرژی اختصاص داشت.

در این میان، گردشگری به عنوان ابزار مهمی برای گسترش نفوذ ایران، به ویژه از طریق زیارت‌های مذهبی در شهرهای مقدس شیعه چون نجف و کربلا در عراق است. در سال 2022 بیش از سه میلیون ایرانی در زیارت کربلا شرکت کردند. این رقم تا حدودی با بهبود شرایط روادید برای سفر بین دو کشور در یک سال قبل تسهیل شد و عراق را به یکی از معدود کشورهایی تبدیل کرد که ایرانیان به راحتی می‌توانستند به آن سفر کنند.

ایران برای افزایش نفوذ معنوی و اقتصادی خود، مبالغی را در بازسازی اماکن مقدس شیعیان سرمایه‌گذاری کرد و نیروی قدس سپاه ایران بر اجرای آن نظارت داشت. پروژه دیگری که در نوع خود در تاریخ دو کشور ثبت شد، احداث خط آهن بین سلامچه و بصره به طول 32 کیلومتر است. ساخت این خط آهن در پایان سال 2023 آغاز شد و چندین هدف استراتژیک را دنبال کرد که از آن جمله می‌توان به تسهیل حرکت میلیون‌ها زائر ایرانی به اماکن مقدس نجف و کربلا اشاره کرد.

تقویت روابط اقتصادی و تجاری بین دو ملت و اتصال ایران به مدیترانه و در نتیجه پیشبرد آرمان‌های منطقه‌ای تهران است. علاوه بر ابتکارات مذهبی، ایران از استراتژی‌های اقتصادی مختلفی برای دور زدن تحریم‌ها و گسترش نفوذ خود در عراق استفاده کرده است. این استراتژی‌ها شامل اعطای معافیت مالیاتی به شرکت‌های ایرانی و حمایت های لجستیکی و نظامی از مقاومت می‌شود.

ایران برای تسهیل مبادلات خود با عراق، چندین بانک از جمله بانک‌های خصوصی ایجاد کرد. تا سال 2010، هفت مورد از این بانک‌ها در عراق فعالیت می‌کردند. در سال 2019، یک بانک خصوصی ایرانی 7 شعبه در عراق برای افتتاح حساب در هر کشور و انجام تراکنش‌های بانکی خود به دینار عراق و یورو تاسیس کرد.

در این میان، برخی از ناظران مدعی‌اند که روابط اقتصادی ایران با عراق برای برخی از مشاغل عراقی خوشایند نبود، گروهی از صاحبان مشاغل عراقی شکایت دارند که تهران در حال ارسال کالاها و مواد غذایی ایرانی در بازار عراق است. این امر باعث تاخیر در رشد تولیدات سبک و کشاورزی عراق شده است.

فرصت سازی ایران از شکاف‌های سیاسی در عراق

به ادعای ناظران، ایران با تعریف مقاومت در مراکز کلیدی قدرت، مشارکت در تصمیم‌گیری‌های دولتی و تلاش برای شکل‌دهی به مسیر سیاسی این کشور، برای تقویت نفوذ خود در عراق تلاش کرده است. راهبرد دیگری که ایران برای تقویت تسلط خود بر نظام سیاسی عراق استفاده کرد، ترویج افرادی بود که با ایران پیوند داشتند.

نگاهی به نخست وزیران عراق در 20 سال گذشته نشان می‌دهد که از هر هفت نفر، پنج نفر یا از فعالان یا حامیان حزب الدعوه بوده‌اند و برخی از آن‌ها در دوران بعثی‌ها به عنوان پناهنده در ایران زندگی کرده‌اند.

علاوه بر این، هر هفت نخست وزیر روابط دوستانه‌ای با تهران برقرار کردند؛ این متغیر نفوذ ایران را بر سیاست عراق افزایش داد. قدرتمندترین و طولانی‌ترین نخست‌وزیر، نوری مالکی بود که دو دوره متوالی از سال‌های 2006 تا 2010 و 2010 تا 2014 قدرت را در دست داشت.

در ابتدا، مالکی به‌عنوان یک ملی‌گرای عراقی شناخته می‌شد که بر ترویج سیاست‌های غیرفرقه‌ای متمرکز بود. به همین دلیل بسیاری مالکی را کاندیدای ایده‌آل برای ایجاد ثبات در عراق می دانستند. با این حال، او بر خلاف منافع ائتلاف تحت رهبری ایالات متحده عمل کرد و همزمان به ایران نزدیک شد.

تحلیلگران مدعی‌اند، که علیرغم اینکه مالکی خود را متحد ایالات متحده معرفی می‌کرد، در واقع با ایران همسو بود. به ادعای ناظران توانایی ایران در فرصت سازی از نظام سیاسی درهم شکسته عراق به تهران کمک کرد تا بین سال 2006 و 2010 نقش برجسته‌ای در حمایت از مالکی ایفا کند.

نقش ایران به عنوان یک میانجی قدرت بار دیگر پس از انتخابات سراسری اکتبر 2021 مورد تاکید قرار گرفت. این انتخابات پارلمانی در پس زمینه اعتراضات ضددولتی مهمی برگزار شد که در اکتبر 2019 شروع شد و بیش از یک سال عمدتاً در مناطق شیعه نشین عراق ادامه داشت.

ناآرامی‌های سیاسی دولت را مجبور کرد که این انتخابات را یک سال زودتر از موعد مقرر برگزار کند. با این حال، نتایج انتخابات تنها بحران را عمیق‌تر کرد و اختلافات بین جناح‌های مختلف را عریان ساخت. در یک طرف مقتدی صدر قرار داشت که علیرغم سابقه‌اش، خود را به عنوان یک ملی‌گرای سرسخت عراقی و منتقد ایران معرفی کرد.

در طرف دیگر، پنج حزب شیعه طرفدار ایران بودند که در مارس 2021 ائتلافی به نام چارچوب هماهنگی شیعیان (الایتار التنقیسی) تشکیل دادند. مالکی سیاستمدار اصلی تشکیل این ائتلاف بود که امید داشت کابینه بعدی را رهبری کند. با این حال، نتایج انتخابات برای این بلوک ناامیدکننده بود، زیرا نتوانست اکثریت را به دست آورد.

پیروز اصلی رقیب آنها مقتدی صدر بود که 73 کرسی به دست آورد و 17 عضو دیگر بعداً به لیست او پیوستند. علیرغم این موفقیت، صدر با تشکیل دولت ائتلافی با بلوک حامی ایران مخالف بود و نتوانست با احزاب کرد و سنی به ائتلاف دست یابد در نتیجه، او مجلس را تحریم کرد و همه اعضای حزب خود را کنار کشید.

تصمیم غیرمنتظره صدر به طور موقت بحران سیاسی را عمیق‌تر کرد و به بلوک طرفدار ایران و حامی ایرانی این اجازه را داد تا از خلاء ایجاد شده استفاده کنند. 73 کرسی از بلوک صدر که اکنون تحت کنترل چارچوب هماهنگی است، به آن‌ها اهرمی داد تا کردها و سنی‌ها را برای پیوستن به دولت ائتلافی تحت فشار قرار دهند.

پس از بیش از یک سال بن بست سیاسی، سرانجام محمد شیاع السودانی، یکی از معتمدین مالکی، مأمور تشکیل کابینه شد. بدون حزب سیاسی خود، سودانی برای ایستادگی در برابر بلوک طرفدار ایران بسیار ضعیف بود و از این منظر با مصطفی الکاظمی، سلفش تفاوت داشت.

در این میان، ایران مراقب تحولات منطقه کردستان عراق (KRI) بود؛ منطقه‌ای که از سال 2003 خودمختاری خود را تقویت کرده است و اغلب به هزینه قدرت مرکزی بغداد تمام می‌شود. ثبات کردستان عراق و جهت گیری غربگرایانه، ایالات متحده را به ایجاد پایگاه هوایی الحریر در منطقه سوق داد که حتی پس از خروج اکثر نیروهای آمریکایی از عراق، همچنان عملیاتی بود.